رشد مثبت اقتصاد ایران در پاییز 99

مرکز آمار در جدیدترین گزارش خود اعلام کرده که رشد اقتصادی ایران در پاییز 99 مثبت شده است، گزارشی که پس از چند فصل حرکت منفی، سرانجام نشان‌دهنده بهبود نسبی شرایط در برخی حوزه‌هاست. با این وجود آنچه امروز در اقتصاد کشور دیده می‌شود، فاصله زیادی با استانداردهای بین المللی و هدف گذاری‌های داخلی دارد.

اقتصاد ایران در سال‌های 97 و 98 روزهای بسیار سختی را پشت سرگذاشت. پس از آنکه اجرای برجام در سال 96 اثرات مثبت خود را نشان داد و کار تا جایی پیش‌رفت که حتی صحبت از رشد دو رقمی اقتصاد ایران مطرح بود، از ابتدای سال 97 و با بازگشت تحریم‌های امریکا، کار بار دیگر دشوار شد. دولت حسن روحانی در حالی کار خود را در سال 92 آغاز کرد  که ایران به شکل همزمان با تورم و رکود درگیر بود. از سویی آمارها نشان از آن داشتند که رشد اقتصادی ایران منفی شده و از سوی دیگر نرخ تورم نیز از مرز 40درصد گذشته است.با روی کار آمدن دولت جدید، نگاه مثبت جامعه به تغییرات احتمالی در ابتدا اثرات روانی مثبت خود را در شاخص‌های مختلف اقتصادی نشان داد و پس از آن، با آغاز مذاکرات هسته‌ای، پس از چند ماه مذاکره فشرده سرانجام ایران و شش کشور قدرتمند جهانی به توافق برجام دست یافتند که نتیجه آن لغو تحریم‌های هسته‌ای بود. به دنبال از سرگیری فروش نفت ایران در بازارهای جهانی و البته حضور شرکت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری در ایران، رشد اقتصادی کشور به شکل قابل توجهی افزایش یافت و بسیاری از تحلیل‌های بین‌المللی از این می‌گفتند که ایران دورخیزی بزرگ برای توسعه اقتصادی داشته است. با وجود تمام این تحلیل‌ها، با روی کار آمدن دونالد ترامپ در کاخ سفید، رییس امریکا پس از چند ماه تهدید سرانجام تصمیم گرفت در اردیبهشت سال 97 خروج کشورش از برجام را اعلام کند و به این ترتیب دوره جدیدی از تحریم‌ها علیه اقتصاد ایران به اجرا در آمد. هرچند کشورهای اروپایی منتقد جدی رویکرد جدید کاخ سفید بودند اما تهدیدهای امریکا باعث شد تقریبا تمامی شرکت‌های اروپایی عطای ماندن در ایران را به لقایش ببخشند و تحریم‌های موسوم به فشار حداکثری علیه ایران کلید خورد. هرچند کاخ سفید امیدوار بود با اجرای این سیاست‌ها، به هدف خود یعنی بازگرداندن ایران به میز مذاکره و رسیدن به توافقی جدید دست یابد اما ایستادگی مردم ایران این نقشه را خنثی کرد و سرانجام دولت ترامپ در حالی کار خود را در بهمن ماه امسال تمام شده دید که به خواسته مهم خود در رابطه با ایران دست نیافت. با وجود اینکه ایستادگی مردم ایران این پیام را به جهان مخابره کرد که فشار حداکثری راه به جایی نخواهد برد اما تاثیر تحریم‌ها بر عملکرد اقتصادی کشور نیز خود را به شکلی مشهود نشان داد. برآوردها می‌گوید که سال ۱۳۹۸ با رشد اقتصادی با نفت منفی ۶.۱ و بدون نفت ۰.۶ درصد به پایان رسیده بود و تقریبا در تمامی فصول رشد منفی شد. آنچه  در سال 98، اهمیت فراوانی داشت، مثبت شدن رشد اقتصاد بدون نفت ایران بود. با وجود فشارهای بین‌المللی، میزان صادرات ایران کاهش نیافت و کشور توانست در برخی حوزه‌ها رشد اقتصادی مثبتی را به ثبت برساند. با این وجود، با توجه به وابستگی شدید اقتصاد کشور به نفت، کاهش فروش این محصول باعث شد رشد اقتصادی کشور در سال گذشته همچنان به شکل قابل توجهی منفی باشد.

