«عدالت جنسیتی»؛ انتظاری از حاکمیت

سومین و آخرین مناظره سیزدهمین انتخابات ریاست‌جمهوری در حالی به پایان رسید که باز هم شاهد وعده‌های کلیشه‌ای پیرامون مطالبات جامعه زنان بودیم؛ حال آنکه طرح سطحی مطالبات بدون ارایه راهکار و برنامه مشخص نه‌تنها راهگشا نیست، بلکه تصور نگاه ابزاری به زنان را در اذهان تقویت می‌کند. این مساله هر 4 سال یک‌بار تکرار می‌شود، کاندیداهای ریاست‌جمهوری با وعده وزیر زن و احقاق حقوق زنان آرای نیمی از جمعیت فعال جامعه را به خود جذب می‌کنند، ‌اما وقتی پای عمل و اجرا به میان می‌آید، با گفتن جمله‌هایی مثل «نشد» و «نگذاشتند» و ... از زیر بار مسوولیت شانه خالی می‌کنند. این اتفاق بارها و بارها رخ داده و این‌بار هم مثل تمام دفعات قبل نامزدهای ریاست‌جمهوری در سومین و آخرین مناظره خود از پرداختن به مطالبات زنان البته تنها در شعار ابایی نداشتند و وعده‌هایی هم در این رابطه به زنان دادند، وعده‌هایی که دیگر برای درصد بالایی از جامعه زنان مشخص است که هیچ کدام ضمانت اجرایی ندارد. 

     کلیشه‌هایی برای جذب آرای زنان

«حضور زنان در ورزشگاه‌ها»، «اعطای گواهینامه موتور برای زنان»، «رییس‌جمهوری زن»، «انتصاب وزرای زن» و ... از جمله مطالباتی که سال‌هاست به کلیشه‌ای برای جذب آرای زنان هنگام انتخابات تبدیل شده است. نامزدها بی‌توجه به اثرات منفی وعده‌های اینچنینی، هر چهار سال یک‌بار سعی در جلب نظر زنان دارند؛ وعده‌هایی که به فراموشی سپرده می‌شوند.در مناظرات تقریبا تمام نامزدها هنگام پاسخ به سوالات پیرامون مطالبات زنان در مناطرات، جمله «زنان نیمی از جامعه ایران را تشکیل می‌دهند» را به زبان آوردند اما هیچگاه به این مساله توجه نمی‌شود که این «نیمی از جمعیت ایران» اگر از وعده‌های داده شده دلسرد شوند، چه اثرات منفی اجتماعی و سیاسی می‌تواند داشته باشد.

     بازی «نخ‌نما» شده شعار دادن 

در حوزه مطالبات زنان

دکتر ندا حاجی‌وثوق، فعال حوزه زنان و دانش‌آموخته دکترای علوم سیاسی در این باره می‌گوید: در عصر فعلی با رشد جامعه اطلاعاتی و آگاهی زنان، سطح مطالبه‌گری آنها نیز بالا رفته و این بازی نخ نما شده‌ای است که کاندیداها شعار دهند و پاسخگوی مطالبات زنان نباشند. از سوی دیگر زنان به این بلوغ رسیده‌اند که در راستای مطالبات و عدالت جنسیتی، مجاری رسمی را پیدا کنند و جنبشی را در این راستا رقم بزنند و اثر‌گذاری خود را آغاز کنند.

     دغدغه‌مندان ایران غافل نمانند

دبیر کمیته زنان و صلح انجمن علمی مطالعات صلح ایران، ادامه می‌دهد: در تمام دنیا انتخابات کانالی است که بتوان از طریق آن هیجانات جمعی مردم را در کارزارهای انتخاباتی کانالیزه کرد تا مردم از یک مجرای درست یک رفتار جمعی را با یکدیگر تجربه کنند این در حالی است که اگر زنان و سایر اعضای جامعه سرخورده شوند و در کارزار انتخاباتی شرکت نکنند یا حضور کمرنگی داشته باشند، شاهد هیجانات جمعی مردم به اشکال متعدد نظیر تجمعات و شورش‌ها و ... خواهیم بود و دغدغه مندان ایران نباید از این مطلب غافل بمانند.

