دستور در بورس جایی ندارد
گروه بورس|
رانت و دلالی در برخی صنایع از جمله فولاد باعث به هم خوردن بازار و غیرواقعی شدن عرضه، تقاضا و قیمت‌ها شده است. به گفته فعالین بازار فولاد، نابسامانی در بازار آهن و فولاد در صورت عرضه همه تولیدات زنجیره فولاد در بورس برطرف خواهد شد اما؛ مسوولان وزارت صمت با سنگ‌اندازی‌های متعدد وضعیت عرضه این محصولات را در بورس کالا بر هم زدند.
یکی از مهم‌ترین راه‌های مدیریت بازار فولاد و عرضه واقعی این محصولات بورس کالا است، به گونه‌ای که تمامی تولیدات زنجیره فولاد در این بازار عرضه شوند.
بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد که ایران در سال گذشته مصرف ١٥ الی ١٦ تن محصولات فولادی را داشته است. این در حالی است که برآوردهای غیررسمی، میزان مصرف واقعی فولاد کشور را ١٢ تا ١٤ میلیون تن نشان می‌دهد. با در نظرگرفتن شاخص‌های کلان اقتصادی کشور، شرایط تحریم و شیوع ویروس کرونا، پیش‌بینی می‌شود در سال ١٣٩٩ نیز در خوش‌بینانه‌ترین حالت میزان مصرف فولاد کشور مانند سال ١٣٩٨ خواهد بود؛ بنابراین در عین تامین پایدار نیاز داخلی، توجه به مقوله صادرات یکی از الزامات توسعه متوازن زنجیره فولاد در کشور است.
حال این زنجیره فولاد با مشکلات بسیار عدیده‌ای روبه رو است. از جمله چالش‌های ساختاری این زنجیره می‌توان به عدم توازن زنجیره، ابهام در تحقق برنامه‌های توسعه صنعت فولاد، عقب‌ماندگی در زمینه اکتشافات معدنی و چالش تامین مواد اولیه، فراهم نبودن زیرساخت‌ها (تامین آب، بنادر، راه‌آهن و…)، ساختار معیوب تعیین قیمت حامل‌های انرژی، بهره‌وری پایین، عدم توجه به ارتقای فناوری و فقدان سامانه‌های آماری و اطلاعاتی جامع در زنجیره فولاد اشاره کرد. به عنوان نمونه بر اساس ظرفیت‌های ایجاد شده در کشور همچنین طرح‌های قابل تحقق در سال ١٤٠٤، زنجیره فولاد کشور با چالش تامین سنگ‌آهن، کنسانتره، گندله و آهن اسفنجی روبه‌رو خواهد شد که میزان کسری سنگ‌آهن مورد نیاز زنجیره نسبت به سایر حلقه‌ها نگران‌کننده‌تر است.
مهم‌ترین چالش زنجیره فولاد، تنظیم بازار فولاد کشور است. با توجه به شرایط تحریم و نوسانات نرخ ارز در سال‌های اخیر، دولت مداخلات گسترده‌ای برای تنظیم بازار فولاد کشور انجام داده است. مداخله دولت برای تنظیم بازار فولاد به‌طور عمده از طریق ستاد تنظیم بازار و صدور بخش‌نامه‌ها و دستورالعملهای مختلف بوده که مجموعه سیاست‌های تنظیم بازار دولت، منفعتی به مصرف‌کنندگان نهایی کالاها نرسانده و موجب ایجاد رانت، فساد و رونق واسطه‌گری در بازار شده است. سیاست‌های مداخله قیمتی دولت در بازار محصولات زنجیره فولاد موجب شده تا شکاف قیمتی قابل توجهی میان قیمت‌های داخلی و جهانی ایجاد شود که این مساله به‌همراه کاهش ارزش ریال باعث شده تا جذابیت صادرات افزایش یابد. رشد صادرات محصولات مختلف زنجیره فولاد به‌همراه کاهش عرضه داخلی، دولت را به سمت کنترل صادرات و وضع عوارض صادراتی برای مواد معدنی و فلزی سوق داد.
