کاهش ناوگان فعال «هما» به 10 فروند هواپیما

گروه راه و شهرسازی|

هما یا همان هواپیمایی ملی ایران، نخستین ایرلاین کشور که روزگاری در آسیا و منطقه خاورمیانه بی رقیب بود، هم اینک روزهای بدی را سپری می‌کند و نیازمند توجه مسوولان است. این ایرلاین قدیمی در این روزها فقط 10 فروند هواپیمای آماده و سرخط دارد، در حالی که برای خروج از زیان دهی و کمر راست کردن از بار بدهی‌های سابق باید دست‌کم 50 فروند هواپیمای نو و آماده خدمت داشته باشد. طی 40 سال گذشته، تحریم‌های صنعت هوایی ایران از سوی امریکا، مانع نوسازی و اورهال ناوگان ایرلاین‌های ایرانی شده است. در این حال، کرونا نیز مزید بر علت شد و کاهش سفرهای هوایی و از سوی دیگر ایجاد محدودیت پرواز با ظرفیت 60 درصدی در دوران کرونا، ته مانده توان ایرلاین‌های ایرانی را پایان بخشید. البته داستان روزگاری سپری شده هواپیمایی هما، ریشه دارتر و پیچیده‌تر است.  آنگونه که علی رضا برخور، مدیرعامل ایران ایر گفته است: ایران ایر در یک دهه گذشته سوددهی نداشته است. به گفته او، مشکلات عدیده‌ای همچون بدهی چند صد میلیون دلاری و چند هزار میلیارد ریالی و بازپرداخت وام‌های ارزی و ریالی که در سال 1400 بالغ بر 2000 میلیارد تومان در هر 6 ماه می‌شود، نیازمند یک حرکت جهادی برای خروج از این وضعیت است. مدیرعامل ایران ایر در پاسخ به اینکه با توجه به شرایط موجود، میزان هزینه‌های شعب خارج از کشور چگونه است؟ اظهار کرد: دفاتر خارجی هزینه‌های زیادی دارد که می‌توان به دفتر شعبه پاریس اشاره کرد که هر سه ماه باید مبلغ ۲۰۰ هزار یورو برای اجاره این دفتر پرداخت کنیم. برخور یادآور شد: ایران ایر مبلغ ۵۰۰ میلیارد تومان بابت تسهیلات کرونا دریافت کرده که بخش عمده آن صرف پرداخت حقوق و مزایا کارکنان و بازنشستگان هما شد و مابقی آن بابت خرید قطعات هزینه شده است.

  زیرآبی استکبار در فروش هواپیما

در این حال، تورج دهقانی زنگنه، رییس سازمان هواپیمایی اظهار کرده است، اگر بخواهیم ایران‌ایر به یک جریان سوده تبدیل شود حداقل باید ۵۰ فروند هواپیمای آماده داشته باشد، اما امروز حدود ۱۰ فروند هواپیمای سر خط دارد. به گزارش خبرگزاری‌ها، او افزوده است: البته در زمان برجام گام‌هایی برداشته و هواپیماهایی وارد ایران ایر شد، این موجب شد هما تا اندازه‌ای تقویت شود اما این حرکت دوام نیاورد. کشورهای استکباری به جای آنکه هواپیماهای بزرگ و پهن‌پیکر تحویل ایران‌ایر دهند، هواپیماهای کوچک تحویل هما دادند؛ در حالی که می‌شد برای ایرباس ۳۳۰ یا ایرباس ۳۲۱ مجوز بگیرند، رفتند مجوز اوفک برای ATR گرفتند. به گزارش «تعادل»، اشاره زنگنه به تلاش کشورهای اروپایی برای دریافت مجوز اوفک در ماه‌های اولیه خروج ترامپ از برجام (مرداد 97) است. مجوزهایی که منجر به ورود 5 فروند دیگر از مجموع 20 فروند ATR معامله شده است. بر اساس این گزارش، 5 فروند هواپیمای مورد اشاره قرار بود در زمان مورد نظر به ایران تحویل شوند و به همین دلیل نیز طرف‌های اروپایی مجوز لازم را از اوفک آن هم در زمانی که امریکا از برجام خارج شده بودند، گرفتند. این در حالی است که طبق قرارداد با ایرباس، زمان تحویل هواپیماهای مورد نظر از این غول هواپیماساز فرا نرسیده بود و از این رو، دریافت مجوز برای هواپیماهای کوچک در اولویت بود، کما اینکه بعد از دریافت مجوز اوفک و ورود این هواپیماها به کشور، امریکا مجوز دیگری برای ورود هواپیماهای ایرباس نداد و پنجره برجامی خرید هواپیما نیز بسته شد.  زنگنه در پاسخ به این سوال که آیا این کار برنامه‌ریزی شده بود؟ اظهار کرده است: بعید می‌دانم استکبار در این موضوع بدون برنامه‌ریزی کار کرده باشد، چطور رفتند و برای این هواپیماها (ATR) از اوفک (کارگروه مقابله با ایران در خزانه داری امریکا) مجوز گرفتند، می‌توانستند این مجوزها را برای ایرباس ۳۳۰ یا ایرباس ۳۲۱ بگیرند و من یقین دارم حتماً این موضوع برنامه‌ریزی شده بود.