     بهره‌گیری از مهره زنان با تبریک روز دختر 

این مدرس دانشگاه با اشاره به مناظره سوم و آخر نامزدهای سیزدهمین انتخابات ریاست‌جمهوری، می‌افزاید: حتی در مناظره سوم نیز شاهد بهره‌گیری از مهره زنان برای جذب رای اما این‌بار در کلیشه تبریک روز دختر بودیم. به‌جای تکرار کلیشه‌ها انتظار می‌رفت کاندیداها ولو به مناسبت روز دختر، با بیان برنامه‌های خود برای زنان و دختران اعتمادی ایجاد کنند و حداقل به مناسبت این روز فراتر از کلیشه تبریک و جذب زنان برای حضور در پای صندوق‌های رای می‌رفتند.

     قانون مردانه، جامعه مردسالار

این فعال حوزه زنان، با بیان اینکه در جامعه‌ای مردسالار زندگی می‌کنیم که مردان برای کل جامعه و جمعیت همیشه تصمیم‌گیرنده بودند، اظهار می‌دارد: مردان قانون را نوشتند، قانون را اجرا کردند و تصمیم‌گیر برای تمام گروه‌های جنسی درون جامعه هستند. نیمی از جمعیت جامعه را زنان تشکیل می‌دهند و پتانسیل رای بالایی دارند و از سوی دیگر ویژگی‌های زنانه آنها در جهت ترغیب و اثر‌گذاری بر سایر افراد جامعه نیز بسیار موثر است، از این رو نامزدها با دادن وعده‌هایی سعی در استفاده از پتانسیل رای زنان در راستای رای دهی و مشروعیت بخشی دارند.

حاجی وثوق معتقد است که زنان در جامعه ما از ناحیه مردسالاری ناراحت و معترض‌اند و همین امر باعث شده مطالبه‌گری زنان در دهه اخیر افزایش یابد.

به گفته او، کاندیداها همواره به این «طمع» افتاده‌اند که از اهداف و خواسته‌های زنان محملی برای رسیدن به اهداف و قدرت خود استفاده کنند و این همان «استفاده ابزاری» از زنان است.

     ایجاد موج خشم در بین زنان

این دانش‌آموخته دکترای علوم سیاسی، تصریح می‌کند: نامزدها مطالبات زنان را می‌دانند و حتی پیشینه برخی از آنها درباره عدم پیگیری مطالبات زنان مشخص است اما باز هم در مقطع زمانی انتخابات مطالبات زنان را مطرح می‌کنند. حتی در این دوره انتخابات استفاده ابزاری از زن به سر حد ممکن خود رسیده و این منجر به ایجاد موج خشم زنان در جامعه شده است.

دبیر کمیته زنان و صلح انجمن علمی مطالعات صلح ایران، ادامه داد: زنان به فهم و درک این مساله رسیده‌اند و تکرار این مساله منجر به افزایش خشم آنها شده است. زنان هیچ کانال رسمی و سازماندهی برای بیان این خشم و مطالبه‌گری خود و هیچ نامزدی از جنس خود نیز در بین کاندیداها ندارند.

     سخره زنان با وعده پنج وزیر زن

این فعال حوزه زنان، با بیان اینکه ما از فرهنگی سخن می‌گوییم که رجل سیاسی در آن تنها یک جنس و مرد محسوب می‌شود، می‌افزاید: به دلیل اینکه زنان هیچ مجرایی برای بیان نقد خود ندارند و نماینده‌ای از جنس خود نیز ندارند با وعده‌هایی نظیر «پنج وزیر زن» یا «تشکیل کل کابینه از زنان» به سخره گرفته می‌شوند. مردان هیچ برنامه‌ و راهبردی برای مطالبات زنان مطرح نمی‌کنند.

او معتقد است که حضور کمرنگ زنان در ساختار قدرت مانع از پیگیری مطالبات مرتبط با عدالت جنسیتی می‌شود. از سوی دیگر نیز زنانی هم که در ساختار قدرت وجود دارند متاسفانه چندان هم‌سو و همراه با مطالبات هم‌جنسان خود نیستند.

به گفته این مدرس دانشگاه، حتی«معاونت امور زنان» نیز در راستای رسیدگی به مطالبات زنان با کارشکنی‌های فراوانی مواجه است.