     نشانه‌هایی از پایان رکود

اگرچه رشد منفی قابل توجه باعث شده اقتصاد ایران بسیار کوچک شود و به این ترتیب حتی مثبت شدن رشد فعلی تا زمان بازگشت به حالت پیش از تحریم‌ها، زمان زیادی نیاز دارد اما صرف رشد مثبت اقتصادی این امید را به وجود آورده که اقتصاد ایران راهی برای خروج از رکود پیدا کرده است. هرچند این عدد بسیار محدود باشد. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران در پاییز امسال رشد اقتصادی کشور، به مثبت ۰.۸ درصد و رشد اقتصادی بدون نفت به مثبت ٠.٢ درصد رسیده است. این در حالی است که رشد گروه کشاورزی به مثبت ٥.٥ درصد، گروه صنایع و معادن به مثبت ٣.٧ و گروه خدمات به منفی ١.٨ رسیده است. محصول ناخالص داخلی به قیمت ثابت سال ١٣٩٠ در ۹ ماهه نخست سال ١٣٩٩ به ۵۲۳ هزار میلیارد تومان با نفت و ۴۵۴ هزار میلیارد تومان بدون احتساب نفت رسیده است، در حالی که در مدت مشابه سال قبل با نفت ۵۲۹ هزار میلیارد تومان و بدون نفت ۴۵۹ هزار میلیارد تومان بوده که نشان از رشد منفی ۱.۲ درصدی رشد اقتصادی با نفت و منفی یک درصدی بدون نفت دارد. در ۹ ماهه اول امسال فعالیت‌های گروه کشاورزی ٣، گروه صنایع و معادن ٠,٨ و گروه خدمات ٣.٣- درصد نسبت به دوره مشابه سال قبل، رشد داشته است. آمار ارایه شده مربوط به پاییز است و در آمار سالانه همچنان رشد اقتصاد ایران منفی باقی مانده است. در کنار تحریم‌ها، عامل دیگری که باعث شده این رشد با قدرت مثبت نشود، شیوع ویروس کروناست. بخش خدمات به عنوان اصلی‌ترین بخشی از که از شیوع کرونا آسیب دیده، در پاییز نیز همچنان منفی مانده و نفت و گاز نیز وضعیتی مشابه دارند. بررسی جزئیات بیشتر رشد اقتصادی منفی در ۹ ماهه اول امسال نشان می‌دهد که در بخش‌های مختلف دو رشد منفی وجود دارد که مربوط به استخراج نفت و گاز طبیعی با منفی ۲.۴ و همچنین گروه خدمات با منفی ۳.۳ است. بر اساس این گزارش در ۹ ماهه اول سال جاری گروه کشاورزی شامل بخش‌های زراعی و باغداری، دامداری، جنگل داری و ماهیگیری ۳ درصد، صنایع و معادن رشد ۰.۸ درصدی شامل استخراج نفت خام و گاز طبیعی منفی ۲.۴، سایر معادن ۱.۴، صنعت ۰.۸ انرژی ۴.۷ و ساختمان ۳.۹ درصد بوده است. همچنین در گروه خدمات منفی ۳.۳ درصد رشد اقتصادی ثبت شده که شامل گروه‌های عمده و خرده فروشی، تامین جا و غذا، حمل و نقل، انبارداری، پست، فعالیت‌های مالی و بیمه است. با وجود این رشد مثبت، ابهام‌ها در مسیر فعالیت اقتصاد ایران همچنان ادامه دارد.از سویی در سال آینده سرنوشت تحریم‌ها هنوز نامشخص است. در صورتی که شرایط برای لغو یا کاهش تحریم‌ها فراهم شود، نخستین بخشی که از آن سود خواهد برد، نفت و گاز است و در صورت محقق شدن اهداف، می‌توان انتظار داشت که رشد اقتصادی کشور به شکل قابل توجهی افزایش پیدا کند اما در صورتی که تحریم‌ها بمانند، نمی‌توان انتظار تغییر قابل توجهی در این حوزه داشت. از سوی دیگر، فرایند واکسیناسیون کرونا در ایران نیز مانند بسیاری از دیگر کشورهای جهان آغاز شده و دولت پیش‌بینی کرده از تابستان سال آینده و با رسیدن واکسن ایرانی به شکل جدی سرعت بگیرد. با جدی شدن واکسیناسیون، می‌توان انتظار داشت که بخش‌های خدماتی که از کرونا آسیب دیده‌اند با سرعت بیشتری فعالیت‌های خود را از سربگیرند و در این صورت این مانع نیز از سر راه برداشته خواهد شد. به این ترتیب می‌توان دو سناریو مختلف برای اقتصاد ایران در 1400 پیشبینی کرد و باید دید سرانجام راه برای کدامیک باز می‌شود.