زمانی برای توازن و تعادل

   سکانس اول: زمانی برای توازن و تعادل

تنها 7روز از آغاز سال نوی خورشیدی گذشته بود که خبری بر روی ویترین رسانه‌های گروهی قرار گرفت که تبعات آن نه تنها طول و عرض افکار عمومی داخلی کشور را زیر و رو کرد، بلکه در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی نیز تاثیرات فراوانی به جا گذاشت. بر اساس این خبر، برنامه همکاری‌‌های جامع ایران و چین که پیش از این در جریان سفر شی‌جین پینگ، رییس‌جمهور جمهوری خلق چین به ایران در سال 94 میان روسای جمهوری ایران و چین پایه‌گذاری شده بود در هفتمین روز فروردین ماه 1400به امضای محمدجواد ظریف و وانگ‌یی وزیران خارجه ایران و چین رسید تا فصل تازه‌ای از همکاری‌های مشترک میان ایران و چین در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی شکل بگیرد. نقطه آغاز رایزنی برای امضای این سند راهبردی ۲۵ ساله، اما ۶ سال پیش در ژانویه 2016 (سال94) در جریان سفر رییس‌جمهور چین به تهران شکل گرفت. در این سفر ایران و چین با صدور بیانیه‌ای سطح روابط دو کشور را به مشارکت جامع راهبردی ارتقا دادند و اعلام کرده بودند: آماده مذاکره برای انعقاد سند همکاری‌های بلندمدت هستند. به دنبال این ریل‌گذاری در روابط دو کشور با تلاش‌های ظریف و حمایت‌های مجلس دهم، مذاکرات برای تهیه پیش‌نویس سند همکاری جامع با چین آغاز شد و سرانجام در سال ۹۸ در سفر وزیرامور خارجه کشورمان به پکن، این پیش‌نویس برای بررسی و تایید نهایی تحویل دولت چین شد. اکنون این سند، مشتمل بر همکاری‌های راهبردی، منطقه‌ای و بین‌المللی است. با گذشت بیش از 15ماه از سفر ظریف به چین و بعد از موافقت مقامات چینی در نهایت امضای این برنامه جامع همکاری‌های مشترک در جریان سفر وزیر امور خارجه چین به تهران پای برگه‌ها نشست تا فصل تازه‌ای از همکاری‌های مشترک میان دو کشور باستانی آغاز شود. در ابعاد اقتصادی اعلام شد، تولیدات مشترک برای تأمین نیاز بازارهای داخلی و خارجی، همکاری‌های دوجانبه در حوزه انرژی، صنعتی، معدنی و زیست محیطی با اولویت همکاری در بخش زیرساختی، ارتباطی، مخابراتی، علمی، آموزشی و حوزه سلامت است. همکاری در زمینه تسهیل در روابط مالی و بانکی، تعمیق روابط تجاری بخش خصوصی برای تجارت و همکاری رسانه‌ای، دانشگاهی از دیگرمحورهای همکاری این سند بلندمدت همکاری بین ایران و چین است که مسوولان روی ابعاد و زوایای گوناگون آن تاکید کردند.