  همه مشکلات، پول نیست

زنگنه در پاسخ به سوالی مبنی بر کمک به شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران در شرایط فعلی و مشکلات این شرکت هواپیمایی در حوزه صندوق بازنشستگی اظهار کرد: به تازگی مقداری کمک مالی برای هما اخذ شده است. همچنین دولت در حال پیگیری است تا پول بازنشستگی را به آنها بدهد و وزیر راه و شهرسازی در این باره به صورت جدی مشکلات هما را دنبال و پیگیری می‌کند. وی اضافه کرد: زمانی که من مدیرعامل ایران ایر بودم اعلام کردم که عزم ملی برای کمک به هما نیاز است و این مشکلات ایران ایر چیزی نیست که توسط یک وزارتخانه رفع شود و باید کل حاکمیت تصمیم درستی درباره هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران بگیرد تا ایران ایر از این وضعیت فعلی خارج شود. معاون وزیر راه و شهرسازی در پاسخ به اینکه چه روش‌های فنی و عملیاتی برای کمک به هما پیشنهاد می‌کنید؟ اظهار کرد: ایران ایر توانمندی‌های بالقوه زیادی دارد که باید بالفعل شود، همه مشکلات هم پول نیست، پول عامل موثر است اما می‌تواند عامل اصلی نباشد، و در این باره باید از ظرفیت‌های هما استفاده کرد. رییس سازمان هواپیمایی کشوری گفت: در زمانی که من مدیر عامل ایران ایر بودم برای پرداخت حقوق کارکنان، املاکی از هما را نفروختم، اما در حال حاضر هما در فشارهای اقتصادی قرار دارد.

  نوسازی ناوگان با هواپیمای دست دوم

به گزارش «تعادل»، در نیمه بهمن ماه سال جاری، رییس سازمان هواپیمایی کشوری از ورود ۸ فروند هواپیمای مسافربری دسته دوم به ناوگان هوایی کشور خبر داده و گفته بود، این هواپیماها جزو تولیدات سال‌های ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ هستند.  او همچنین با اشاره به ورود ۱۶ فروند هواپیمای دسته دوم دیگر در آینده نزدیک، اظهار کرده بود: برای تعیین تکلیف قرارداد با شرکت هواپیمایی بوئینگ، مکاتباتی انجام و اعلام شد که باید زودتر تکلیف این قرارداد روشن شود. به گفته دهقانی زنگنه، این احتمال وجود دارد که با رفع تحریم‌ها، تعلیق قرارداد خرید هواپیماها نیز رفع شود. بر اساس این گزارش، بلافاصله پس دستیابی ایران و کشورهای 1+5 به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، شرکت هواپیمایی ایران ایر (هما) در سه قرارداد جداگانه با سه شرکت هواپیمایی ایرباس، بوئینگ و «ای.تی.آر» قرارداد خرید 200 فروند هواپیما امضا کرد. نکته مهم درباره خرید این هواپیماها این بود که قرارداد خرید به‌صورت اجاره به‌شرط تملیک بود و ایران بنا داشت ۸۵درصد منابع مالی آن را از طریق فایناس خارجی و ۱۵ درصد آن را از منابع داخلی خود تامین کند. از مجموع ۲۰ فروند هواپیمای 

