بازار چه سیگنالی را دنبال می‌کند
محسن شمشیری
در روزهای اخیر، بازار ارز در برخی ساعت‌ها با کاهش قیمت‌ها و افزایش تعداد فروشندگان مواجه شده و این پرسش را مطرح کرده که وضعیت کاهش نرخ ارز تا چه نرخی ممکن است ادامه یابد و مهم‌ترین عوامل موثر بر نرخ ارز در این شرایط چیست؟
عده‌ای از صاحب‌نظران در ابتدای پاسخ به این پرسش آب پاکی را روی دست ریخته و می‌گویند که مشکلات ساختاری ایران از جمله تورم، رشد نقدینگی، کسری بودجه و وابستگی سیاست‌های مالی دولت به سیاست پولی و انتشار پول از سوی بانک مرکزی و بانک‌ها، اقتصاد دولتی و دخالت دولت در اقتصاد، رشد اقتصادی و سرمایه‌گذاری و بهره‌وری و کارایی پایین در اقتصاد ملی، همگی عواملی است که موجب شده در 40 سال اخیر نرخ دلار از 7 تومان به 25 هزار تومان برسد و لذا اگر رفع تحریم‌ها بتواند اثری داشته باشد، احتمالا بخشی از نرخ ارز پیش‌خور شده در سال‌های قبل را تعدیل می‌کند و نرخ ممکن است تا 22 هزار تومان یا 20 هزار تومان کاهش می‌یابد اما سیاست‌های رشد نقدینگی و اضافه شدن روزانه 3 هزار میلیارد تومان که امروز 4 صفر اضافه برای پول ملی به ارمغان آورده، موجب خواهد شد که ارزش دلار به تدریج بالا برود و لذا کاهش نرخ ارز در ماه‌های آینده و به دنبال رفع احتمالی تحریم‌ها موقتی است و نرخ‌ها دوباره بالا خواهد رفت.
بر این اساس شاید مهم‌تر از خود کاهش یا افزایش نرخ ارز، ثبات نرخ و افزایش اندک و تدریجی آن متناسب با تورم است که باید به عنوان یک سیاست اثرگذار و کارآمد کار کند و دولت باید اجازه دهد که نرخ ارز به تدریج متناسب با نرخ تورم بالا برود و سرکوب نرخ ارز و نوسان شدید آن را شاهد نباشیم.
اما در روزهای اخیر، بخشی از خانوارها و افرادی که سکه و دلار دارند، برای تامین ریال مورد نیاز خود در فصل بهار، بخشی از دلار و سکه را به بازار عرضه کرده‌اند. زیرا مخارج عید نوروز، تاخیر در بازگشایی بازارها و اقتصاد، و فضای کسب و کار موجب شده که فعلا درآمدی نداشته باشند و لذا سکه و دلار می‌فروشند تا مخارج زندگی و کسب وکار را تامین کنند. عده‌ای خانه می‌سازند و خودرو خرید می‌کنند یا اقداماتی انجام می‌دهند که پول لازم است و بر این اساس اقدام به فروش سکه و دلار کرده‌اند. لذا با توجه به تعطیلی بازارها و پاساژها و بسیاری از مغازه‌های طلافروشی و صرافی، به مرکز بازار و خیابان‌های اصلی مراجعه می‌کنند و به دلیل انباشت افراد در مرکز شهر، شلوغی نسبی را مشاهده می‌کنیم.
از طرف دیگر، صرافی‌ها و طلافروشی‌ها منتظر نتایج مذاکرات و رفع تحریم‌ها هستند تا سیگنال واقعی از آینده بازارها داشته باشند. از طرف دیگر، تعطیلی بازارها، نرخ‌ها را مبهم ساخته و همه صرافی‌ها و مغازه‌ها از نرخ دقیق و روند آن در هفته‌های آینده اطلاع ندارند و لذا نمی‌دانند که با چه نرخی ممکن است زیان ببینند یا سود کنند و لذا تمایلی به خرید ندارند.