سهمیه‌بندی اشتباه
بر اساس اطلاعات و آمارهای موجود، در حال حاضر سهمیه شرکت‌ها بر اساس واقعیات شرکت‌ها تعیین نشده است و به همین دلیل بسیاری از شرکت‌ها پس از اخذ سهمیه خود اقدام به فروش آن در بازار سیاه می‌کنند که این امر سودهای کلانی را برای عده‌ای در بر داشته است. در مقابل، شرکت‌های تولیدکننده واقعی، مواد اولیه مورد نیاز خود را با قیمت‌های بسیار بالاتر از قیمت‌های رسمی، از بازار سیاه تهیه می‌کنند.
معاملات صوری
روز چهارشنبه ۸ بهمن ماه بود که بخش عمده‌ای از محصولات و مقاطع فولادی شامل میلگرد، تیرآهن و امثال این موارد که در بورس کالا عرضه شود با وجود کاهش بیش از ۱۳ درصدی قیمت پایه نسبت به روزهای و هفته گذشته بدون تقاضا ماند. بسیاری از کارشناسان و فعالین بورس کالا بر این نظرند که کاهش قیمت محصولات صادراتی منطقه CIS و انتظار تداوم روند کاهشی از دلایل بدون مشتری ماندن محصولات عرضه‌شده در بورس کالا است البته این کمبود مشتری طی روزهای جاری نیز تا حدوی ادامه‌دار بوده است. بررسی‌های موجود حاکی از این است که روند معاملات مقاطع طویل در بورس کالا مشاهده شد برخلاف اینکه بیشتر معاملات بدون تقاضا بود، تقاضای بالایی برای محصول عرضه شده شرکت سپید فراب کویر وجود داشته و دارد. این شرکت برای ۷۷۰۰ تن میلگرد طول کوتاه که به نوعی ضایعاتی محسوب می‌شود، بیش از ۸۵۰۰ تن تقاضا داشت، این در حالی است که شرکت فولاد خراسان برای ۲۰هزارتن سبد میلگرد مخلوط خود فقط ۲هزار تقاضا و شرکت ملی فولاد فقط ۹۲۵ تن تقاضا برای ۵ هزارتن سبد میلگرد خود داشت. یک سوال اینجا مطرح می‌شود که خرید ضایعات می‌تواند سودسازتر از محصول واقعی باشد؟ و چرا در روزی که تمام شرکت‌های تولیدکننده میلگرد و مقاطع طویل با عدم تقاضا مواجه بودند، چگونه محصولات ضایعاتی یک شرکت با تقاضای بیش از عرضه روبه‌رو باشد؟ آیا این شرکت و مسوولان آن قوانین بورس را دور زده‌اند و تنها به فکر سوءاستفاده از بورس کالایی هستند؟ و اینکه این عرضه که با گرید پایین صورت می‌گیرد برای عده‌ای خاص است؟
شنیده‌های فضای رسانه‌ای حاکی از این موضوع است با توجه به اینکه شرکت سپید فراب کویر تنها محصولات گرید پایین خود را در بورس کالا عرضه می‌کند، ولی این عرضه را هم فقط افراد خاص که وابسته به شرکت هستند می‌توانند خرید کنند تا به دست خریداران دیگر نرسد. این شرکت با این روش، هم تعهد عرضه در بورس کالا را انجام می‌دهد هم این امکان فراهم می‌شود که محصولات اصلی خود را دیگر در بورس کالا عرضه نکند و به راحتی وارد عرضه صادرات شود. بررسی عرضه‌های این شرکت در بورس نشان از حجم بالای درخواست برای میلگرد طول کوتاه دارد.
یک منبع آگاه گفته: بورس کالا به وزارت صمت این موضوع را گزارش داده و درخواست توقف معامله محصولات با گرید پایین این شرکت و شرکت‌های دیگر را داده است اما وزارت صمت با این درخواست مخالفت و اعلام کرده «بگذارید عرضه کنند». در این میان یکی از بهترین راهکارهایی که می‌تواند مانع این نوع از معاملات و موجبات قطع سهمیه خریداران خاص این شرکت یا تعلیق شرکت اصلی شود منوط به عرضه تمام محصولات در بورس است. به نظر می‌رسد باید راهکاری اندیشیده شود تا شاهد تکرار این نوع معاملات در بورس نباشیم چرا که این نوع عرضه و معامله در بورس کالا در زمان‌های رونق بازار، باعث قیمت‌سازی می‌شود.