«ای.تی.آر»، ۱۳ فروند به هما تحویل داده است. تحویل مابقی هواپیماها نیز از سوی این شرکت پس از خروج امریکا از برجام فعلا به حالت تعلیق درآمده است. از ۱۰۰ فروند هواپیمای خریداری شده از شرکت ایرباس فقط ۳ فروند تحویل ایران شد. این قرارداد نیز به حالت تعلیق درآمد. در قرارداد ایران ایر با شرکت بوئینگ نیز خریداری و تحویل ۸۰ فروند هواپیما تعیین شده بود که این قرارداد نیز به‌صورت یک‌طرفه از سوی امریکا لغو شد. ایران‌ایر و بوئینگ ۲۱ آذرماه سال ۹۵، قرارداد خرید ۸۰ فروند هواپیما را امضا کردند و قرار شد این تعداد هواپیما طی بازه زمانی ۱۰ ساله به ایران تحویل داده شود. ارزش این قرارداد ۱۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار بود که شرکت بوئینگ، فاینانس آن را بر عهده گرفت. زمان تحویل اولین هواپیمای بوئینگ به ایران نیز سال ۲۰۱۸ اعلام شد. البته نوسازی ناوگان هوایی ایران به خریدهای عمده ایران‌ایر از دو شرکت بزرگ هواپیماساز جهان (ایرباس و بوئینگ) ختم نشد و شرکت هواپیمایی آسمان نیز به منظور ترمیم ناوگان خود به خرید از هواپیماساز امریکایی روی آورد و توانست تفاهم خرید ۶۰ فروند هواپیمای نسل جدید بوئینگ۷۳۷مکس را در ۱۶ فروردین‌ماه 1396 امضا کند. طبق تفاهم نامه‌ای که منعقد شد، قرار بود این هواپیماها از سال ۲۰۲۲ میلادی به تدریج به‌شرکت هواپیمایی آسمان تحویل شود. نمایندگان دو شرکت توافق کردند که در سال ۲۰۲۲ میلادی ۵ تا ۱۰ فروند از این هواپیماها به ناوگان هوایی ایران اضافه شود.

  ناگزیر از خرید هواپیمای دست دوم

در سال 95 و در نخستین روزهای دستیابی ایران و 1+5 به برنامه جامع مشترک (برجام) مسوولان وزارت راه و شهرسازی و سازمان هواپیمایی کشور بارها در گفت‌وگو با رسانه‌ها اعلام کردند که ایران برای نوسازی ناوگان هوایی خود و همچنین گسترش فعالیت‌های خود در داخل و خارج از کشور طی 10 سال آینده (افق 1404) به 500 فروند هواپیمای نو نیاز دارد و خرید 200 فروند هواپیما از سه شرکت بویینگ، ایرباس و «ای.تی.آر» گام نخست نوسازی ناوگان هوایی به شمار می‌رود. با وجود این، خروج یکجانبه دونالد ترامپ از برجام، قراردادها و برنامه‌ریزی‌های برای خرید 200 فروند هواپیما را دستخوش تغییر کرد، چه آنکه هر گونه خرید و فروش پرنده‌هایی که در آنها حتی به میزان 10 درصد از قطعات ساخت امریکا به کار رفته باشد، نیازمند مجوز از «اوفک» (دفتر کنترل دارایی‌های خارجی امریکا در وزارت خزانه داری این کشور) است. از این رو، قرارداد با ایرباس و «ای.تی.آر» معلق شد و حالا مسوولان ایرانی امیدوارند با بازگشت امریکا به برجام دوباره این قراردادها به صورت اتوماتیک، احیا شوند. اما از آنجا که از مجموع ۳۱۰ فروند هواپیمای موجود در کشور، بیش از دوسوم آنها غیرفعال و فقط حدود ۱۳۴ فروند قادر به انجام عملیات پرواز هستند، مسوولان صنعت هوایی ایران طی سه سال گذشته دو مسیر اورهال (بازسازی و تعمیر) هواپیماهای موجود و خرید هواپیماهای دست دوم را سرلوحه کار خود قرار داده‌اند. در همین چارچوب نیز ایرلاین‌های ایرانی موفق شدند، طی 3 سال گذشته، دست‌کم 3 فروند هواپیمای دست دوم را به ناوگان هواپیمایی کشور اضافه کنند. به‌طور مشخص، در هفته اول اسفند سال 1397، 3 فروند هواپیمای ایرباس 319 وارد ناوگان هوایی شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (ایران ایر) شد. این سه فروند هواپیما ایرباس 319 پیش از اسفند 97 در تملک تهران ایر بودند. اما ماجرای ایرباس‌های 319 تهران ایر نیز به دوسه سال قبل از سال 1397 باز می‌گردد. تهران ایر که هواپیماهای ایرباس ساخت سال 2002 را از مجارستان خریداری کرده بود و قرار بود سال 98 به صورت رسمی آغاز به کار کند اما به دلیل مشکلاتی نتوانست به فعالیت خود ادامه دهد و به همین دلیل هواپیماهای خود را به ایران ایر فروخت.