تصویر بازارها در آینه ‌احیای برجام

زهرا سلیمانی | تیک‌تاک ثانیه شمار بازگشت ایالات متحده به برجام، 3 سال پس از خروج ترامپ از سندی که قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد را نیز بر تارک خود داشت، بعد از نشست آنلاین روز جمعه 13 فروردین ماه ایران با کشورهای 1+4 آغاز شد. روزی که شرکت‌کنندگان در نشست مجازی کمیسیون مشترک برجام تصمیم گرفتند ادامه نشست را روز سه‌شنبه هفته جاری با حضور مقامات امریکایی به صورت حضوری در وین دنبال کنند. بعد از مشخص شدن نشست روز سه شنبه و در شرایطی که مقامات ایرانی اعلام کردند هیچ ملاقات مستقیمی میان ایران و امریکا در وین صورت نخواهد گرفت، بازارهای اقتصادی کشور نسبت به این خبر واکنش نشان دادند و نشانه‌های مثبتی در بازارهای 5گانه کشور نسبت به تحولات آینده مشاهده شد. در روز شنبه نرخ دلار حدود هزار تومان کاهش پیدا کرد و یکشنبه بازار ارز در وضعیت باثبات‌تری قرار گرفت. روزی که در آن علی اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی در شبکه اجتماعی کلاب هاوس ضمن اعلام محورهای اصلی جلسه 1+5 در روز سه شنبه، عنوان کرده که مذاکرات برجام از کشمکش‌های اولیه عبور کرده و وارد مرحله فنی شده است. همچنین رابرت مالی، نماینده ویژه امریکا در امور ایران نیز دیروز از ضرورت برداشتن تحریم‌های اقتصادی توسط امریکا سخن گفت. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه هم ضمن تماس با طرف‌های اروپایی روز جمعه در پیام توئیتری در ارتباط با نشست مجازی کمیسیون مشترک برجام با بیان اینکه در این نشست تصمیم بر برگزاری جلسه حضوری روز سه‌‌شنبه آینده در وین، پایتخت اتریش گرفته شده است، گفت: « نشستی بین ایران و امریکا صورت نخواهد گرفت. لزومی هم برای آن وجود ندارد.»

  وقتی دولت بایدن از رفع تحریم‌ها 

سخن می‌گوید

در شرایطی که افکار عمومی ایرانیان و فعالان اقتصادی در تاب و تاب نتایج نشست روز سه شنبه بی‌تابی می‌کردند، اظهارنظرهای رابرت مالی در خصوص ضرورت رفع تحریم‌های اقتصادی با واکنش‌های مثبتی از سوی فعالان اقتصادی کشور رو به رو شد. نماینده ویژه امریکا در امور ایران با تاکید بر این نکته که امریکا مجبور است تحریم‌هایی را که با توافق مغایرت دارد بردارد، گفت: پایان دادن به تحریم‌های اقتصادی به شرطی است که ایران آماده باشد اقدامات هسته‌ای که در مغایرت با تعهدات برجامی‌اش انجام داده است را معکوس سازد و به مسیر سابق بازگردد. رابرت مالی، نماینده ویژه امریکا در امور ایران ضمن اعلام آمادگی کشورش برای لغو تحریم‌های ناسازگار با برجام، گفته است که مذاکرات سختی برای بازگشت تهران و واشنگتن به تعهدات اتمی در پیش است، اما این مذاکرات در مسیر درستی است. او گفت: ما مجبوریم تحریم‌هایی را که با توافق مغایرت دارد، ‌برداریم به شرط آنکه ایران آماده باشد اقدامات هسته‌ای که در مغایرت با تعهدات برجامی‌اش انجام داده است را معکوس سازد و به مسیر سابق بازگردد. رابرت مالی در گفت‌وگو با شبکه امریکایی «پی‌بی‌اس» گفت امریکا می‌داند که برای بازگرداندن ایران به تعهدات اتمی‌اش باید تحریم‌هایی که در تضاد با برجام است، لغو شود. نماینده ویژه دولت امریکا در امور ایران درباره هدف واشنگتن از مذاکرات غیرمستقیم با ایران گفت: هدف این است که ببینیم می‌توانیم روی گام‌هایی که امریکا باید برای بازگشت به توافق هسته‌ای و همچنین ایران باید برای بازگشت به تعهداتش در توافق هسته‌ای بردارد به یک توافق دست یابیم یا نه. سال‌هاست که امریکا چنین تعاملی با ایران دارد. این مذاکرات نیز غیرمستقیم خواهد بود. اکنون نیز هدف ما این است که ببینیم آیا می‌توان روی یک نقشه راه برای بازگشت هر دو طرف به توافق دست یافت یا خیر. به گفته رابرت مالی، «کمیسیون مشترک برجام» در روز سه شنبه اولین گام خواهد بود. این، مسیری سخت و دشوار است چراکه زمان زیادی از دست رفته است و بی‌اعتمادی دوطرفه وجود دارد. اما می‌خواهیم با شرکای اروپایی و غیره خود که با ایران گفت‌وگو می‌کنند، مذاکره کنیم تا ببینیم می‌توانیم گام‌های بازگشت را تعیین کنیم یا نه. اگر آنها (ایران) برای بازگشت به توافق جدی باشند، ما هم جدی هستیم.این مقام امریکایی در پاسخ به اینکه چگونه واشنگتن می‌خواهد انجام تعهدات ایران را راستی‌آزمایی کند، گفت: ما یک بار پیش از این، در سال ۲۰۱۶ این کار را انجام داده‌ایم. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌تواند این راستی‌آزمایی را انجام دهد. کاری که می‌خواهیم انجام دهیم این است که ایران به پایبندی کامل به توافق بازگردد.

