جنگل هیرکانی مازندران بودجه حفاظتی دریافت نکرد
بخش‌هایی از جنگلهای هیرکانی در ایران و آذربایجان به عنوان قدیمی‌ترین نوع جنگلهای جهان ۱۴ تیر ماه سال ۹۸ پس از یک دهه پیگیری در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد تا مورد حفاظت و مراقبت قرار گیرد. سهم مازندران به عنوانی استانی که بیش از ۵۰ درصد مساحت جنگلهای هیرکانی ایران را در اختیار دارد در ثبت جهانی این جنگل شش سایت معادل حدود ۴۷ هزار هکتار بوده است. هر یک از این سایتهای ثبت شده که بکرترین نقاط جنگل هیرکانی محسوب می‌شود، باید تحت حفاظت و مراقبت جدی قرار گیرد و تما‌می‌استاندارد‌‌های تعریف شده یونسکو برای حفظ شرایط اولیه در آن رعایت شود. با وجود این، جنگل هیرکانی مازندران با گذشت دو سال از ثبت جهانی هنوز هیچ اعتباری برای حفاظت، مراقبت و نگهداری دریافت نکرده است و این نگرانی وجود دارد که طولانی شدن روند اداری و اجرایی برای دادن بودجه به لکه‌های ثبت‌شده آسیب جدی برساند. جنگلهای هیرکانی با ۱.۹ میلیون هکتار وسعت، از آستارا در شمال استان گیلان تا گُلی‌داغ در شرق استان گلستان، در گستر‌‌های به طول تقریبی ۸۰۰ کیلومتر و عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر پراکنش دارد. البته بخشی کوچکی از جنگلهای هیرکانی در کشور آذربایجان قرار دارد. در زمان حاضر جنگلهای هیرکانی، زیست بوم ۲۹۶ گونه پرنده و ۹۸ گونه پستاندار است. همچنین ۱۵۰ گیاه بو‌می‌درختی و بوت‌‌های (مانند شمشاد و انجیلی) نیز در آن یافت می‌شود. استان مازندران دارای بیش از یک میلیون هکتار عرصه جنگلی است که معادل ۵۳ درصد کل جنگلهای شمال کشور است، در حالی که دو استان گلستان و گیلان فقط ۴۷ درصد از وسعت جنگلی شمال کشور را در اختیار دارند. این نسبت در ثبت جنگلهای هیرکانی نیز حفظ شده است به‌طوری که از ۱۲ لکه جغرافیایی ثبت‌شده در میراث جهانی یونسکو شش لکه مربوط به مازندران است. در مجموع تعداد ۱۲ لکه در چهار استان گیلان، مازندران، گلستان و سمنان با همکاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، سازمان محیط زیست، سازمان جنگل‌ها و مراتع و دانشگاه تربیت مدرس برای ثبت در لیست میراث جهانی یونسکو پیشنهاد شده است. این بخش‌ها شامل سایت بولا یا همان جنگل بولای ساری، الیمستان شهرستان آمل، جنگل واز شهرستان نور، سایت کجور نوشهر، سایت خشکه داران تنکابن و چهار باغ مرزن آباد چالوس است.
جنگل بولای ساری
یکی از سایتهای هیرکانی ثبت شده در میراث جهانی «بولا» است که بخش عمد‌‌‌ه‌ای از منطقه حفاظت‌شده بولا و پناهگاه حیات وحش دودانگه و چهاردانگه شهرستان ساری را در بر می‌گیرد که مساحتی معادل ۱۷ هزار و ۵۱۶ هکتار دارد. این جنگل نمونه بارزی از جنگلهای راش هیرکانی است که تحت تأثیر مستقیم اقلیم نیمه مرطوب هیرکانی و نیمه خشک ایران و تورانی قرار دارد. البته منطقه بولا خود دارای منطقه حفاظت‌شده نیز است. منطقه حفاظت‌شده بولا، منطقهای با مساحت ۳۹۰۷ هکتار است که در نزدیکی پارک ملی کیاسر و هم‌مرز با پناهگاه حیات وحش دودانگه و چهاردانگه و منطقه حفاظت‌شده پرور است.