قیمت‌گذاری دستوری که لغو شد
چندی پیش بود که وزارت صمت خبر از قیمت‌گذاری دستوری در بورس کالا داد و پس از حواشی بسیاری زیادی در این خصوص پیش آمد که در نهایت طی هفته جای وزیر صمت به‌طور کامل قیمت‌گذاری دستوری را نقض کرد اما؛ چرا وزارت صمت وارد قیمت‌گذاری دستوری شد؟
افزایش قیمت فولاد و محصولات فولادی، دلیلی برای ورود وزارت صنعت، معدن و تجارت به موضوع قیمت‌گذاری فولاد بود. قیمت ورق فولاد در بورس کالا حدود ۱۲ تا ۱۳ هزار تومان است و در بازار آزاد با قیمتی حدود ۲۲ هزار تومان معامله می‌شود. قیمت پایه شمش فولاد و محصولات فولادی در بورس کالا۲۰ درصد از قیمت کشورهای مشترک‌المنافع آسیای میانه است و قیمت نهایی را سازوکار بازار در بورس کالا مشخص می‌کند. تقربیا دو هفته گذشته بود که وزیر صمت در بخشنامه‌ای، قیمت پایه فولاد را نسبت به کشورهای مشترک‌المنافع آسیای میانه ۱۰درصد دیگر نیز پایین آورد و برهمین اساس قیمت پایه فولاد و محصولات فولادی، برابر با ۷۰ درصد قیمت است. بر این اساس، معاون معدنی وزیر صمت در نامه‌ای به بورس کالا خواستار اجرای شیوه جدید قیمت‌گذاری شد.
با این حال از آنجایی که قانون اجازه قیمت‌گذاری در زمینه کالاهای پذیرفته شده در بورس کالا را نمی‌دهد، بورس کالا نیز این شیوه قیمت‌گذاری را نپذیرفت و موضوع را به سازمان بورس و اوراق بهادار و شورای عالی بورس ارجاع داد. اتلاف منابع، شائبه جدی توزیع رانت، بی‌اثر بودن تلاش‌ها و فرصت‌سوزی را می‌توان از واقعیت‌هایی به‌شمار آورد که در قیمت‌گذاری دستوری فولاد غیرقابل انکار است.
عرضه همه محصولات زنجیره فولاد در بورس
جواد جهرمی، معاون عملیات و نظارت بر بازار بورس کالای ایران با بیان اینکه طبق مصوبات اقتصادی دولت که تحت عنوان شیوه نامه فولاد منتشر شده است، از این به بعد تمام محصولات فولادی در بورس کالا معامله می‌شوند، در رابطه با عرضه سنگ آهن در بورس کالا، می‌گوید: سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی در این راستا پیش قدم شده به گونه‌ای که روز گذشته سنگ آهن معدن چاهگز را به منظور معامله در تالار بورس کالا عرضه کرد. در حال حاضر با توجه به در خواستی که از جانب عرضه‌کنندگان به بورس کالا فرستاده شده، قرار است دستورالعملهای جدید در این رابطه به کار گرفته شود تا خریداران بتوانند به صورت حضوری به منظور معامله در تالار بورس کالا حضور یابند.
معاون عملیات و نظارت بر بازار بورس کالای ایران تصریح می‌کند: قرار است در روش جدید تالار حراج تا زمانی که خریدار قیمتی را اعلام کند و بالاتر از آن قیمتی به ثبت نرسد معامله ادامه یابد، اگر از این روند معاملاتی استقبال شود، برای سایر کالاها نیز استفاده خواهد شد. عرضه سنگ آهن به دنبال خود بحث آزاد‌سازی قیمت سنگ آهن را خواهد آورد، همچنین این موضوع باعث شفاف‌سازی و افزایش ارزش سهام فولادی‌ها نیز می‌شود.
