نگاه رییس‌جمهوری منتخب به فناوری اطلاعات و فضای مجازی
نوع مواجهه رییس‌جمهور منتخب با فضای مجازی و برنامه‌های وی برای توسعه این فضا در شرایطی که اینترنت و فضای مجازی به یکی از مهم‌ترین بسترهای خدماتی به مردم تبدیل شده، از جمله موضوعات مورد توجهی است که باید در روزهای آینده بیشتر به آن پرداخت و از زویای مختلف آن را مورد بررسی قرار داد. نگاه رییس‌جمهوری منتخب سیزدهمین انتخابات ریاست‌جمهوری به مقوله فضای مجازی نشان می‌دهد که دولت آینده بر تکمیل زیرساخت‌های لازم در تأمین اینترنت و درآمدزایی مردم از این فضا تأکید دارد. مروری بر کارنامه عملکرد ابراهیم رییسی در حوزه فضای مجازی و نیز برنامه‌هایی که وی در دوران تبلیغات انتخاباتی به عنوان برنامه‌های اصلی خود درباره فضای مجازی عنوان کرده است، نگرش اصلی وی را به مقوله فضای مجازی تا حدودی نمایان می‌سازد و مشخص می‌کند که رییس‌جمهور منتخب برای آینده فضای مجازی کشور چه در سر دارد.
همچنین اظهارات رییس‌جمهور منتخب نشان می‌دهد که وی معتقد به دسترسی کم هزینه مردم به اینترنت و فضای مجازی است.
سید ابراهیم رییسی در تاریخ بیش از چهل ساله جمهوری اسلامی جایگاه‌های مختلفی داشته و مانند هر مقام مسوول دیگری درباره فضای مجازی و حوزه فناوری، اظهارنظرهای مختلفی در این سال‌ها بیان کرده است. درحالی که رییسی در سیزدهمین انتخابات ریاست‌جمهوری، منتخب مردم شناخته شده، دیدگاه‌های او در طول سالیان اخیر درباره فضای مجازی و موضوعات حوزه فناوری حائز اهمیت است. ابراهیم رییسی پیش از شروع انتخابات ریاست‌جمهوری دوره گذشته، یعنی در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۶، در سخنرانی‌های انتخاباتی خود به «خوب بودن» فضای مجازی اشاره کرده و گفته بود: «فضای مجازی بسیار خوب است و می‌تواند میسر باشد و از این فضا باید استفاده شود؛ شبکه ملی اطلاعات در کشور می‌خواهیم که به عنوان یک ضرورت باید انجام شود؛ ما اشتغال فضای مجازی می‌خواهیم. بسیاری از کار‌ها در حوزه کودکان و نوجوانان در دنیا می‌شود و ما دلار می‌دهیم و می‌خریم و این کار باید در داخل کشور انجام شود. فضای مجازی مثل اتوبان می‌ماند هم می‌شود درست مورد استفاده قرار گیرد و هم می‌تواند در آن ویراژ داده شود و احساس ناامنی کرد.»
ارتباط با مردم از طریق اینستاگرام
او در اردیبهشت ماه ۹۶ در صفحه اینستاگرام خود به صورت زنده با مردم به گفت‌وگو نشست. او کماکان در این صفحه فعالیت گسترده‌ای دارد و این در حالی است که هیچ‌کدام از مسوولان قوه قضاییه در دوره پیشین در شبکه‌های اجتماعی بین‌المللی مانند اینستاگرام فعال نبوده‌اند. رییسی البته در این دوره از انتخابات چنین برنامه‌ای را نه در اینستاگرام و نه در دیگر شبکه‌های اجتماعی بومی و غیر بومی برگزار نکرد و مانند برخی دیگر از کاندیداها در فضاهای نوظهوری مانند «کلاب‌هاوس» هم ظاهر نشد. در خرداد ۹۸ رییسی نسبت به فضای مجازی و انتقادات مردم در آن واکنش نشان داده بود و در شبکه اجتماعی اینستاگرام خود پستی منتشر کرده بود: «امروزه با گسترش دسترسی‌های ارتباطاتی، فارغ از چارچوب‌های سنتی خشک و دیوان‌سالارانه، فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی به فرصتی بزرگ برای کم کردن فاصله‌های زمانی و مکانی در ارتباطات و به اشتراک‌گذاری نظرات تبدیل شده است.» او تاکید کرده بود «فضای مجازی یک فرصت است و از این فرصت باید برای دریافت نظرات مردم و نخبگان از «ایده تا بازخورد» به بهترین نحو استفاده کرد.» رییسی همچنین اعلام کرده بود «صفحات متعلق به او در رسانه‌های اجتماعی، یکی از مسیرهای دریافت نظرات مردم و نخبگان خواهد بود.»
حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی
اردیبهشت ۹۷ و پس از فیلترینگ تلگرام بود که رییسی در آیین رونمایی از اقدامات مرکز فناوری اطلاعات و فضای مجازی آستان قدس رضوی گفت: «پیام‌رسان‌های داخلی باید آغازی برای حرکت عظیم در فضای مجازی باشند.» رییسی تاکید کرده بود که توانسته‌اند با همکاری نیروهای جوان، متخصص، متعهد و مومن بسیاری از امور اداری و درون سازمانی آستان قدس رضوی را مبتنی بر فناوری‌های نوین ساماندهی کنند: «همچنین در حوزه املاک و موقوفات، غذای متبرک و امداد مستضعفان نیز شرایط ارتباط مردم با آستان قدس رضوی با استفاده از بستر فضای مجازی تسهیل شده است.» رییسی در همین جلسه همچنین گفته بود: «اگرچه غرب آغازگر در فضای مجازی بوده اما ما نیز باید در این فضا نقش‌آفرین باشیم، نباید در بستر اطلاعاتی و ارتباطی فضای مجازی منفعلانه رفتار کنیم تا دیگران برای ما برنامه‌ریزی کنند و بستر فراهم سازند.» رییسی در خرداد ۹۸ در نشست هم‌اندیشی پیرامون نقش شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها در تحول قضایی رییس قوه قضاییه اعلام کرد که رفع مشکلات شرکت‌های استارتاپی و دانش‌بنیان از نظر مالی، حقوقی و اقتصادی و همچنین فراهم ساختن زمینه کار و فعالیت آنها برای کشور یک ضرورت انکار ناپذیر است. به گفته رییسی، قوه قضاییه در کنار این شرکت‌ها و حامی کامل آنها است.
لزوم صیانت از فضای مجازی
نهم اردیبهشت ماه سال ۹۸ رییسی در جلسه مسوولان عالی قضایی درباره امنیت فضای مجازی صحبت کرده بود: «همان‌گونه که فضای فیزیکی و واقعی نیاز به صیانت و تامین امنیت دارد، باید از فضای سایبری هم صیانت کرد و اجازه نداد که برای مجرمان و قانون‌گریزان، تبدیل به حیاط خلوت و حاشیه امن شود. افراد مستعد ارتکاب جرم و قانون‌گریزان نباید احساس کنند که فضای سایبری برایشان یک حاشیه امن و حیاط خلوت جهت ارتکاب اقدامات مجرمانه است.» ابراهیم رییسی در تیرماه ۹۸ بار دیگر به صیانت بخشی فضای مجازی تاکید کرد «امروز نمی‌توان ابزار ارتباطی و فضای مجازی را از زندگی بشر حذف کرد زیرا هیچ پدیده‌ای به این میزان بر لایه‌های گوناگون زندگی بشر در ابعاد فردی و اجتماعی اثر نداشته است بلکه تنها راه استفاده و آسیب ندیدن، صیانت‌بخشی است که آن هم جز با معرفت و پایبندی به دین امکان‌پذیر نیست.»
رسمیت دادن به ساترا
رییس قوه قضاییه نقش بسزایی در به رسمیت شناختن سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی موسوم به ساترا که زیرمجموعه صدا و سیما است در بین بازیگران رسانه‌های صوتی و تصویری داشت؛ سازمانی که هنوز هم انتقادهایی به نحوه تاسیس آن مطرح است اما در نامه‌ای که با امضای رییس قوه قضاییه منتشر شد، او مسوولیت صوت و تصویر در فضای مجازی را بر عهده صدا و سیما گذاشت. هرچند روحانی خطاب به رییسی نوشت که «اینگونه امور مرتبط به شورای عالی فضای مجازی است.»