  مشکل مذاکره ایران و امریکا حل شده است

در روزهایی که مسوولان اجرایی و مدیریتی کشور به دلیل رویکردهای جناحی و سیاسی صدا و سیما ترجیح می‌دهند که از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی برای تبادل نظر و اطلاع‌رسانی بهره ببرند، علی‌اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی کشورمان نیز برای تشریح دورنمای مذاکرات هسته‌ای و برجامی در کلاب هاوس حاضر شد و تصویری از دورنمای احتمالی پایان تحریم‌ها ارایه کرد. صالحی در این نشست مجازی به سوالات افراد مختلف شرکت‌کنندگان پاسخ داد. از جمله مهم‌ترین مواردی که صالحی در این نشست بیان کرد اظهاراتی مرتبط با پایان بن بست مذاکرات از سوی ایران و امریکا بود. صالحی تاکید کرد که که ایران و امریکا به این نتیجه رسیدند که بن بست مذاکرات را کنار بگذارند. صالحی در پاسخ به سوال محمود صادقی، نماینده اصلاح‌طلب مجلس دهم در خصوص پایان بن بست مذاکراتی پیش روی ایران و امریکا تاکید کرد: مشکل اینجا بود که ایران و امریکا هر کدام می‌گفتند دیگری قدم اول را بردارد، اما الان این مشکل حل شد و آن را دور زدیم. به گزارش «تعادل» صالحی در پاسخ به سوال علی علیزاده (علیز) درباره عاقبت مشکل ایران و امریکا گفت: در این ۴۲ سال تلاش شد جمهوری اسلامی ساقط شود، اما این اتفاق نیفتاد، زیرا ایران مانند یک آهن گداخته است که روزبه‌روز قوی‌‌تر شده است، اما اکنون امریکا به این عقلانیت رسیده که نباید به ایران فشار بیاورد و مذاکره کند، اما برای این موضوع و رسیدن به استقلال هم هزینه دادیم. ایران کلید طلایی منطقه است و امریکا اکنون به این درک رسیده است.

  افزایش ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم

 به ۱۶ هزار و ۵۰۰ سو 

در شرایطی که چهره‌های اصولگرا و تندرو طی سال‌های بعد از امضای برجام مدام بر طبل از میان رفتن ظرفیت‌های هسته‌ای کشور می‌کوبیدند، رییس سازمان انرژی اتمی به این نکته اشاره کرد: آنقدر برجام را کوبیدند تا مشکل درست کنند و همنوا با رژیم صهیونیستی این کار را انجام دادند. اگر این برجام محدودیت است، باید پرسید این چه محدودیتی است که ۱۶ هزار و ۵۰۰ سو غنی‌سازی داریم؛ در حالی که قبل از برجام حداکثر ظرفیت غنی‌سازی ما ۱۳ هزار سو بود. صالحی با اشاره بدهی‌های خارجی ایران گفت صنعت هسته‌ای برای ایران اقتدار می‌آورد اما ما هزینه برای اتمام آن نداشتیم و از روسیه کمک گرفتیم بنابراین از ملت و دولت روسیه تشکر می‌کنم که از ما حمایت کردند. رییس سازمان انرژی اتمی در پاسخ به پرسش یاشار سلطانی در خصوص نادیده گرفتن وضعیت معیشتی خانواده‌ها گفت: حتما آینده روشن جمهوری اسلامی ایران را خواهید دید. این بچه (جمهوری اسلامی) تازه به راه افتاده و باید بیفتد و بلند شود و سپس قد بکشد. مسیر آینده روشن است. ما با کشورهایی همچون کره شمالی متفاوت هستیم. ما در زمینه‌های مختلف جلو رفتیم و البته مشکلات داریم که بخش عمده آن تحمیلی است. صالحی گفت: فرض کنید در داخل مشکل ما بهترین‌ها باشد اما اگر مسائل بین‌الملل و تجارت ما کار نکند، باز به مشکل برمی‌خوریم. نیویورک تایمز چندی پیش گزارش داد که ایران بهترین مکان برای سرمایه‌گذاری است. در این شرایط ترامپ فشار آورد و گفت تا نوکر ما نباشید، تحریم را را رفع نمی‌کنیم.