   سکانس دوم؛ ابهام‌ها از راه می‌رسند

در روزهایی که صدا و سیما با پخش قسمت دوم سریال جناحی گاندو تلاش فزاینده‌ای را صورت می‌داد تا عملکرد کلی متولیان حوزه سیاست خارجی کشور را زیر سوال ببرد، امضای سند برنامه جامع همکاری‌های مشترک ایران و چین و حمایت تمام‌قد اصولگرایان از آن فضایی پر از تناقض را در برنامه‌های رسانه ملی ایجاد کرد. منتقدان صدا و سیما با اشاره به این واقعیت که چطور ممکن است وزارت خارجه‌ای که در سریال گاندو به عنوان مجموعه‌ای که توجهی به منافع ملی ندارد معرفی شده، همان ساختاری باشد که برنامه همکاری مشترک ایران و چین (که مورد حمایت اصولگرایان است) را به سامان برساند. اما همان‌گونه که صدا و سیما وزارت خارجه را به دلیل امضای برجام با طرف‌های امریکایی زیر سوال برده بود، رسانه‌های ماهواره‌ای نیز متولیان وزارت خارجه را به دلیل امضای برنامه جامع همکاری مشترک با چین می‌نواختند. دو روی سکه از رویکردهای افراطی که یکی ظریف را به دلیل برجام و دیگری به دلیل امضای سند همکاری با چین می‌نواختند. منتقدان برنامه همکاری با چین اشاره می‌کردند که دلیل عدم شفاف‌سازی وزارت خارجه ایران در خصوص جزییات این برنامه همکاری جامع 25ساله، تضامینی است که ایران به طرف چینی برای استفاده از بنادر و ظرفیت‌های کشور داده است. در پاسخ به این ابهامات مسوولان وزارت خارجه در گام نخست اعلام کردند به دلیل درخواست طرف چینی ترجیح داده‌اند اجرای این طرح را با چراغ خاموش پیگیری کنند. اظهارنظری که نه تنها از حجم انتقادات کم نکرد بلکه باعث افزایش دامنه ابهام‌ها نیز شد. با افزایش دامنه این ابهامات محمدجواد ظریف روز چهارشنبه 11فروردین ماه در شبکه اجتماعی کلاب‌هاوس با موضوع ناگفته‌های تفاهم‌نامه ایران و چین به سوالات مخاطبان پاسخ داد.

   سکانس سوم؛ همه راه‌ها به fatf ختم می‌شود

ظریف در کلاب‌هاوس در پاسخ به سوالی درباره قرارداد ۲۵ ساله با چین به یکی از کلیدی‌ترین موضوعات برای بهبود شاخص‌های اقتصادی کشور و آغاز تبادلات مالی با جهان پیرامونی یعنی FATF اشاره کرد و گفت: «فراموش نکنید همین الان هم مشکلاتی که درباره FATF داریم مانع همکاری ما با روسیه و چین می‌شود.حتی اگر‌ نگاه به شرق داشته باشیم تحریم و FATF مانع هستند. نگاه به شرق زمانی که خود چین نگاهش به غرب است معنا ندارد. من نه به نگاه به شرق اعتقاد دارم و نه نگاه به غرب. معتقدم نگاه ما در سیاست خارجی باید تعاملی و متناسب با همه دنیا باشد.» به گزارش خبرنگار تعادل او در ادامه با اشاره به روند برنامه‌ریزی‌هایی که منجر به امضای برنامه جامع همکاری‌های مشترک شد، تاکید کرد: «این چینی‌ها بودند که از سال ۹۲ که ما به سر کار آمدیم و درخواست رابطه استراتژیک کردیم تا سال ۹۴ به ما پاسخ ندادند چون شرایط قطعنامه‌های قبلی زمینه را برایشان فراهم نمی‌کرد.» ظریف با اشاره به نقش علی لاریجانی در پیگیری مفاد این سند و برخی اظهارنظرها در خصوص پیشنهاد طرف چینی برای حضور علی لاریجانی گفت: «پیشنهاد اینکه آقای لاریجانی نماینده ایران برای مذاکره با چین باشد، از سوی بنده به دفتر مقام معظم رهبری ارایه شد. اینکه چینی‌ها لاریجانی را برای تفاهم ایران و چین پیشنهاد کرده باشند، دون شأن کشور است و صحیح نیست. حضور لاریجانی در این تفاهم‌نامه پیشنهاد من بود. صادقانه می‌گویم هیچ فشاری بر وزارت خارجه نبوده که این توافق را امضا کند. نگرش من این است که اصالتا باید با چین رابطه داشت کمااینکه اصالتا باید با غرب رابطه داشت.» ظریف در بخش دیگری از این گفت‌وگوی مجازی در خصوص احتمال حضور وی در انتخابات ریاست‌جمهوری گفت: «آخرین موضع من با اولین موضع من هیچ تفاوتی ندارد.بنده نامزد نیستم.به اندازه کافی گرفتاری داریم که در کاری که می‌دانیم نتیجه‌ای ندارد وارد شویم. نمی‌خواهم خودم را بیش از این گرفتار کنم.»