در نتیجه تعداد کمتری از واحدهای صنفی طلا و ارز تمایل به خرید دارند و نرخ مشخص و دقیقی برای خرید و فروش وجود ندارد و در نتیجه فاصله نرخ خرید و فروش افزایش یافته است. این موضوع باعث شده کسانی که واقعا نیاز به پول دارند به تعداد محدودی از واحدهای صنفی مراجعه کنند تا سکه و ارز خود را بفروشند و همین موضوع باعث ایجاد صف، شلوغی و فاصله بین نرخ‌های خرید و فروش شده است. به اعتقاد کارشناسان دو باور در بازار ارز وجود دارد که موجب نوسانات قیمتی می‌شود؛ نخست اینکه با مذاکره و بازگشت به برجام و... قیمت ارز کاهش چشمگیری خواهد داشت و دوم اینکه حتی مذاکره هم نمی‌تواند مانع از واقعیات موجود اقتصاد ایران شود و امکان کاهش چشمگیر قیمت ارز وجود ندارد و نهایتا دلار در کانال 23-22 هزار تومان جا خوش می‌کند. تحلیلگران بازار می‌گویند که فضای بازار ارز با سیگنال مثبت از مذاکرات دیپلمات‌های ایران و اروپا مواجه شده و قیمت دلار آزاد به 24780 تومان کاهش یافته است. صرافی‌های مجاز بانکی و ملی نیز قیمت‌های خود را کاهش داده‌اند و دلار در کانال 23 هزار تومان قرار گرفت. برخی رسانه‌ها گزارش داده‌اند که صفوف فروش دلار در این بازار به درازا کشیده شده است و در این شرایط مردم به علت اینکه احتمال کاهش نرخ دلار را می‌دهند به سمت صرافی‌ها برای فروش ارز رفته‌اند. نرخ رسمی ارز در بازار آزاد با کاهش 110 تومانی به 23 هزار و 880 تومان رسیده است و خبرها از کاهش مجدد این نرخ‌ها حکایت می‌کنند. اما برخی فعالان بازار می‌گویند که شلوغی برخی مغازه‌ها و صرافی‌ها و تشکیل صف به دلیل تعطیلی بازار در سایر نقاط شهر است و به خاطر کرونا، پروتکل‌ها رعایت می‌شود و مردم با فاصله روی صف در انتظار ورود به صرافی‌ها هستند و لذا این شلوغی بیشتر حاصل تعطیلی بازار و نیاز مردم به نقدینگی و ریال است. معمولا در اول بهار که با کمبود نقدینگی مواجه می‌شوند و هنوز بازار و کسب و کار آنها با درآمد کافی همراه نیست، اقدام به فروش سکه و دلار می‌کنند و این پدیده هر سال در اوایل بهار رخ می‌دهد و قیمت‌ها کاهش می‌یابد و تقاضا برای دلار و سکه کم است. امسال دو پدیده همزمان یعنی ماه مبارک رمضان و کاهش مراجعه به بازار و همچنین تعطیلی بازارها به دلیل شیوع کرونا، موجب شده که بخش عمده‌ای از بازار تعطیل باشد، در نتیجه کسانی که به پول نیاز دارند و با تعطیلی مغازه‌ها و پاساژها مواجه هستند، به بازار و خیابان‌هایی مراجعه می‌کنند که تعدادی از صرافی‌ها و مغازه‌های طلافروشی باز هستند و در آنجا به دنبال خریدار می‌گردند . در کنار انتظار بازار برای رفع تحریم‌ها که در ماه‌های آینده مشخص خواهد شد که تا چه میزان تحقق می‌یابد، اثر کاهش فشارهای حداکثری نیز به تدریج بر بازار، صادرات، بازگشت ارز صادراتی را شاهد خواهیم بود و همه اینها در کاهش نرخ ارز موثر خواهد بود. اما انتظار نداریم که این کاهش خیلی