میانگین تزریق ارز مداخله‌ای در بیست سال اخیر

محسن   شمشیری

کمترین میزان تزریق سالانه در دوره سیف با 7 میلیارد دلار و بیشترین رقم با 32 میلیارد در دوره بهمنی بوده است.

این روزها به دنبال طرح اتهام علیه مدیران سابق بانک مرکزی در مورد تضییع 30 میلیارد دلار و 60 تن طلا این پرسش در بین کارشناسان اقتصادی مطرح شده که در دو دهه اخیر و دوره‌های مختلف مدیریت بانک مرکزی میانگین سالانه تزریق ارز مداخله‌ای چه میزان بوده و در کدام دوره کمتر و در کدام بیشتر بوده است؟

آمارها نشان می‌دهد که در دو دهه اخیر بیش از 282 میلیارد دلار در زمان مدیریت افراد مختلف در بانک مرکزی به بازار ارز مداخله‌ای تزریق شده است. 

در دوره 86-1382 و مدیریت دکتر شیبانی در 

دولت ‌های خاتمی و احمدی‌نژاد، 57 میلیارد دلار تزریق ارز صورت گرفته است. در سال 87- 1386 و یکسال دوره مدیریت طهماسب مظاهری در دولت احمدی‌نژاد 30 میلیارد دلار، در دوره 92- 1387 مدیریت دکتر بهمنی در دولت احمدی‌نژاد 160 میلیارد دلار تزریق ارز مداخله‌ای صورت گرفته است. همچنین در دوره دکتر سیف 97-1392 در دولت روحانی در مجموع 35 میلیارد دلار تزریق ارز صورت گرفته است که سالی 7 میلیارد دلار میانگین آن بوده است. در دوره 1400- 1397 دکتر همتی نیز 1 میلیارد دلار از بازار جذب شده و تزریق ارز مداخله نداشته و با صادرات غیر نفتی و کنترل تراکنش‌ها و چک‌های تضمینی و اقدامات دیگر، بازار را کنترل کرده است که البته دلیل عمده آن کاهش شدید درآمد نفت و نتیجه آن رشد قیمت دلار تا بالای 21 هزار تومان تا 26 هزار تومان بوده است.

براین اساس، متوسط تزریق ارز سالانه در دوره دکتر شیبانی 11 میلیارد دلار، در دوره یکساله مظاهری 30 میلیارد دلار، در دوره دکتر بهمنی متوسط سالانه 32 میلیارد دلار، و در دوره سیف متوسط سالانه 7 میلیارد دلار بوده است. یعنی کمترین رقم میانگین تزریق ارز به صورت سالانه مربوط به دوره دکتر سیف و بیشترین مقدار در دوره مدیریت دکتر بهمنی در زمان دولت احمدی‌نژاد بوده است.

سیف می‌گوید: در دوره قبل از مدیریت من یعنی دوره مدیریت دکتر بهمنی، 160 میلیارد دلار ارز مداخله‌ای تزریق شده و تزریق ارز در 3 دوره قبلی یعنی دوره‌های شیبانی، مظاهری و بهمنی نیز 247 میلیارد دلار بوده است. 

به عبارت دیگر، دخالت بانک مرکزی برای تزریق ارز مداخله‌ای همواره وجود داشته است و دولت‌ها برای کنترل نرخ ارز، چاره‌ای جز دخالت و مدیریت قیمت‌ها در حاشیه بازار ندارند. 

در سال‌های 1381 تا 1392 در بانک مرکزی، 58 درصد از فروش ارز بانک مرکزی یعنی بیش از 160 میلیارد دلار به مصرف مداخله در بازار رسیده است. این در حالی است که در دوره پنج ساله مسوولیت سیف در دولت روحانی، فقط 23 درصد از فروش ارز بانک مرکزی به میزان تقریبی 35 میلیارد دلار به این امر اختصاص یافته است. مداخله بانک مرکزی اصول و ملاحظاتی هم دارد. یکی از مهم‌ترین این ملاحظات این است که نرخ مداخله ارزی به هیچ‌وجه نباید کمتر از نرخ بازار باشد و از این طریق هیچگونه رانتی به وجود نیاید. عده‌ای این انتقاد را مطرح کرده‌اند که دولت در سال ۹۷ و با ارز ۴۲۰۰ تومانی، ۱۸ میلیارد دلار را به باد داده است. آقای روحانی رییس‌جمهور اعلام کرد که براساس گزارش بانک مرکزی از رقم 18 میلیارد دلار، ۷ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار کالاهای اساسی و درمانی و پزشکی وارد شده است و تمام فهرست آن کاملا مشخص می‌باشد. ۱۲ میلیارد دلار هم کالاهای دیگری وارد شده که لیست همه آنها مشخص است به جز یک میلیارد دلار که اختلاف حساب وجود دارد و در این زمینه به تعزیرات اعلام شده که بررسی‌های لازم را انجام دهد.