   سکانس چهارم: اکانت‌های فیک انگ می‌زنند

در این میان یکی از چهره‌هایی که اظهاراتش می‌تواند تصویری مستند از ابعاد و زوایای گوناگون برنامه جامع همکاری‌های مشترک میان ایران و چین ارایه کند؛ رییس اتاق ایران و چین است. مجیدرضا حریری در جریان گفت‌وگو با «تعادل» در پاسخ به پرسشی در خصوص این سند همکاری مشترک گفت: در شرایط فعلی صحبت کردن درباره این سند بسیار دشوار است. چرا که فضایی غیرتخصصی و هیجانی در خصوص آن جریان دارد و هر اظهارنظری در این خصوص می‌تواند منجر به فحاشی و انگ زدن شود. در خصوص این یند به‌طور کلی می‌توان گفت که این برنامه جامع هنوز تا موعد رسمی اجرا بیش از 2سال زمان پیش‌رو دارد. در شرایط فعلی اما نه موافقان و نه مخالفان این برنامه جامع هیچ اشرافی به موضوع ندارند. رییس اتاق بازرگانی چین افزود: صراحتا معتقدم فضای حرف درست و حسابی درباره این سند وجود ندارد و یک عده بدون هیچ دلیلی موافق این سند هستند و در مقابل یک عده نیز بدون هیچ‌گونه دلیل و مدرکی مخالف این سند همکاری هستند. مجیدرضا حریری افزود: به این ترتیب نیمی از موافقان و مخالفان در بهترین حالت اصلا از محتوای سند اطلاعی نداشته و آن را نخوانده‌اند. حریری همچنین در جریان گفت‌وگو با خبرآنلاین درباره واکنش رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور درباره امضای این سند و تاثیر منفی این سند بر روابط میان چین و امریکا و تبدیل کردن چین به قدرت اقتصادی نخست جهان توضیح داد: ابعاد این مساله به گستردگی که این رسانه‌ها اشاره می‌کنند، نیست. 

در ضمن این مساله به تنهایی نشانه چیزی نمی‌تواند باشد. قبل از سفر وزیر امور خارجه چین به تهران، او به ترکیه، عربستان، امارات، بحرین و عمان نیز سفر کرده بود بنابراین چگونه می‌توان گفت سند همکاری و وجود ایران، نشانه حرکت ضدامریکایی است؟ آیا سفر وزیر امور خارجه چین به عربستان به ضرر امریکاست؟ چین به عنوان قدرت بزرگ سیاسی و اقتصادی دنیا، سفرهای دوره‌ای و منطقه‌ای دارد به‌ طوری که اکنون با عربستان سعودی بیش از ۵ برابر ایران در سال ۲۰۲۰ مراوده اقتصادی داشته و در مقابل ایران نسبت به عربستان یک‌پنجم میزان مبادله کالا با چین داشته است. حریری با اشاره به تبعات این سند تاکید کرد: بسیاری از شرکت‌های چینی معتقدند که حالا که ایران تحریم است، چرا با این کشور کار کنیم یعنی انگیزه کار کردن با ایران به دلیل تحریم‌ها نزد شرکت‌هایی که حتی کار بین‌المللی نمی‌کنند، پایین می‌آید بنابراین شاید امضای این سند همکاری بتواند روی انگیزه این شرکت‌ها بر تمایل به همکاری به ایران تاثیر بگذارد که باید منتظر گذشت زمان بود. او تصریح کرد: در ۱۰ روز اخیر شواهد جزیی در این زمینه مشاهده شده به‌طوری که بسیاری از شرکت‌های چینی که قبلا به شرکای ایرانی، جنس نمی‌فروختند با قطعی شدن سفر وزیر امور خارجه چین به ایران، با این شرکت‌ها تماس گرفته‌اند. اما با توجه به تعطیلات نوروزی ایران و هنوز کارها راه نیفتاده، باید منتظر بود تا ببینیم در آینده چه پیش می‌آید. او درباره تاثیر این سند همکاری بر میزان تعرفه گمرکی میان ایران و چین گفت: روی سند و ضمائمی که هفتم فروردین ماه امضا شده تنها عددی که وجود دارد، عدد ۲۵ در تیتر این سند و با عنوان سند جامع همکاری‌های ۲۵ ساله میان ایران و چین ذکر شده و اصلا جزییات مطرح نشده است. او ادامه داد: در این سند در زمینه همکاری‌های آینده به مساله همکاری‌های گمرکی اشاره شده است و بعدها باید به صورت توافقنامه‌های گمرکی شکل بگیرد. باید توجه داشت اکنون چین با ما مشکل تعرفه گمرکی ندارد و در مقابل تعرفه‌های طرف ایرانی بالاست. چینی‌ها از ما تعرفه بالاتر از دیگران نمی‌گیرند و میان تعرفه ما و اعضایWTO  تفاوتی قائل نمی‌شوند و هیچ جریمه خاص گمرکی علیه ایران نیز وضع نکرده‌اند.