جنگل الیمستان امل
لکه دیگر ثبت شده در میراث جهانی جنگل الیمستان شهرستان امل است. این سایت بخشی از منطقه حفاظت شده الیمستان است که مساحتی معادل ۳۹۴ هکتار را داراست. همچنین دامنه تغییرات ارتفاعی سایت از ۱۱۹۰ تا ۲۴۰۲ متر بوده و کوه امامزاده قاسم مهم‌ترین ارتفاعات منطقه را تشکیل می‌دهد. طیف وسیعی از رویشگا‌ه‌های کوهستانی، جنگلی، صخر‌‌های، رودخان‌‌های و مرتعی در منطقه شناسایی شده است. قله الیمستان یکی دیگر از جاذب‌ه‌های روستای الیمستان است که با زمستان‌‌‌های پر برف و بهار‌‌های همیشه سرسبز، کوهنوردان زیادی را به خود فرا می‌خواند. قله‌ای که حدود ۲۵۱۰ متر ارتفاع دارد و یکی از بهترین گزین‌ه‌های کوهنوردی در زمستان به‌شمار می‌رود. منطقه قلاردن در مسیر این جنگل است که در اردیبهشت ماه دارای دشت گل گاوزبان می‌شود و میزبان مردم محلی و مردم از استان‌های دیگر برای چیدن این گیاه با ارزش و دارویی است.
جنگل هیرکانی واز
جنگل واز یکی از جنگلهای بکر ایران و مازندران به حساب می‌اید که زیبایی‌‌‌های منحصر بفردی را در خودش جای داده است. این جنگل زیبا واقع در استان مازندران شهرستان نور می‌باشد و با مساحت بیش از ۹ هزار هکتار واقع در جنوب شهر چمستان در سال ۱۳۸۰ منطقهای حفاظت شده اعلام شد. منطقه کوهستانی دارای اقلیم مرطوب و سرد با رود‌‌های فراوان که از جنگلهای هیرکایی و مراتع ییلاقی پوشیده شده است. سایت جهانی واز با مساحتی معادل ۶ هزار و ۹۱۰ هکتار بخشی ازمنطقه حفاظت شده واز بوده و تقریباً کوهستانی همراه با رویشگا‌ه‌های جنگلی، بیشه‌زار و صخر‌‌های است که بخش وسیعی از آن دارای شیب بیش از ۵۰ درصد است. وجود پستی بلندی‌‌های فراوان، منابع آبی متنوع، پوشش گیاهی انبوه، جنگلهای راش از میانبند تا ارتفاعات جنگلهای هیرکانی از مشخص‌ه‌های این سایت است.
سایت هیرکانی کجور نوشهر
سایت کجور با مساحتی معادل ۱۴ هزار و ۸۹۱ هکتار در واقع بخشی از منطقه حفاظت شده البرز مرکزی است که در شمال ایران، بین چالوس و نور قرار دارد. گونه‌های متنوع، درختان قطور و کهنسال، منابع آبی فراوان و توپوگرافی متنوع سیمای اصلی این سایت را تشکیل می‌دهد. این منطقه پوشش گیاهی و جنگلی انبوه و دارا بودن دشت‌‌‌های مرتفع و علفزارها، دارای جانوران متنوعی مثل پلنگ، گوزن، خرس، بز کوهی، شوکا، مرال، همچنین پرندگانی همچون عقاب، شاهین، قرقاول، کبک، بلدرچین، دارکوب است.
خشکه‌داران تنکابن
پارک جنگلی خشکه‌داران در کیلومتر ۳۰ محور تنکابن به چالوس در حد فاصل نشتارود و شهرستان عباس‌آباد در کنار جاده واقع شده و تنها ۱۲۰ متر با دریا فاصله دارد. این منطقه حفاظت شده به عنوان تنها جنگل جلگ‌‌های و بکر و از آخرین بازماند‌ه‌های اکوسیستم‌‌‌های جنگلی جلگ‌‌های شمال ایران با مساحت تقریبی ۲ میلیون و ششصد هزار متر مربع است. با این حال به دلیل حضور انسانی در جای جای عرصه جنگلی منطقه ثبت شده در میراث فرهنگی یونسکو جنگل خشکه داران نیز وسعت کمتری از کل جنگل را شامل می‌شود.
سایت چهار باغ چالوس
چهارباغ شهرستان چالوس منطقه حفاظت شده در حوالی منطقه سیاه بیشه در کیلومتر ۹۰ محور کرج چالوس واقع است. منطقه جنگلی چهار باغ با مساحتی بالغ بر ۱۹ هزار هکتار و دارای گونه‌های جانوری از جمله پازن (کل و بز)، خرس، پلنگ، مرال، شوکا، روباه، گرگ، خوک، کبک دری، کبک معمولی، عقاب طلایی، است و از نظر زیست محیطی از اهمیت فراوانی برخوردار است. این منطقه که در سال ۱۳۸۰ تحت حفاظت قرار گرفت دارای اقلیم نیمه مرطوب سرد و منطقهای است. کاملاً کوهستانی بوده و با در‌ه‌های عمیق و پر آب، جنگلهای نیمه انبوه و کم نظیر هیرکانی و مراتع ییلاقی چهار باغ در غرب منطقه حفاظت شده البرز مرکزی قرار دارد و رودخانه‌های چالوس، مکا رود و انگوران در آن جاری هستند.