  بن‌بست مذاکرات ایران و امریکا 

در حال برطرف شدن است

فرناز فصیحی، فرد دیگری بود که در کلاب هاوس این سوال را از صالحی پرسید که بن‌بست مذاکرات ایران و امریکا چگونه شکسته شده و راهبرد جدید چیست و آیا گام به گام پیش خواهید رفت؟ صالحی پاسخ داد که نمی‌توانم جزییات این موضوع را فاش کنم زیرا زود است اما در مسیر گفت‌وگو هستیم و بن‌بست در حال برطرف شدن است. الان همه فهمیده‌اند این بن‌بست نه به نفع امریکا نه به نفع ایران و نه به نفع کشورهای منطقه است و امیدواریم تا هفته آینده قطعیت بیشتری درباره این مساله مطرح کرد اما در مجموع خوشبین هستم. نگار مرتضوی، تحلیلگر ایرانی ساکن امریکا درباره بازگشت کامل ایران به تعهدات سوال پرسید و اطلاعاتی درباره برجام پلاس نیز جویا شد که چقدر برای این موضوع آمادگی وجود دارد و چه بده بستان‌هایی برای این مساله مورد نیاز است؟ صالحی گفت: بازگشت کامل به تعهدات زمان می‌برد اما می‌توانیم آن را فریز کنیم. یعنی اگر نیاز شد دو طرف کاری کنند، ایران درجات غنی‌سازی را متوقف می‌کند. ایران زنجیره‌های غنی‌سازی جدیدی دارید که توقف آن زمان می‌برد و باید تحت نظارت آژانس فرصت بدهیم و همه آنها را جمع کنیم. مثلا در صورت بازگشت امریکا به برجام، غنی‌سازی 20 را همان لحظه می‌توانیم متوقف کنیم. اما درباره برجام پلاس، ما همچنین چیزی را قبول نداریم.

  در مسیر ثبات بازارها

محسن جلیلوند، استاد روابط بین‌الملل در جریان گفت‌وگو با «تعادل» در پاسخ به این پرسش که در خصوص تحولاتی که ممکن است بعد از احیای احتمالی برجام و تعات پسا برجامی به وقوع بپیوندد، می‌گوید: در مواجهه با مقولات اقتصادی باید از رویکردهای احساسی و هیجانی پرهیز کرد و مبتنی بر رویکردهای عقلانی و عالمانه موضوعات مرتبط با اقتصاد و نظامات اثرگذار بر بازارها را تحلیل و تفسیر کرد. اقتصاد یک مساله ساختاری است. هرچند بخشی از آن تابع حالت روانی بازار است اما اصل و بنیاد اقتصاد بر روی مسائل ساختاری و بلندمدت بنا شده است. اینگونه نیست که مجموعه مشکلات اقتصادی کشورمان که برآمده از بیش از نیم قرن تحولات ریشه‌دار در حوزه‌های ارتباطی، فرهنگی، اجتماعی و... است، ناگهان در اثر برگزاری یک جلسه یا یک نشست به کلی از میان برود.

این استاد روابط بین‌الملل در ادامه یادآور می‌شود: مشکلاتی که اقتصاد ایران بعد از تحریم‌های همه‌جانبه ترامپ و مهم‌تر از آن دهه‌ها تحریم کشورهای غربی با آن روبه‌رو شده است، مساله‌ای نیست که به سرعت و به‌طور ناگهانی با برداشته شدن بخشی از تحریم‌ها به سمت بهبود حرکت کند.مشکلات اقتصاد ایران که طی دهه‌ها بر روی هم رسوب کرده با آزاد شدن 7 میلیارد دلار دارایی‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی و سایر دارایی‌های مسدود شده به رشد مورد نظر دست پیدا نخواهد کرد. ضمن اینکه فراموش نکنید رویکردی که ایران در خصوص مذاکرات برجامی در پیش گرفته است، رویکرد چندان منعطفی هم محسوب نمی‌شود و ایران اعلام کرده تا زمان برداشته شدن تحریم‌ها توسط امریکا حاضر نیست به تعهدات برجامی خود باز گردد. با این شرایط نمی‌توان رویکردهای تحلیلی در خصوص چشم‌انداز آینده را بسیار خوش‌بینانه ارایه کرد. 

