تنش آب 80 درصد جمعیت کشور در تابستان 1400

این جمله‌ای است که در بخشی از گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در سال 1397 آمده است. این گزارش می‌افزاید: از کل جمعیت شهری 61.6 میلیون نفری کشور حدود 34.5 میلیون نفر آن معادل 56 درصد تحت تنش آب شرب قرار داشته‌اند. از این میزان جمعیت تحت تنش متمرکز در حوضه آبریز فلات مرکزی بسیار چشمگیر است.  در این حوضه آبریز جمعیت شهری 16.7 میلیون نفری تحت تنش آب شرب قرار داشته است که شامل استان‌های متعددی از کشور می‌شود. تنش‌های ناشی از کمبود آب شرب به سرعت به صورت نارضایتی‌های اجتماعی نمود پیدا می‌کند و به چالشی امنیتی تبدیل می‌شود. علاوه بر آن تسری نارضایتی‌های مذکور و گسترش ابعاد آن نیز بسیار محتمل است. مرکز پژوهش‌های مجلس در سال 97 تاکید کرده که در صورت ادامه وضع موجود، در تابستان 1400، حدود 80 درصد جمعیت کشور تحت تنش آب شرب خواهد بود. 

مرکز پژوهش‌های مجلس در سال 1397 گزارشی در خصوص مشکلات آب کشور تهیه کرد و راهکارهایی نیز ارایه داد. در بخشی از این گزارش آمده است: بر اساس آخرین آمار، مقدار تولید و فروش آب شرب شهری در کشور به ترتیب 6.2 و 4.6 میلیاردمترمکعب در سال است. تولید و فروش آب شرب روستایی نیز به ترتیب معادل 1.44 و 0.98 میلیارد مترمکعب در سال است. بر این اساس میزان آب به حساب نیامده شهری و روستایی به ترتیب معادل 26 و 32 درصد خواهد بود. ارقام مذکور حاکی از درصد بالای آب به حساب نیامده در کشور است که ناشی از هدررفت واقعی و ظاهری است. به دلیل تفاوت زیاد بین قیمت‌های تمام شده و فروش آب شرب در کشور، معمولا شرکت‌های آب و فاضلاب زیانده هستند. شایان ذکر است که در سال 1396 قیمت فروش آب در بخش‌های شهری و روستایی به ترتیب حدود 48 و 24 درصد قیمت تمام شده آن بوده است. در تابستان سال 1397 به دلیل کاهش بارش‌ها در سال آبی 1397-1396 و برخی دلایل دیگر، مناطق زیادی از کشور تحت تنش آب شرب قرار گرفت. در این تابستان جمعیت شهری و روستایی بالغ بر 8/36 میلیون نفر معادل 46 درصد جمعیت کشور تحت تنش آب شرب قرار گرفت. در این شرایط میزان کمبود ظرفیت تأمین آب شرب در اوج مصرف در کشور حدود 22.4 مترمکعب در ثانیه بوده است. در نتیجه کمبود و تنش‌های آب شرب یاد شده، نارضایتی‌هایی در برخی از شهرهای کشور رخ داد و این موضوع چالش‌هایی را برای مسوولان ایجاد کرد. این امر حاکی از آن است که تنش‌های ناشی از کمبود آب شرب به سرعت به صورت نارضایتی‌های اجتماعی نمود پیدا کند و به چالشی امنیتی تبدیل شود. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که با فرض ادامه روند موجود، در سال 1400 جمعیت تحت تنش آب شرب به 80 درصد جمعیت کل کشور می‌رسد. واضح است که جهتگیری برنامه‌های بخش آب کشور از هم‌اکنون باید در جهت حل مشکل مذکور باشد. راهکارهای مقابله با تنش آب شرب به دو دسته راهکارهای کوتاهمدت و بلندمدت تقسیم می‌شوند. راهکارهای کوتاه‌مدت که عمدتاً بر مدیریت عرضه استوارند، عبارتند از: افزایش تأمین و تولید آب، اجرای طرح‌های ارتقای کیفیت آب، افزایش توان ذخیره‌سازی آب، تقویت خرید تضمینی آب از سرمایه‌گذاران سامانه‌های نمکزدایی، پایداری خدمات در شرایط اضطرار و تنوع بخشی اعتباری. راهکارهای بلندمدت نیز که عمدتاً مبتنی بر مدیریت تقاضا و سیاست‌گذاری کلان بخش آب هستند، عبارتند از: ارتقای بهره‌وری، کاهش آب به حساب نیامده، اقدامات کاهش مصرف، فرهنگسازی و تصحیح الگوی مصرف، اصلاح تعرفه‌ها، اعمال مدیریت به هم پیوسته آب در سطوح ملی و حوضه آبریز، ارتقای بهره‌وری آب در بخش کشاورزی از طریق روش‌های مناسب در هر منطقه و برای هر محصول با تأکید بر کاهش مصرف آب در سطح حوضه آبریز و توسعه سامانه فراگیر پایش و ارزیابی منابع و مصارف آب.

  وضع موجود تنش آب شرب در کشور

تنش آب شرب در کشور، به دلیل مصرف بالا، عمدتاً در فصل تابستان رخ می‌دهد. طبقه‌بندی میزان تنش آب شرب به صورت وضعیت‌های زرد، نارنجی و قرمز انجام می‌شود، که بر اساس آن وضعیت زرد بیانگر میزان کمبود آب در اوج مصرف تا 10 درصد نسبت به آب مورد نیاز، وضعیت نارنجی بیانگر میزان کمبود آب در اوج مصرف از 10 تا 20 درصد نسبت به آب مورد نیاز و وضعیت قرمز نیز بیانگر میزان کمبود آب در اوج مصرف بیش از 20 درصد نسبت به آب مورد نیاز است. تعداد شهرهای تحت تنش آب شرب در کشور متغیر بوده و به عوامل مختلفی بستگی دارد. از میان این عوامل، مهم‌ترین آن میزان بارش‌هاست که در نتیجه آنها مخازن سدهای تأمین‌کننده آب شرب تغذیه می‌شوند. ظرفیت تأمین و ذخیره آب و همچنین قابلیت تأمین در اوج مصرف نیز از دیگر عوامل مهم در بروز تنش آب شرب است. در تابستان سال 1397 به دلیل کاهش بارش‌ها در سال آبی 1397-1396 مناطق زیادی از کشور تحت تنش آب شرب قرار گرفت. در این تابستان جمعیت شهری و روستایی بالغ بر 36.8 میلیون نفر- معادل 46 درصد جمعیت کشور-تحت تنش آب شرب قرار گرفت. از کل جمعیت شهری 61.6 میلیون نفری کشور حدود 34.5 میلیون نفر آن معادل 56 درصد تحت تنش آب شرب قرار داشته‌اند. از این میزان جمعیت تحت تنش متمرکز در حوضه آبریز فلات مرکزی بسیار چشمگیر است. در این حوضه آبریز جمعیت شهری 16.7 میلیون نفری تحت تنش آب شرب قرار داشته است که شامل استان‌های متعددی از کشور می‌شود.