سرنوشت 100 میلیارد دلار

مجید اعزازی

1- حرف و حدیث درباره خرید مسکن در ترکیه توسط ایرانی‌ها طی 10 سال گذشته همواره وجود داشته است. یعنی از زمانی که دولت ترکیه قوانین جدیدی برای اعطای تابعیت به خارجی‌ها وضع کرد. طبق این قوانین، اتباع خارجی با خرید خانه‌ای دستکم به ارزش ۲۵۰ هزار دلار می‌توانند شهروندی و تابعیت ترکیه را به دست آورند. از زمان تصویب و اجرای این قانون در سال 2010 خرید خانه توسط خارجی‌ها رونق زیادی گرفته و تقریبا ایرانی‌ها هر ساله در صدر فهرست خریداران مسکن در ترکیه بوده‌اند و همواره آمارها و تحلیل‌های مختلفی از علل سیاسی و اقتصادی مهاجرت ایرانی‌ها و عراقی‌ها به ترکیه تولید و منتشر شده است. طی روزهای اخیر نیز برخی رسانه‌ها به نقل از مسعود خوانساری، رییس اتاق بازرگانی تهران گزارش کردند که «آمار‌های اعلام شده و مستند نشان می‌دهد که طی دو سال گذشته، حدود ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه از کشور خارج شده و نمود این اتفاق را در خرید و سرمایه‌گذاری در بخش مسکن کشور‌های همسایه می‌بینیم.»  اما خبر دقیق و درست این است که خوانساری در 5 بهمن ماه سال جاری، در نشست هیات نمایندگان که  با حضور محمد باقر قالیباف رییس مجلس برگزار شد، گفته بود: «طی سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸، حدود ۹۰ میلیارد دلار سرمایه از کشور خارج شده است.»

2- در هر حال، اینک این سوال وجود دارد که آیا 90 میلیارد دلار یادشده، صرف خرید مسکن در ترکیه شده است؟ آن‌گونه که مرکز آمار ترکیه گزارش کرده است، در سال 2020 ایرانی‌ها با خرید 7 هزار و 189 واحد مسکونی در ترکیه همچنان در صدر فهرست خریداران خارجی ملک در این کشور بوده‌اند. از آنجا که خرید مسکن در ترکیه هم از سوی ایرانی‌ها و هم از سوی اتباع سایر کشورهای آسیایی و اروپایی طی 10 سال گذشته روندی صعودی داشته است، بی‌گمان، تعداد 7 هزار معامله ملکی از سوی ایرانی‌ها، بیشترین تعداد طی 10 سال گذشته به شمار می‌رود. با این حال، اگر فرض کنیم، طی 10 سال گذشته، ایرانی‌ها سالانه 7 هزار واحد مسکونی در ترکیه خریده‌اند، در خوشبینانه‌ترین حالت، کل معاملات ملکی ایرانی‌ها طی یک دهه گذشته، 70 هزار فقره خواهد بود که با در نظر گرفتن حداقل قیمت 250 هزار دلار برای هر واحد مسکونی، ارزش کل معاملات 17.5 میلیارد دلار خواهد بود. در صورتی که میانگین خرید هر واحد را 500 هزار دلار در نظر بگیریم، ارزش کل معاملات نهایتا به 35 میلیارد دلار خواهد رسید که حدود یک سوم رقم سرمایه‌های خارج شده از کشور خواهد بود. اما از آنجا که همواره طی 10 سال گذشته، سهم ایرانی‌ها از خرید واحدهای مسکونی فروخته شده به خارجی‌ها کمتر از 40 درصد (وحتی بسیار کمتر از 40 درصد) بوده است، رقم 17.5 میلیارد دلار واقعی‌تر به نظر می‌رسد، چه آنکه به گفته فاتح ارگوون، عضو هیات‌مدیره انجمن تبلیغات املاک و مستغلات ترکیه در خارج از کشور موسوم به «گیگدر» درآمد حاصل از فروش ملک به خارجی‌ها تا پایان سال 2020 حدود 7 میلیارد دلار بوده است. هدف‌گذاری ترکیه، کسب 20 میلیارد دلار از فروش خانه به خارجی‌ها در چشم‌انداز 2023 این کشور است.

3- با توجه به آمار ارائه شده، می‌توان گفت که طی 10 سال گذشته، ایرانی‌ها حدود 20 میلیارد دلار مسکن در ترکیه خریده‌اند، چه آنکه معمولا خریدها به دلایل مختلف در کف قیمتی 250 هزار دلار صورت نمی‌گیرد. در این حال، این سوال هنوز بی‌پاسخ می‌ماند که ایرانی‌ها 90 میلیارد دلار را صرف خرید چه چیزی در خارج از کشور کرده‌اند؟ آیا آمار ارائه شده از سوی رییس اتاق بازرگانی تهران از دقت لازم برخوردار نیست؟ در پاسخ می‌توان گفت که خرید خانه در خارج از کشور محدود به کشور ترکیه نمی‌شود و ایرانی‌ها در سایر کشورها همچون امارات و گرجستان و... نیز سرمایه‌گذاری ملکی انجام داده‌اند. همچنین سرمایه‌گذاری‌های ملکی محدود به واحدهای مسکونی نیز نیستند و این در حالی است که آمارهای ارائه شده از سوی مرکز آمار ترکیه صرفا نشانگر حجم معاملات واحدهای مسکونی است، حال آنکه احتمالا ایرانی‌ها در سایر انواع مستغلات از جمله املاک تجاری، کشاورزی و... در ترکیه یا سایر کشورهای جهان نیز سرمایه‌گذاری کرده‌اند. افزون بر این، سرمایه‌گذاری در خارج از کشور با هدف کسب تابعیت، محدود و محصور در سرمایه‌گذاری‌های ملکی نیست و این عرصه دامنه گسترده‌ای دارد. از این رو، انتظار می‌رود، رییس اتاق بازرگانی تهران و همچنین سایر مراجع دولتی و آماری به روشنی جزییات سرمایه‌گذاری ایرانی‌ها در خارج از کشور را گزارش کنند تا از پیامدهای منفی انتشار آمارهای ناقص و ناامید‌کننده جلوگیری شود.