از بهمن ۱۳۹۶ حدود ۶۰ تن طلا به صورت سکه پیش‌فروش شد. این طرح نتوانست سبب کاهش قیمت طلا شود و در فاصله کوتاه ۴ ماهه قیمت سکه طلا ۳۰۰ درصد افزایش یافت. دومین اتهام سیف به واگذاری منابع ارزی برای کنترل قیمت در سال‌های۹۵ تا ۹۷ بازمی‌گردد و گفته شد مبلغ ۱۸ میلیارد دلار بر اثر بی‌تدبیری، به افرادی واگذار شد و برخی از آن سوء‌استفاده کردند. همچنین در سال‌های بحران ارز و سکه، وحید مظلومین به اتهام مداخله در بازار سکه و با عنوان «سلطان سکه» اعدام شد. 

در حالی که به تزریق 18 میلیارد دلار به بازار ارز در سال 96 یا 30 میلیارد دلار و 60 تن طلا در دوره مدیریت سیف ایراد گرفته می‌شود، باید توجه داشت که تزریق ارز در بازار باهدف کنترل بازار در کل سال‌های بعد از انقلاب وجود داشته و در این 40 سال، بیش از 400 میلیارد دلار برای کنترل بازار تزریق شده است و مخارج ارزی کشور نیز بیش از 2400 میلیارد دلار درآمد نفت و گاز و میعانات و صادرات غیرنفتی بوده است. طبق اعلام پژوهشکده پولی و بانکی از سال ۱۳۸۲ تاکنون و در مدت مدیریت۵ رییس‌کل بانک مرکزی، ۲۸۲ میلیارد دلار ارز مداخله‌ای به‌منظور کنترل قیمت به بازار تزریق‌شده است.

در دولت احمدی‌نژاد «محمود بهمنی» در ۵ سال مدیریت بانک مرکزی، مبلغ ۱۶۰ میلیارد دلار (معادل سالانه ۳۲ میلیارد دلار) ارز به بازار تزریق کرده‌اند. «طهماسب مظاهری» در یک سال مدیریت بانک مرکزی، ۳۰ میلیارد دلار ارز به بازار تزریق کرده است. «ابراهیم شیبانی» در ۴سال مدیریت بانک مرکزی، ۵۷ میلیارد دلار (معادل سالانه ۱۴.۲ میلیارد دلار) ارز به بازار تزریق کرده است. در دولت روحانی، «ولی‌الله سیف» در ۵ سال مدیریت بانک مرکزی، ۳۵ میلیارد دلار (معادل سالانه ۷ میلیارد دلار) ارز به بازار تزریق کرده است. براین اساس، تزریق ارز در دوره سیف کمتر از میانگین سالانه روسای قبلی بانک مرکزی بوده است. «عبدالناصر همتی» نیز به خاطر کاهش شدید درآمدهای ارزی کشور شرایطی که هیچگاه در کشور سابقه نداشته، و به دلیل شرایط تحریمی بیش از ۸۰ درصد درآمد ارزی ناشی از نفت، گاز و میعانات گازی تقلیل یافته، در ۲ سال مدیریت بانک مرکزی بیش از یک میلیارد دلار ارز از بازار جذب کرده است. به عبارت دیگر، از سال ۱۳۸۲ تاکنون یعنی حدود هجده سال، ۲۸۲ میلیارد دلار ارز مداخله‌ای به‌منظور کنترل قیمت به بازار ارز تزریق‌شده و میانگین سالانه 16 میلیارد دلار بوده است. 

براین اساس در شرایطی که طی سال 96 و 97 بحران ارزی بوده و انتظارات تورمی و سوداگری، تقاضا برای ارز را افزایش داده، آیا تزریق 18 میلیارد دلار با هدف کنترل تورم و نرخ ارز، بالاتر از میانگین سال‌های قبل بوده است؟ در عین حال باید توجه داشت که عامل عمده افزایش نرخ ارز، تحریم، رشد نقدینگی، کنترل سال‌های قبل، ورود بانک‌ها به بازار ارز و صدها عامل مختلف دیگر از جمله ورود افراد عادی به بازار بوده که تقاضا را به‌شدت رشد داده و کاهش درآمد ارزی نیز مزید بر علت بوده و نرخ‌ها تا 6 برابر رشد کرده است و اگر دولت و بانک مرکزی دخالت نمی‌کرد وضعیت قطعا بدتر می‌شد. 

این استدلال در مورد دلار 4200 تومانی نیز برقرار است و نتایج بررسی بانک مرکزی نشان داده که اگر دلار حمایتی پرداخت نمی‌شد وضعیت قیمت گوشت و مرغ و سایر کالاهای اساسی مورد نیاز مردم بدتر می‌شد و تورم بالاتری را شاهد می‌بودیم. براین اساس مداخله بانک مرکزی در بازار قطعا بدون نتیجه و غیر موثر نبوده است .