جنگلهای هیرکانی میراث طبیعی نسلهای بعدی است
یونسکو به این دلیل بخش‌های کوچک و بکری از جنگلهای هیرکانی را ثبت جهانی کرده است تا به عنوان میراث طبیعی برای نسلهای بعدی حفظ شود و برای این منظور هم هر ساله بودجه مشخصی تخصیص می‌دهد. به عبارتی، ثبت جهانی یک اثر به این معنا است که تما‌می‌کشور‌‌های عضو در حفاظت از آن اثر مشارکت دارند و بخشی از هزینه‌ها را پرداخت می‌کنند و در مقابل پیگیر رعایت استاندارد‌‌های تعریف شده برای مراقبت و حفاظت هستند. با وجود این، از زمان ثبت جهانی جنگلهای هیرکانی استان تاکنون هیچ اعتباری برای حفاظت و مراقبت از آن پرداخت نشده و حتی زیرساخت‌‌های لازم هم برای این منظور آنگونه که باید فراهم نشده است. معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مازندران در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا تایید کرد که تاکنون هیچ بودجه و اعتباری بابت جنگلهای هیرکانی به مازندران تخصیص نیافته است. مهدی ایزدی درباره چرایی اختصاص نیافتن بودجه توضیح داد: اصولا اعتباراتی که از سوی یک نهاد بین‌المللی مانند یونسکو برای اینگونه امور در نظر گرفته می‌شود، به صورت یکجا در اختیار وزارت میراث فرهنگی قرار می‌گیرد و از آنجا هم باید میان مجموعه‌های تحت پوشش توزیع شود. وی با اظهار اینکه از کم و کیف میزان و زمان پرداختی یونسکو اطلاعی ندارد، افزود: آنچه مسلم است اینکه تاکنون به استان مازندران بابت شش سایت ثبت‌شده جنگلهای هیرکانی هیچ اعتباری تخصیص نیافته است.
ایجاد پایگاه؛ گام ناتمام
احتمالا اگر سازمان یونسکو بودجه‌ای برای حفاظت از جنگلهای هیرکانی به وزارت میراث فرهنگی پرداخت کند، مبلغ آن باید به فراخور استان‌هایی که سایتهای ثبت‌شده را در اختیار دارند توزیع شود. مازندران شش سایت از ۱۲ سایت ثبت‌شده هیرکانی را در اختیار دارد و گستره سایتهای استان هم معادل نیمی از مجموع مساحت ثبت شده هیرکانی در استان‌های دیگر و کشور آذربایجان است. کارشناسان میراث فرهنگی بر این اعتقادند که دستکم نیمی از بودجه‌ای را که یونسکو بابت هیرکانی به ایران اختصاص می‌دهد، باید در اختیار مازندران قرار گیرد ولی این استان هم باید برای دریافت این بودجه زیرساخت‌‌های لازم را برای حفاظت از سایت‌‌ها یا لکه‌های ثبت‌شده فراهم کند. معاون میراث فرهنگی مازندران درباره زیرساخت مورد نیاز برای دریافت بودجه توضیح داد: میراث فرهنگی برای اینکه بتواند بودجه‌ای برای حراست و نگهداری از جنگلهای هیرکانی پرداخت کند، اول باید پایگاه ثبت جهانی در آن محدوده مستقر شود. در مورد جنگلهای هیرکانی متاسفانه تاکنون پایگاه‌ها فعال نشده است و به همین دلیل هم در بودجه‌گیری مشکل وجود دارد. البته برای استقرار پایگا‌ه‌های ثبت جهانی با هر دو اداره کل منابع طبیعی مازندران در ساری و نوشهر رایزنی‌‌‌هایی صورت گرفته است و آنها هم مکان‌‌‌هایی را در حد ساختمان برای استقرار پایگاه مشخص کرده‌اند ولی این ساختمان‌ها نیازمند تجهیز هستند تا تبدیل به پایگاه شوند. ایزدی گفت: در حال حاضر تنها مشکل نبود اعتبار برای تجهیز پایگاه‌ها است. پیش‌بینی ما نیاز به بیش از ۵۰۰ میلیون تومان اعتبار است که باید از منابع اعتباری ملی تامین شود تا پایگا‌ه‌های تجهیز و فعال شوند و زمینه برای استفاده از بودجه اختصاصی یونسکو فراهم شود.