امنیت در فضای مجازی
رییس قوه قضاییه ایران راه مقابله با فساد را خواندن نماز و مدیریت فضای مجازی دانسته بود. او ۲۱ آذر سال ۹۸ در «بیست و هشتمین اجلاس سراسری نماز» تاکید کرده بود فضای مجازی باید مدیریت شود و مصون‌سازی و صیانت‌بخشی از جوانان اتفاق بیفتد. در نهم اردیبهشت ماه سال ۹۹ مجمع نمایندگان طلاب و فضلای حوزه علمیه قم، شورای هماهنگی گروه‌های فرهنگی حوزه و بیش از ۴۰۰ نفر از اساتید، طلاب و فضلای حوزه‌های علمیه از ۶۵ شهر کشور طی نامه‌ای خطاب به رییس قوه قضاییه خواستار «محاکمه عاملان ولنگاری فاجعه‌بار فضای مجازی کشور» شدند. در واکنش به این نامه «محمدحسن انتظاری» عضو شورای عالی فضای مجازی در برنامه صحنه رادیو تهران که روز چهاردهم اردیبهشت ماه ۹۹ پخش شد گفته بود رییسی در رابطه با مصوبات شورای عالی فرهنگی افرادی را مامور بررسی کرده است که چرا مصوبات شورای عالی فضای مجازی از سوی دستگاه‌های دولتی اجرا نشده است. رییس قوه قضاییه در جلسه «دیدار با نخبگان و نمایندگان اقشار خراسان شمالی» که چهارم دی ماه سال ۹۹ برگزار شد، با بیان اینکه فضای مجازی همانند اتوبان است، اظهار کرد: «همانطور که اتوبان برای تسهیل در رفت و آمد نیاز به نظم دارد فضای مجازی نیز همین گونه است بنابراین باید در این فضا نیز نظم به خوبی برقرار شود.» او در همین جلسه تاکید کرده بود «نباید اجازه داد که فضای مجازی به فضای قمار، فحشا، جابه‌جا‌کردن مواد مخدر و کلاهبرداری تبدیل شود.»
انتخابات ۱۴۰۰ و بازگشت به تلگرام
ثبت‌نام رییسی در انتخابات ریاست‌جمهوری، با آغاز به کار دوباره کانال تلگرامی او بعد از سه سال همراه بود. او در آخرین اظهارات تبلیغاتی‌اش درباره فضای مجازی گفته «فضای مجازی و اینترنت امروز به صورت یک امری در آمده که تمام لایه‌های زندگی ما را تحت تاثیر قرار داده است. امروزه فضای مجازی و اینترنت تبدیل به یک حق مردم شده است؛ حداقل استفاده از اینترنت برای دهک‌های پایین باید رایگان شود.» رییسی معتقد است از فضای مجازی آنچنان که باید در جهت رشد و تعالی در کشور به‌ویژه در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی استفاده نمی‌شود. او در گفت‌وگوی خبری که با صدا و سیما در برنامه «دستخط» داشت در این باره بیشتر توضیح داد و گفت: «در فضای مجازی می‌توان بسیاری از مشاغل را فعال کرد. خانم‌هایی که الان در خانه هستند فرض کنید از خانمی که آشپزی می‌کند، کیک می‌پزد تا خانم یا آقای معلم که بسته آموزشی تهیه می‌کند، می‌تواند در تولید محتوا صاحب شغل و درآمد خوب شود. چرا اپراتورها یا دولت در این امر که یک معلم یا خانم می‌تواند از این پول استفاده کند، استفاده کنند؟» او همچنین به مساله طبقه‌بندی اینترنت که چند باری در سال‌های گذشته درباره آن توسط مسوولان مختلف صحبت شده اشاره کرده و تاکید داشته که این کار باید تا امروز انجام می‌شد اما این اتفاق نیفتاده است: «یک اینترنت تخصصی برای متخصصان و یک اینترنت عمومی باید داشته باشیم. الان اینترنت یک دانش‌آموز با یک استاد و متخصص یکسان است، در حالی که باید اینترنت تخصصی درست می‌شد.»