   سکانس پنجم؛ واکنش مجلس به سند

پرسش دیگری که درخصوص این سند مطرح شد به بحث ورود مجلس به ابعاد اجرایی این سند بازمی‌گشت و اینکه آیا اساسا امضای این سند موافقت مجلس را نیاز داشت یا نه؟ حسین ملائک، سفیر سابق ایران در چین در گفت‌وگویی با خبرنگار اسپوتنیک از دلایل نارضایتی به این توافق و الزام به تایید مجلس و حتی اینکه چرا جزییات این توافق به ‌طور کامل منتشر نشده است، گفت: ما وارد یک فضای جدید از روابط بین‌الملل می‌شویم که این فضای جدید برای بسیاری حتی فرهیختگان ایرانی قابل پذیرش نیست. برای جامعه ایرانی دو موضوع خاص مطرح بوده است. یکی اینکه تکنولوژی و ثروت در دو نقطه دنیا متمرکز بوده و غیر از آن جایی هیچ نشانی از تکنولوژی و ثروت نمی‌بینیم. یک نوآوری در این موضوع در حال وقوع است که برای بسیاری از ایرانیان هنوز مشخص نیست. پس می‌توان آن را یک واکنش نسبت به تغییر نامید. در حال حاضر ما هم تکنولوژی و هم ثروت را در حدی که تامین‌کننده نیازهای ایران باشد، در چین می‌توانیم پیدا کنیم. چین به عنوان کشوری که توانسته حتی در عرصه فضا هم پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای داشته باشد و در سطح مخابرات و تکنولوژی‌های ارتباطاتی نیز حرف‌های زیادی برای گفتن دارد، این برای جامعه ایرانی هنوز جدید است. پس این را می‌توان یک واکنش به تغییر نامید. در قسمت بعد بخش بروکراسی ایران و بخش صنعتی ایران پذیرفته است که می‌تواند به تکنولوژی و منابع مالی در جای دیگری از جمله چین دسترسی داشته باشد. لذا این بخش از قرارداد حمایت می‌کند.

او در ادامه افزود: علی‌رغم تفسیرهای متفاوتی که از آن شده است، من معتقد نیستم که تفاهمنامه الزامی به تایید مجلس دارد. البته مجلس باید از آن آگاه باشد ولی اینکه مستلزم به تایید باشد، لزومی ندارد. برای اینکه این یک برنامه عمل و مشخص‌کننده چارچوب‌های روابط است و این چارچوب‌ها از حد یک تفاهمنامه نیز پایین‌تر است، لذا من بعید می‌دانم که برای تایید به مجلس برود. البته تفاسیر مختلفی از آن شده است اما به نظر من لزومی ندارد که به مجلس برود. حتی اگر به مجلس برود من پیش‌بینی مانع جدی ندارم. برخی نمایندگان صحبت‌هایی کرده‌اند که به نظر کم‌عمق و سطحی می‌آید و این موضوعی نیست که بتواند بحث جدی مجلس را تحت‌الشعاع قرار دهد.

