درگذشت مرد تاریخ نفت عربستان
نرگس رسولی | زکی‌یمانی مرد تاریخ صنعت نفت عربستان در ٩١ سالگی درگذشت. وی یکی از اصلی‌ترین شخصیت‌های عربستانی برای تاسیس شرکت ملی نفت عربستان و تاسیس سازمان کشورهای تولیدکننده نفت (اوپک) بود.وی یکی از تأثیرگذارترین وزیران نفت عربستان بود که از اوایل دهه ۱۹۶۰ میلادی تا سال ۱۹۸۶ این سمت را در اختیار داشت. در این سال‌ها، وی نماینده چهار پادشاه سعودی در سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) بود و به رفع تحریم نفتی اعراب علیه رژیم صهیونیستی (بحران نفتی سال ۱۹۷۳ میلادی) در سال ۱۹۷۳ کمک کرد. جالب اینجاست که زکی‌یمانی در حالی روز سه‌شنبه درگذشت که یک روز قبل، «انیس نقاش» شهروند لبنان و یکی از اعضای مشهور گروه ربایش وزیران اوپک از جمله زکی‌یمانی به دلیل کرونا درگذشت. «انیس نقاش» در ماجرای اولین ترور شاهپور بختیار آخرین نخست‌وزیر حکومت شاه در سال ١٣٥٩ در فرانسه مشارکت داشت. این عملیات، ناکام ماند و بختیار کشته نشد اما انیس نقاش بازداشت و به حبس ابد محکوم شد. او ٦ سال بعد با گروگان‌های فرانسوی در لبنان مبادله و آزاد شد.
از تولد تا مرگ
زکی‌یمانی در سال ۱۹۳۰ در شهر مکه متولد شد و پدر و پدربزرگش از مبلغان دینی اسلامی بودند که در کشورهای دیگر مبلغ دینی بودند. وی که سال‌ها عمرش را صرف تحصیل در زمینه حقوق کرده و در برترین دانشگاه‌های دنیا این دوره‌ها را گذرانده بود، پس از بازگشت به عربستان به سرعت جذب کارهای دولتی شد. نخستین شغلش در فاصله سال‌های ۱۹۵۶ تا ۱۹۵۸ بود که مشاور قانونی دپارتمان نفت و مالیات در وزارت امور مالی این کشور بود اما به این شغل قانع نبود و در کنار آن یک شرکت مشاوره حقوقی خصوصی را در شهر جده، راه‌اندازی کرد و کار در این شرکت حقوقی خصوصی را تا پایان سال‌های کارش در دولت و وزارت نفت، ادامه داد. از سال ۱۹۵۸ میلادی وی برای دو سال مشاوره قانونی و حقوقی هیات وزیران را به‌عهده گرفت و در سال ۱۹۶۰ به عنوان وزیر کشور انتخاب شد و به تدریج در شکل‌گیری شرکت نفت و اوپک و تثبیت جایگاهش به عنوان وزیر نفت عربستان گام برداشت. در سال ۱۹۶۲ سازمان مواد معدنی و نفت یا به اختصار پترومین درعربستان راه‌اندازی شد که از ابتدا با هدف تبدیل به شرکت ملی نفت بود، طرح اولیه ایجاد این شرکت ازسوی زکی‌یمانی و با توجه به ضرورت سرمایه‌گذاری روی این صنایع و کسب درآمد بیشتر از صنعت نفت ارایه داده شد.
آکسفوردپرس در این زمینه نوشت: دو سال پس از تاسیس شرکت پترومین، وزارت نفت در عربستان به‌طور رسمی راه‌اندازی شد و هدف از شکل‌گیری این وزارتخانه ایجاد مهارت‌های لازم برای کارشناسان و مهندسان این کشور با هدف توسعه صنعت نفت و مدیریت شرکت ملی نفت عربستان بود.
در این زمان بود که اهمیت صنعت نفت در اقتصاد کشور و توسعه اقتصادی دنیا در حال شکل‌گیری بود وعربستان با توجه به حجم بالای ذخایر تایید شده نفتی، نقش مهمی در این عرصه ایفا می‌کرد.
در همین سال‌ها بود که زکی‌یمانی زمزمه‌های ایجاد سازمان کشورهای عرب صادرکننده نفت را مطرح می‌کرد. دیدگاهی بزرگ که قدرت زیادی برای شرکت‌های نفت‌خیز عربی ایجاد می‌کرد.
احمد زکی‌یمانی از همان ابتدای تاسیس اوپک، به عربستان کمک کرد تا به موقعیتی برجسته در این اتحاد نفتی برسد و به لطف تلاش‌هایش، پادشاهی سعودی همچنان نیز یک عضو تاثیرگذار در اوپک و تصمیم‌گیری‌های آن باقی مانده است.
مدیریت این وزیر خوش‌پوش بر صنعت نفت عربستان، باعث تقویت نفوذ این کشور در بازارهای جهانی و قیمت‌گذاری‌ها شد؛ چیزی که تا پیش از آن تحت سلطه سیاست‌های اقتصادی کشورهای غربی بود.
