نوسان سود بانکی 9 تا 22 درصدی متاثر از چالش‌های اقتصاد
حجم معاملات بازار بین بانکی در این 12 سال 1938 برابر شده است
گروه بانک و بیمه|محسن شمشیری|
مقایسه نرخ سود بین بانکی در دوازده ماه سال 1399 با دوازده ماه 1398 نشان می‌دهد که در سال گذشته به دلیل شیوع ویروس کرونا، فشار حداکثری تحریم‌ها و افزایش فشار بر کسری بودجه دولت و نیاز کشور به مخارج و نقدینگی و پرداخت تسهیلات بانکی بیشتر، نرخ سود بین بانکی در سال 99 بین 9 تا 22 درصد در نوسان بوده و بیشترین نوسان نرخ‌ها را در 12 سال اخیر داشته است در حالی که در سال 98 نرخ سود بین بانکی بین 18 تا 19 درصد روندی با ثبات داشته است.
این نوسان نرخ سود بین بانکی نشان‌دهنده این واقعیت است که عملکرد بازار بین بانکی و عرضه و تقاضا و نرخ سود بازار بین بانکی، متاثر از واقعیت‌های اقتصاد، تغییر کرده و پدیده‌هایی مانند دو برابر شدن نرخ ارز و افزایش تقاضا در بازار ارز و طلا، رشد 50 درصدی تسهیلات بانکی برای کمک به واحدهای اقتصادی و مقابله با خسارت‌های کرونا و تعطیلی بازار و کسب وکارها، کسری بودجه دولت، فروش بالای 100 هزار میلیارد تومان اوراق بدهی دولت از محل 3 درصد سپرده‌های بانک‌ها و... روی نرخ سود بین بانکی اثرگذار بوده است. در مقطع فروردین تا مرداد 99 نرخ سود بین بانکی به ترتیب بالای 16، 11، 9، 13 و 14 درصد بوده و دلیل آن عدم نیاز بانک‌ها به منابع بین بانکی بوده است و به خاطر ثبات نسبی سال 98، تقاضای پول کاهش یافته و نرخ سود نیز به زیر 10 درصد در خرداد ماه رسید. اما از تیرماه تا آبان ماه به دلیل رشد نرخ ارز، خسارت‌های کرونا، کسری بودجه دولت، فروش اوراق بدهی دولتی و... به تدریج روی تقاضای پول و نرخ سود بین بانکی اثرگذار شده و نرخ را افزایش داده است. در حالی که در سال 98 در همه ماه‌ها نرخ سود بین بانکی بالای 19 درصد و 18 درصد بوده است.
بالاترین نرخ سود بین بانکی سال 99 نیز مربوط به آبان 99 و قبل از پیروزی دموکرات‌ها در امریکا بوده که نرخ سود بین بانکی تا 22.6 درصد بالا رفت. این موضوع نشان می‌دهد که متناسب با نوسانات بازار ارز و طلا، نرخ سود بین بانکی نیز بالا رفته است اما بعد از پیروزی بایدن و تشکیل دولت در امریکا، و امید به بازگشت امریکا به برجام، مذاکرات ایران و اروپا، و کاهش التهاب بازار ارز، نرخ سود به زیر 20 درصد کاهش یافت و در حال حاضر در نزدیک 20 درصد به سر می‌برد. در نتیجه اگر نتایج مذاکرات و بازگشت امریکا به برجام اعلام شود، قطعا روی تقاضای پول، هزینه‌ها و مخارج اقتصاد، کاهش نرخ ارز، کاهش نرخ سود بین بانکی نیز اثرگذار خواهد بود. در فروردین تا خرداد 99 به دلیل کاهش حجم معاملات روزانه به زیر 60 هزار میلیارد تومان، نرخ سود نیز به 11 و 9 درصد کاهش یافت. اما از تیرماه تا آبان 99 که معاملات بین 85 تا 96 هزار میلیارد تومان بوده نرخ سود نیز افزایش داشته و تا 22 درصد در آبان بالا رفته است.