     لزوم تقویت جامعه مدنی زنان

این دانش‌آموخته دکترای علوم سیاسی، تصریح می‌کند: از سوی دیگر عدم پویایی جامعه مدنی و مطالبه‌گری ساختارمند آنها در راستای مباحث عدالت جنسیتی است که منجر به عدم اتحاد و انسجام زنان برای طرح مطالبات خود شده است. باید بتوانیم جامعه مدنی زنان را تقویت و تبدیل به نهادی قوی کنیم که دایما در حال مطالبه‌گری از ساختار قدرت باشند اما متاسفانه در حال حاضر اینگونه نیست.

دبیر کمیته زنان و صلح انجمن علمی مطالعات صلح ایران، همچنین این را هم گفت که شیرینی قدرت آنچنان بر دل و جان مردان نشسته که واگذاری بخشی از آن به زنان برایشان سخت است و در حال مقاومت هستند و این مقاومت آنها به ثمر نشسته است.

     حضور بیشتر مردان در احزاب

و تنگ‌تر شدن عرصه مطالبات زنان 

حاجی وثوق حضور بیشتر مردان در احزاب و گروه‌های سیاسی را عامل قدرت لابی‌گری بیشتر و تنگ‌تر شدن عرصه مطالبات زنان دانسته و می‌افزاید: بی‌توجهی به مطالبات زنان اثرات منفی در حیات سیاسی اجتماعی ایران دارد، به‌طوری که می‌تواند در دراز مدت بر آینده و سرنوشت سیاسی ایران اثر گذارد. زنان سازنده نیمه دیگر جامعه‌اند. زنی که دلسرد از مشارکت شده و حس شهروند درجه دو و ابزارگونه دارد منجر به کاهش سرمایه اجتماعی جامعه و مشروعیت می‌شود.

این فعال حوزه زنان می‌گوید: زنان می‌توانند با ویژگی تربیتی خود این حس دلسردی و احساس خود نسبت به شرایط حاکم را به نسل آتی منتقل کنند و نسلی منفعل بسازند. اگر شرایط به این سمت پیش رود ایرانی را شاهدیم که شهروندان منفعلی خواهد داشت که ریشه آن در همین نادیده گرفتن زنان است.

     «عدالت جنسیتی»؛ انتظاری از حاکمیت

او با بیان اینکه ۸۰ درصد وعده‌های انتخاباتی نامزدها در حوزه زنان قابلیت عملیاتی شدن در ساختار قانونی فعلی را ندارد، تصریح می‌کند: عرفا رییس‌جمهوری تابعی از ساختار حاکمیت و نهادهای مختلف است و برای رسیدن به سر حد مطلوب عدالت جنسیتی نمی‌توان تنها از رییس‌جمهوری بلکه از کل ساختار حاکمیت باید این انتظار را داشت چراکه رییس‌جمهوری ویترین این ماجرا است. برای عملیاتی کردن این وعده‌ها در درجه اول باید تفسیر از قانون را تغییر داد. سال‌های سال است بر سر کلمه رجل سیاسی بحث است.

     به جای طرح «رو بنا»، زیربنای

مطالبات زنان بررسی شود

حاجی وثوق می‌گوید: به‌جای شعار دادن از نامزدها انتظار می‌رود که حوزه‌های مختلفی که زنان در آنها مطالباتی دارند آسیب‌شناسی کنند. مباحث روبنایی و ظواهر مطرح می‌شود درحالی که باید شفافیت بیشتری وجود داشته باشد و زیربنای مباحث مطرح شود. مطرح شدن زیربنا تلنگری به جامعه مدنی زنان می‌زد که مطالبات را پیگیری کنند.

این فعال حوزه زنان در پایان گفت: بیان روبناها راه به‌جایی نخواهد برد. اگر مطالبات زنان پاسخ داده نمی‌شود حداقل باید شفاف‌سازی شود تا گره ماجرا مشخص شود. در مناظرات شاهد «مونولوگ»هایی (تک‌گویی) با هدف تهییج و ابزار قرار دادن زنان بودیم. امروزه شاهد عدم اتحاد و انسجام زنان در راستای مطالبات خود هستیم که امید می‌رود این مساله حل شود.