قیمت‌گذاری به مرحله اجرا نمی‌رسد
فرهاد دژپسند، وزیر امور اقتصادی و دارایی در گفت‌وگو با ایرنا به قیمت‌گذاری دستوری که از مدت‌ها قبل از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت مطرح شده بود اشاره کرد و افزود: این موضوع از همان ابتدا با حاشیه‌های بسیار زیادی همراه بود و معاملات بازار را تحت تاثیر قرار داد، در نهایت وزیر صنعت، معدن و تجارت این موضوع را تکذیب و اعلام کرد که به هیچ عنوان موافق قیمت‌گذاری دستوری نیست.
وی ادامه داد: وزیر صنعت، معدن و تجارت در آخرین جلسه برگزار شده شورای عالی بورس به صراحت اعلام کرد که اعتقادی به قیمت‌گذاری دستوری ندارد. دژپسند اظهار داشت: به دلیل حاشیه‌های ایجاد شده از زمان مطرح شدن این موضوع، دولت تصمیم‌گیری در این زمینه را به شورای عالی بورس ارجاع داده است؛ بنابراین اگر قرار بر تغییر قیمت‌گذاری باشد شورای عالی بورس باید در این زمینه تصمیم‌گیری کند.
وزیر امور اقتصادی و دارایی با بیان اینکه موضوع قیمت‌گذاری دستوری درخصوص محصولات فولاد در بورس کالا بود، افزود: این موضوع باید مدنظر قرار گیرد که تاکنون بورس کالا عملکرد بسیار خوبی از خود نشان داده و متناسب با قواعد و مقررات در حال فعالیت است.
دژپسند اظهار داشت: همیشه شاهد معاملاتی شفاف در بورس کالا بوده‌ایم و این بازار توانسته است کمک بسیاری را به مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان داشته باشد.
دلالی مهم‌ترین عامل گرانی
سعید عسگر زاده، دبیر انجمن سنگ آهن ایران در این مورد با اشاره به وضعیت زنجیره تولید آهن و میلگرد در کشور می‌گوید: از ابتدا یعنی زمانی که ماده اولیه باید به صورت پله‌ای و در فرآیندهای مختلف به موادی با ارزش افزوده بالاتر تبدیل شود تا به سهمی از سود کل زنجیره برسد، دچار مشکل هستیم و این مشکلات در نهایت به چالش‌هایی که امروز با آنها مواجه هستیم تبدیل می‌شوند.
در هر بخش از فرآیندهای تولید اگر افزایش قیمت داشته باشیم و سود متعادل را لحاظ نکنیم، کل زنجیره گران می‌شود. یک بخش از گرانی‌ها به این دلیل است که در مقطع فولادسازی عموما یک افزایش جدی قیمتی داریم.
دبیر انجمن سنگ آهن ایران، دلالی را به عنوان یکی از مهم‌ترین دلایل گرانی در بازار آهن و فولاد عنوان کرده و اضافه می‌کند: این شیوه دلالی پدیده‌ای است که فقط در ایران وجود دارد و فکر نمی‌کنم در هیچ کدام از کشورهای جهان مشابه آن را دیده باشیم. در زنجیره تامین تعاریفی وجود دارد که هر کدام جایگاه خودشان را دارند و در همه کشورها برای آنها برنامه‌ریزی می‌شود و نظارت صورت می‌گیرد اما در ایران این موضوع رعایت نمی‌شود.
در دنیا آنچه به عنوان واسطه‌گری یا دلالی وجود دارد با ایران متفاوت است و در ایران هیچ کدام از قواعد این کار رعایت نمی‌شود و در بازار آهن و فولاد کشورمان حتی مسوولیت‌های واسطه‌گری نیز پذیرفته نمی‌شود.
عسگرزاده با تاکید بر اهمیت مقابه با دلال‌ها و رانت‌خوارها در بازار فولاد و آهن می‌گوید: وقتی قصد مقابله داریم متاسفانه مرزی بین دلالی و بازرگانی قائل نمی‌شویم. بازرگانی کار بسیار ارزشمندی است و سرمایه در گردش حوزه تولید را تامین می‌کند، اما دلالی، مخل وضعیت اقتصادی است.