جلیلوند با اشاره به رویکردی که ایران در زمینه اقتصادی دنبال می‌کند، خاطرنشان کرد: برای بهبود کامل شاخص‌های اقتصادی ایران باید به‌طور بنیادین نظامات اقتصادی خود را دستخوش تحول و تغییر قرار دهد. البته اظهاراتی که رابرت مالی روز یکشنبه در خصوص برداشته شدن بخشی از تحریم‌ها ارایه کرده است در حکم پالس مثبتی است که از منظر روانی در بازارهای کشور تاثیر خواهد داشت. به عنوان مثال می‌توان پیش‌بینی کرد که دامنه نوسانات در بازار ارز کشور که به دلیل رویکردهای خصمانه ترامپ طی سه سال گذشته با مشکلات فراوانی مواجه شده بود به سمت بهبود وضعیت حرکت کند. ثبات در بازار ارزی کشور به‌طور طبیعی بخشی از نوسانات در سایر بازارها را نیز کاهش خواهد داد. 

  واکنش بازارها به نشست مشترک برجامی

یکی از مهم‌ترین بازارهایی که بسیاری از تحلیلگران با ارزیابی آن تلاش می‌کنند تصویری از تحولات آینده را رصد کنند، بازار ارز کشور است. بلافاصله پس از اظهارنظرهای مقامات ایرانی و امریکایی در خصوص احتمال برداشته شدن تحریم‌های اقتصادی، نشانه‌های مشخصی از ریزش قیمت دلار مشاهده شد. ارزیابی‌های تحلیلی کارشناسان نیز حاکی از آن است که این روند در صورت احیای برجام با سرعت افزون‌تری تداوم خواهد داشت. بر اساس اظهارات فعالان بازار ارز این ریزش‌ها احتمالا تا روز سه‌شنبه و موعد رسمی برگزاری نشست مشترک برجام در وین تداوم خواهد داشت. 

قیمت دلار که روز یکشنبه کاهشی بیش از هزار تومانی را تجربه کرده بود در روز دوشنبه نیز در وضعیت باثباتی قرار گرفت. یکی از صرافان استان البرز در جریان گفت‌وگو با خبرنگار تعادل با اشاره به اینکه این کاهش مقطعی یک حمایت کوتاه‌مدت از احتمالات آینده است به دلیل آنکه انتظارات در زمینه برجام از آخر هفته گذشته به‌طور ویژه‌ای تغییر کرده‌اند پس از رسیدن اخبار خوش از نشست روز سه‌شنبه، حرکت نزولی ارز ادامه خواهد یافت. 

وحید شقاقی شهری، رییس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی در همین خصوص اعلام کرد: به اعتقاد بنده، چشم‌انداز ارز در چشم‌انداز پیش رو کاهشی خواهد بود که در این زمینه، سه عامل مهم دخیل هستند که موجبات کاهش قیمت دلار را فراهم خواهند کرد و بر همین اساس احتمال دارد که قیمت دلار در مرز ۲۰ هزار تومان و حتی اعداد و ارقامی پایین‌تر، قرار بگیرد. شقاقی‌شهری توضیح داد: البته این سیر نزولی، تدریجی انجام خواهد شد و دلار در محدوده حداقل ۱۹ تا ۲۲ هزار تومان به اصطلاح رِنج خواهد زد، مورد اول افزایش میزان صادرات نفتی پس از گشایش‌های احتمالی و پایان تحریم‌های نفتی است که طی این چندماهه نیز رخ داده و به نظر می‌رسد در آینده نیز میزان رشد صادرات نفت با روند صعودی همراه خواهد شد، مورد دوم نیز مربوط به افزایش صادرات غیر نفتی است، که خود وابسته به دو عامل دیگر است و مورد سوم مهار بیماری کرونا و بازگشت رونق به اقتصاد است. با گسترش ثبات در بازار ارز تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند که سایر بازارهای کشور از جمله بازار بورس، طلا، خودرو و مسکن نیز متاثر از گسترش ثبات چشم‌اندازهای روشن‌تری را پیش روی خود تصویرسازی کنند.