اینترنت با حداکثر سرعت و رایگان
او در گفت‌وگویی با رادیو فرهنگ در ۱۳ خرداد ماه نیز اعلام کرده بود اینترنت با حداکثر سرعت در اختیار مردم قرار خواهد داد: «در دولت مردمی، اینترنت با حداکثرِ سرعت و با نگاه به عدالت جغرافیایی و تأمین زیرساخت‌های لازم گسترش خواهد یافت و فضای مجازی علاوه بر زمینه اشتغال‌زایی، برای شفافیت و نظارت مردم بر عملکرد دولت خواهد بود.» رییسی همچنین در ۱۵ خرداد ماه در گفت‌وگویی با رادیو تهران گفت که اینترنت برای مردم محل ارتزاق شده است و باید اینترنت رایگان برای مردم تامین کرد: «اینترنت و فضای مجازی مانند برق و تلفن از مهم‌ترین ساخته‌های دست بشر است که زندگی مردم را تحت تاثیر قرار داده است. البته سرعت و گستره فراگیری اینترنت نسبت به دیگر ساخته‌های بشری بیشتر است و امروز می‌بینیم که بسیاری از امور زندگی شهری و روستایی و باسواد و بی‌سواد و زن و مرد و پیر و جوان و کودکان در فضای سایبری انجام می‌شود.» ابراهیم رییسی حتی به پینگ بازی‌های رایانه‌ای و دغدغه گیمرها نیز اشاره کرده و گفت که از بچه‌ها در این باره پرسش کرده است: «من از جوان‌های در خانه سوال می‌کنم، از بچه‌ها سوال می‌کنم، شما دارید گیم بازی می‌کنید، چقدر وسط بازی حالتان گرفته می‌شود؟ معلوم است که زیرساخت‌ها درست نیست.» او بار دیگر در برنامه تلویزیونی دستخط نیز به این مساله اشاره کرد و گفت به خاطر عدم توسعه زیرساخت‌ها «هر بار که بچه‌ها یک بازی ویدیویی معمولی که بخواهند انجام دهند، هر بار آنها را رنج می‌دهد یعنی به تعبیر معروف حال بچه‌ها را می‌گیرد.»
درآمد دولت‌ها و کشورها از فضای مجازی
رییسی در ادامه برنامه‌های انتخاباتی خود، ۱۹ خرداد به مسجد دانشگاه تهران رفت و پاسخگوی سوالات دانشجویان بود. وی در پاسخ به سوال دانشجویی درباره دیدگاهش در خصوص فضای مجازی اظهار کرد که فضای مجازی محل خوبی برای کسب درآمد است: «فضای مجازی بهترین ظرفیت برای نظارت ملت بر دولت است. فضای مجازی یک فضای مهم برای کار و درآمدزایی است و امروز هند و پاکستان به اندازه پول نفت برخی کشورها از اقتصاد فضای مجازی درآمد کسب می‌کنند.» رییسی به درآمد تولیدکنندگان از محتوا نیز تاکید کرده بود و گفته بود باید ساز و کاری در این زمینه انجام شود. او در مصاحبه‌ای با رادیو تهران در این باره گفته بود: «امروز می‌بینیم یک معلم بسته آموزشی ایجاد می‌کند یا یک خانم خانه‌دار آموزش آشپزی می‌دهد اما درآمد آن به جیب دیگران می‌رود. عدالت ایجاب می‌کند تا سازوکاری طراحی کنیم که درآمد حاصل از این نوع اشتغال به کسانی برسد که در این حوزه فعالیت دارند.»
رییسی در مناظره‌ها: هیچ فیلتری
در دوره من انجام نشد
رییسی در مناظره‌های انتخاباتی چندین بار به فعالیت خود در اینستاگرام اظهار کرد و با اعلام اینکه چند میلیون دنبال‌کننده در این صفحه مجازی دارد تاکید کرد که صدای مردم را از این طریق می‌شنود. او همچنین در برابر صحبت کاندیداها نسبت به اینکه چرا قوه قضاییه با فیلترینگ هم‌قدم است تاکید کرد که در زمان او هیچ فیلترینگی رخ نداده است. او اینترنت را بار دیگر به مثابه آب و برق برای مردم کشور تلقی کرد و گفت: «هیچ فیلتری در دوره من انجام نشده است آنچه من گفتم دسترسی برای همه ایجاد شود و نیاز به اینترنت مانند نیاز به آب و برق است و باید برای همه از جمله فقرا فراهم شود من از همان روز اول هم که وارد قوه قضاییه شدم این نگاه را داشتم. هیچ روزنامه و رسانه‌ای در زمان من مسدود نشده و این باور من است.» طی هفته‌های گذشته انتشار تصویر نامه‌ای منتسب به «جواد جاویدنیا» مبنی بر درخواست برای فیلترینگ اینستاگرام به سرعت به خبر اول بسیاری از رسانه‌ها تبدیل شد اما مرکز رسانه قوه قضاییه به سرعت اعلام کرد همان روزی که این نامه از سوی جاویدنیا صادر شده، این نامه بلااثر شده است. همچنین اعلام شد جاویدنیا به علت انجام این اقدام غیرقانونی تحت تعقیب دادسرای انتظامی قضات نیز قرار گرفته است و به نظر می‌رسد اکنون او از سمت خود کنار گذاشته شده است.