در نتیجه روند با ثبات نرخ سود 18 تا 19 درصدی سال 98 در سال 99 تکرار نشده و با نوسان شدید از 9 تا 22 درصد در ماه‌های مختلف همراه شده است و این موضوع نشان می‌دهد که با فشارهای حداکثری در سال 99، و شیوع کرونا و افزایش نیاز به تسهیلات بانکی، التهاب‌های بازار ارز نیز بیشتر شده و درنتیجه روی بازار بین بانکی و نرخ سود اثرگذار بوده است و بعد از شیوع شدید کرونا و دو برابر شدن نرخ ارز، نوسانات نرخ سود بین بانکی نیز مشهود شده است.
از سوی دیگر، برخی کارشناسان معتقدند که در صورت تزریق دایمی نقدینگی برای حمایت از بورس یا کسری بودجه دولت در سال 1400، باید همچنان شاهد بالا ماندن نرخ سود بین بانکی باشیم که اکنون نزدیک به 20 درصد است و ممکن است که در ماه‌های آینده نیز افزایش یابد. اما اگر تزریق نقدینگی و چالش‌های اقتصاد مهار شود می‌توان به کاهش نرخ سود بین بانکی امیدوار بود.
بانک‌های تسهیلات‌دهنده و‌گیرنده
نگاهی به بانک‌های سپرده گذار و سپرده‌پذیریا به عبارت دیگر، تسهیلات‌دهنده و تسهیلات‌گیرنده نشان می‌دهد که کل بانک‌ها روزانه به‌طور متوسط 77 هزار و 530 میلیارد تومان تسهیلات پرداخت کرده و تسهیلات گرفته‌اند یعنی برخی بانک‌ها مازاد منابع داشته و تسهیلات داده‌اند و تعداد دیگری از بانک‌ها که کمبود منابع داشته‌اند تسهیلات و سپرده گرفته‌اند. بانک‌های اصل 44 مانند ملت، صادرات، تجارت، بیشترین مازاد منابع را داشته و تسهیلات با نرخ 17.63 درصد داده‌اند و بانک‌های خصوصی بیشترین کسری منابع را داشته‌اند و تسهیلات با نرخ 17.42 درصد دریافت کرده‌اند. بانک‌های اصل 44 روزانه 41860 میلیارد تومان تسهیلات با نرخ 17.63 درصد داده‌اند و بانک‌های خصوصی روزانه 61950 میلیارد تومان با نرخ 17.42 درصد تسهیلات دریافت کرده‌اند. بانک‌های دولتی و تجاری در مقام دوم تسهیلات‌دهنده بوده‌اند که 16450 میلیارد تومان تسهیلات با نرخ 17 درصد داده‌اند و موسسات اعتباری نیز در رتبه دوم تسهیلات‌گیرنده روزانه 8780 میلیارد تومان تسهیلات با نرخ 17.33 درصد گرفته‌اند. بانک‌های دولتی تخصصی نیزیکی دیگر از گروه‌های بانکی دارای مازاد منابع و تسهیلات‌دهنده با نرخ 19 درصد بوده‌اند که روزانه 9020 میلیارد تومان تسهیلات پرداخت کرده‌اند.
به عبارت دیگر، بانک‌های مشمول اصل 44، بانک‌های دولتی تجاری و بانک‌های دولتی تخصصی عمدتا تسهیلات‌دهنده بوده‌اند و مازاد منابع داشته‌اند و درنتیجه کمتر با کسری مواجه شده‌اند و تسهیلات گرفته‌اند .
اما در مقابل بانک‌های خصوصی و موسسات اعتباری عمدتا با کسری مواجه بوده‌اند و تسهیلات گرفته‌اند و در نتیجه کمتر تسهیلات به دیگر بانک‌ها پرداخت کرده‌اند.
یعنی منابع و تسهیلات بین بانکی عمدتا از سوی بانک‌های اصل 44، دولتی و تخصصی به سمت بانک‌های خصوصی و موسسات اعتباری در حال انتقال بوده است و این موضوع نشان می‌دهد که بانک‌هایی که دولت در آنها همچنان سهام دارد، به خاطر اقتصاد دولتی، منابع ارزان قیمت، حضور شرکت‌های دولتی در آنها، از مازاد منابع بیشتری نسبت به بانک‌های خصوصی و موسسات اعتباری برخوردار بوده‌اند.