شدید باشد و دلار به زیر 20 هزار برسد. زیرا رشد نقدینگی، کسری بودجه دولت، پایین بودن رشد اقتصادی و مشکلات ساختاری اقتصاد ایران همچنان باقی است و اثر خود را خواهد گذاشت و لذا اگر بازار با همین نرخ یا اندکی کمتر از آن به ثبات برسد و در یک روند منطقی متناسب با تورم بالا برود، می‌تواند به فعالان بازار، عرضه و تقاضا سیگنال منطقی بدهد و بر اساس عرضه واقعی و تقاضای واقعی ارز، نرخ‌ها مشخص خواهد شد و سفته‌بازی و کسب سود، خرید ارز برای حفظ ارزش پول و مقابله با نوسانات و بی‌ثباتی‌ها، مبنای تعیین نرخ ارز نخواهد بود. در روزهای گذشته، برخی افراد که نگران کاهش نرخ ارز بوده‌اند یا به ریال آن نیاز دارند، اقدام به فروش ارز کرده‌اند و برخی صرافی‌ها شلوغ به نظر می‌رسید، اما زمانی این تصمیم صاحبان ارز به صورت جدی انجام می‌شود که خبرهای خوبی از مذاکرات و رفع تحریم‌ها داشته باشیم زیرا در ماه‌های آینده مهم‌ترین خبر موثر بر بازار ارز، رفع تحریم‌ها، آزاد‌سازی پول‌های بلوکه شده ایران، بهبود نقل و انتقال ارز از طریق بانک‌ها خواهد بود. بر این اساس انتظار داریم که در روزهای آینده و در صورت اعلام اخبار مثبت از این مذاکرات، صف فروش دلار تشکیل شود و قیمت‌ها کاهش بیشتری داشته باشند. اما در حال حاضر با وجود آنکه عده‌ای فروشنده هستند و عده‌ای نیز خریدار هستند، اما هنوز نمی‌توان گفت که صف فروش دلار تشکیل شده یا طولانی است. البته تعطیلی بازارها و نیاز مردم به نقدینگی نیز شاید یکی از دلایل کاهش قیمت‌ها به دلیل افزایش فروش سکه و طلا و دلار باشد زیرا در ماه رمضان هستیم و تقاضای خرید دلار و سکه و طلا کمتر از ماه‌های دیگر است ضمن اینکه تعطیلی‌ها در پاساژها موجب شده که مغازه‌های حاشیه خیابان و صرافی‌های فردوسی شلوغ‌تر به نظر برسد زیرا عمده مراجعات برای فروش یا خرید طلا و سکه و ارز به خیابان‌های اصلی است. من چون در محله خود با بسته بودن پاساژها در صادقیه و غرب تهران مواجه بودم، به فردوسی و بازار تهران مراجعه کردم اما فاصله قیمت خرید و فروش زیاد بود و ربع سکه 3.9 میلیون را 3.5 میلیون قیمت دادند و من هم فعلا دست نگه داشتم. برخی از افراد نیز معتقدند که با رفع تحریم‌ها، عملا صادر‌کنندگان نیز تمایلی به نگهداری دلارها نخواهند داشت زیرا وقتی قیمت‌ها باثبات باشد و افزایش نیابد، دلیلی برای نگهداری دلار نیست و احتمالا دارایی‌های دیگر، تولید کالا و عرضه کالا به بازار سودآورخواهد بود و تجارت، واردات و صادرات رونق نسبی خواهد گرفت و مردم به جای خرید دلار و انتظار افزایش قیمت آن به سمت فعالیت‌های حقیقی اقتصاد مانند واردات، تولید و... خواهند رفت. زندگی واقعی و اقتصاد واقعی زمانی است که افراد به حرفه و کار خود بازگردند و کالا و خدمات تولیدی را عرضه کنند و به دنبال بازارهای حاشیه‌ای برای حفظ ارزش پول و مقابله با تورم و همچنین سفته بازی و کسب سود نروند.