عربستان تحت نفوذ او به خوبی توانست از «سلاح نفت» در سطح بین‌الملل استفاده کند که حمایت از حمله غافلگیرانه مصر و سوریه به اسراییل در اکتبر ۱۹۷۳ میلادی موسوم به «جنگ یوم کیپور»، همچنین توافق تولید‌کنندگان اوپک برای کاهش ۵ درصدی تولید خود در واکنش به حمایت‌های ریچارد نیکسون از اسراییل و حتی پس از آن اقدام برای تحریم نفتی امریکا و متحدانش، نمونه‌ای از این اقدامات است.
تحریم نفتی ایالات متحده از سوی اوپک باعث شد تا قیمت سوخت در این کشور تا ۴۰ درصد افزایش یابد و صف‌های طولانی در پمپ بنزین‌های امریکا ایجاد شود.
قیمت نفت در سطح بین‌الملل نیز تا ۴ برابر افزایش یافت و در مجموع منجر به خلق ثروتی شد که تجلی آن‌را می‌توان امروز در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس دید.
نام احمد زکی‌یمانی علاوه بر تاثیرگذاری‌ها بر بازارهای جهانی نفت، دست‌کم در دو لحظه تاریخی دیگر نیز دیده می‌شود.
در مارس ۱۹۷۵ میلادی و در زمان ترور ملک فیصل، پادشاه وقت عربستان سعودی به دست برادرزاده‌اش در صحنه حضور داشت.
در ۲۱ دسامبر همان سال نیز زکی‌یمانی یکی از وزرایی بود که از سوی مهاجمانی وابسته به «جبهه مردمی آزادی فلسطین» از جمله انیس نقاش و به رهبری فردی ونزوئلایی به نام «ایلیچ رامیرز سانچز» معروف به «کارلوس شغال» در مقر اوپک در شهر وین، پایتخت اتریش به گروگان گرفته شدند.
این حادثه که در جریان آن بیش از ۸۰ نفر به گروگان گرفته شده بودند، سرانجام با کشته شدن ۳ نفر (یک پلیس اتریشی، یک افسر امنیتی اوپک و یک اقتصاددان از لیبی) و دستگیری ۱۱ تن به پایان رسید.
جمشید آموزگار، نخست‌وزیر وقت ایران که در آن زمان رییس دوره‌ای اوپک محسوب می‌شد نیز یکی از گروگان‌ها بود. گفته می‌شود که زکی‌یمانی و جمشید آموزگار از اهداف اصلی این حمله بودند و گروگان‌ها قصد داشتند در پایان این عملیات، آنها را بکشند.
زکی‌یمانی بر ملی شدن کامل شرکت نفت عربی- امریکایی آرامکو پس از بحران نفتی ۱۹۷۳ میلادی نیز نظارت داشت؛ اقدامی که باعث شد خاندان سعودی به کارفرمایان اصلی این شرکت و آرامکو نیز به منبع اصلی درآمد آنها تبدیل شود.
زکی‌یمانی با وجود خدمات زیادی که برای خاندان سلطنتی انجام داد، سرانجام در سال ۱۹۸۶ میلادی در پی اختلاف با ملک فهد، پادشاه وقت سعودی از مقام خود برکنار شد. گفته می‌شود که مهم‌ترین دلیل ناخشنودی پادشاه سعودی از او، مخالفت یمانی با خواست ملک فهد مبنی بر ایجاد یک سهمیه دایمی برای این کشور در اوپک بوده است.
احمد زکی‌یمانی به واسطه انتشار کتاب‌های خود نیز در ایران شهرت بسیاری دارد و کتاب‌های او از طرف انتشارات میثم تمار منتشر شده است.
احمد زکی‌یمانی به عنوان یکی از منتقدان حمله نظامی امریکا به کشور عراق بود و یکی از اهداف راهبردی جنگ امریکا بر علیه عراق را رهایی هرچه زود‌تر امریکا از وابستگی به نفت عربستان می‌دانست.
دانشگاه آکسفورد زکی‌یمانی را «مرد تاریخ‌ساز در صنعت نفت» عربستان می‌خواند. بیوگرافی نویسان در مورد این فرد می‌نویسند: «زکی‌یمانی معمار سیاست‌های اصلی انرژی در عربستان و خاورمیانه است و یکی از تاثیرگذارترین سخنگوهای نفتی این کشور در طول تاریخ به شمار می‌آید.
مهارت وی در سخنوری و فن مذاکره به اندازه‌ای بالا بود که هنری کیسینجر در کتاب خاطرات خود درباره‌اش نوشته است: «قرار گرفتن در مقابل زکی‌یمانی به معنای شکست در مقابل فن و قدرت مذاکره اوست، زکی‌یمانی همیشه می‌توانست طرف مقابل خود را در مذاکرات مغلوب کند و آنها را به همراهی با سیاست‌های خود وادارد.»
روزنامه موثق عربستان اعلام کرده است که وی بعد از انتقال به مکه به خاک سپرده می‌شود.