روند نرخ سود بین بانکی در 12 سال اخیر
بازار بین بانکی از سال 1388 به شکل جدی‌تری اقدام به تامین منابع مورد نیاز بانک‌ها کرده و امکان قرض گرفتن یا تسهیلات گرفتن یک هفته‌ای یا چند هفته‌ای از سایر بانک‌ها برای تامین کسری برخی بانک‌ها را فراهم کرده است. به عبارت دیگر، بانک‌هایی که کسری منابع داشته‌اند و امکان پرداخت تعهدات خود را در اتاق پایاپای معاملات بانکی و معاملات شبانه نداشته‌اند، برای تامین کسری خود، به جای اینکه از منابع گران قیمت بانک مرکزی با جریمه 34 درصدی استفاده کنند، از بانک‌های دیگر که مازاد منابع داشته‌اند، قرض گرفته‌اند و برای یک هفته یاچند هفته به نرخ‌های به مراتب کمتر از اضافه برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی، اقدام به تامین منابع کرده‌اند.
البته این اقدام باعث رشد ضریب فزاینده و خلق پول در بازار بین بانکی شده و حجم نقدینگی را افزایش داده است و در نتیجه آثار تورمی نیز ایجاد کرده است اما کارشناسان با توجه به اضافه برداشت‌های بانک‌ها از بانک مرکزی و رشد پایه پولی، این روش تامین منابع از سایر بانک‌ها را بهتر از برداشت یک بانک از منابع بانک مرکزی ارزیابی کرده‌اند.
زیرا رشد ضریب فزاینده و نرخ پایین‌تر جذب منابع از سایر بانک‌ها بهتر از رشد پایه پولی بانک مرکزی و جریمه 34 درصدی آن ارزیابی شده است. اما نگاهی به آمار رشد معاملات در بازار بین بانکی در این 12 سال نشان می‌دهد که رشد عجیبی را در دریافت تسهیلات بین بانکی شاهد بوده است. معاملات بین بانکی از رقم متوسط روزانه 40 میلیارد تومان با نرخ 15.5 درصدی، به 77 هزار و 530 میلیارد تومان در سال 1399 با نرخ 17.5 درصد رسیده و در این 12 سال 1938 برابر شده است.
بیشترین رشد سالانه مربوط به سال 1389 بوده که 275 درصد رشد کرده و از 40 میلیارد تومان در سال 88 به 150 میلیارد تومان رسیده است.
اما بیشترین افزایش از نظر قدر مطلق افزایش تسهیلات بین بانکی را در سال‌های 96 تا 99 شاهد بوده‌ایم که روزانه به 22 تا 77 هزار میلیارد تومان رسیده است که ارقام عجیب و بزرگی را ثبت کرده است. کمترین نرخ معاملات در سال 1389 بوده که با نرخ 14.4 درصد و رقم متوسط 1500 میلیارد تومان در روز کمترین نرخ سود بین بانکی را ثبت کرده است. بیشترین نرخ مربوط به سال 1393 بوده که متوسط روزانه 3810 میلیارد تومان با نرخ 27.1 درصد بالاترین نرخ را در سال‌های اخیر ثبت کرده است. از سال 88 تا سال 99 به ترتیب نرخ موزون بازار بین بانکی به‌طور متوسط 15.5، 14.4، 18.4، 21.6، 23.3، 27.1، 24.5، 18.6، 18.7، 19.7، 18.9 و 17.5 درصد بوده است. به عبارت دیگر، نرخ بازار بین بانکی علاوه بر رشد حجم معاملات در بازار بین بانکی، نرخ سود نیز از 88 تا 93 روبه افزایش بوده است و اوج آن سال 93 با 27.1 درصد بوده است. اما از سال 93 تا 99 روند نزولی داشته است غیر از سال 1397 که به خاطر شروع تحریم‌ها و افزایش نرخ ارز و در نتیجه رشد تقاضای نقدینگی نرخ سود از 18.7 سال 96 به 19.7 درصد در سال 97 بالا رفت. اما از آن پس، نرخ سود آرام گرفته و کاهش داشته است و حتی در مقطعی به زیر 10 درصد در ابتدای سال 99 رسیده بود.