او درخصوص چرایی عدم انتشار جزییات دقیق سند گفت: من اگر در مقام مسوول بودم حتما این توافق را منتشر نمی‌کردم و معتقدم که لزومی هم ندارد که جزییات یک تفاهمنامه بین دو کشور به ‌طور کامل منتشر شود. چه بسا که هیچ تفاهمنامه‌ای بین دو کشوری در معرض عموم قرار نمی‌گیرد. به نظرم الزامی ندارد و البته دلایل سیاسی خاص خودش را دارد. اینکه ایران و چین در این روزها از حساسیت‌های جدی برخوردارند. حداقل امریکایی نسبت به آن به‌ طور واضح حساسیت نشان می‌دهند. پس لزومی ندارد که ما برای آنها شفافیت داشته باشیم. 

   سکانس پایانی: زمانی برای پیشرفت و توسعه

اما در شرایطی که همچنان موافقان و مخالفان طرح در حال پمپاژ دیدگاه‌های خود در فضای مجازی هستند، برخی معتقدند با پایان تعطیلات نوروزی و آغاز به کار روزنامه‌ها و افزایش دامنه‌های تحلیلی، اطلاعات بیشتری درخصوص ابعاد و زوایای پنهان طرح منتشر خواهد شد که به تنویر افکار عمومی کمک خواهد کرد. اما در روزهای پایانی تعطیلات محمدجواد ظریف با انتشار پستی در اینستاگرام توضیحاتی درخصوص مفاد برنامه همکاری جامع ایران و چین ارایه کرد. ظریف وزیر امور خارجه در این پست نوشته است: به عنوان فردی که ۱۸ ماه پیش نخستین پیش‌نویس برنامه همکاری راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین را به همتای چینی پیشنهاد و در این مدت مذاکره را مدیریت کرده و شنبه گذشته نسخه نهایی را با مجوز دولت امضا کرده است برخی نکات در این زمینه را به محضرتان تقدیم می‌کنم. اطمینان دارم همه ما با همدلی و همراهی، با تقویت و گسترش روابط فراگیر، متعادل و متناسب با جهان در دوران گذار کنونی روابط بین‌الملل، منافع ملی و توسعه پایدار کشور و سربلندی ایران زمین و رفاه مردمان دلاور و نجیبش را تضمین خواهیم کرد. 

چکیده برنامه همکاری راهبردی 25 ساله ایران و چین

اهداف، اصول و ویژگی‌های برنامه

اهداف: 

- ارتقای عملی روابط در سطح مشارکت جامع راهبردی براساس اعلامیه دو رییس‌جمهور در بهمن 1394

- نقشه راه و افق بلندمدت روابط در عرصه‌های مختلف برای تحقق مشارکت جامع راهبردی و ارتقای عملی آن

- فراهم ساختن بستری مناسب برای توسعه همه‌جانبه همکاری در عرصه‌های تجاری، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، دفاعی و امنیتی میان دو تمدن کهن آسیایی

اصول: 

- احترام متقابل و پیگیری منافع مشترک به صورت برد-برد در روابط دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی

- به رسمیت شناختن اشتراکات فرهنگی، تقویت چندجانبه‌گرایی، حمایت از حق دولت‌ها برای برخورداری از حق حاکمیت برابر و بومی بودن مدل توسعه

- ویژگی‌ها: 

اشتراک نظر دو کشور در ارتباط با بسیاری از مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی به ویژه مبارزه با یکجانبه‌گرایی

- برنامه سیاسی، راهبردی، اقتصادی و فرهنگی برای ترسیم چشم‌انداز 25 ساله همکاری دو کشور