چه خبر از وضعیت بورس اوراق بهادار؟
براساس معاملات روز دوشنبه بازارسهام بیش از هشت میلیارد و ۸۴۹ میلیون سهم، حق تقدم و اوراق بهادار به ارزش ۹۹ هزار و ۲۵۵ میلیارد ریال داد و ستد شد. همچنین شاخص کل (هم وزن) با یک هزار و ۹۱۸ واحد کاهش به ۴۲۹ هزار و ۶۱۸ واحد و شاخص قیمت (هم وزن) با یک هزار و ۲۵۴ واحد افت به ۲۸۰ هزار و ۹۸۱ واحد رسیدند. شاخص بازار اول ۱۷ هزار و ۵۸۰ واحد و شاخص بازار دوم ۱۸هزار و ۶۵۸ واحد کاهش داشتند. درنهایت شاخص کل بورس ٤/١ درصد افت و شاخص هم وزن ٤/٠ درصد افت کرد.
علاوه بر این در بین تمامی نمادها، نماد «کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران» با ۴۹۲ واحد، «گروه مدیریت سرمایه‌گذاری امید» با ۴۲۱ واحد، «بانک تجارت» با ۳۳۷ واحد، «تولیدی فولاد سپید فراب کویر» با ۳۱۷ واحد، «سرمایه‌گذاری صدر تامین» با ۲۸۰ واحد، «نفت و گاز پتروشیمی تامین» با ۱۶۳ واحد، «بانک خاورمیانه» با ۱۳۵ واحد، «گروه دارویی برکت»با ۱۲۰ واحد و «داروپخش» با ۱۱۸ واحد بیشترین تاثیر مثبت را بر شاخص بورس داشتند. همچنین نماد «ملی صنایع مس ایران» با دو هزار و ۲۱۰ واحد، «صنایع پتروشیمی خلیج فارس» با دو هزار و ۱۶۲ واحد، «فولاد مبارکه اصفهان» با یک هزار و ۷۸۴ واحد، «بانک پاسارگاد» با ۶۹۱ واحد، «ایران خودرو» با ۶۸۱ واحد، «بانک ملت» با ۶۷۶ واحد، «توسعه معادن و فلزات» با ۶۷۵ واحد، «پالایش نفت بندرعباس» با ۶۴۱ واحد و «پالایش نفت تهران» با ۶۰۲ واحد هم تاثیر منفی بر شاخص گذاشتند. برپایه این گزارش روزمذکور نماد «شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی»، «بانک تجارت»، «پالایش نفت اصفهان»، «سایپا»، «صنعتی زر ماکارون»، «ایران خودرو» و «پالایش نفت تهران» در گروه نمادهای پربیننده قرار داشتند.
آخرین وضعیت شاخص فرابورس
شاخص فرابورس نیز بیش از ۲۰۶ واحد کاهش داشت و روی کانال ۱۷ هزار و ۸۳۶ واحد ثابت ماند، در این بازار دو میلیارد و ۱۹۱ هزار برگه سهم به ارزش ۱۰۸ هزار و ۱۱۲ میلیارد ریال دادوستد شد.
روز گذشته نمادهای سرمایه‌گذاری «صبا تامین»، «سنگ آهن گهرزمین»، «تولید نیروی برق دماوند»، «بیمه تجارت نو»، «کلر پارس»، «آسیا سیر ارس»، «صنایع ماشین‌های اداری ایران»، «تولیدی و خدمات صنایع نسوز توکا» و «آتیه داده پرداز» با تاثیر مثبت بر شاخص این بازار همراه بودند. همچنین «بیمه پاسارگاد»، «صنعتی مینو»، «پلیمر آریا ساسول»، «سرمایه‌گذاری مالی سپهر صادرات»، «هلدینگ صنایع معدنی خاورمیانه»، «سهامی ذوب آهن اصفهان»، «پتروشیمی تندگویان»، «گروه سرمایه‌گذاری میراث فرهنگی» و «فرابورس ایران» هم تاثیر منفی بر شاخص بورس را ثبت کردند.
