ترابری ریلی؛ چاه نفتِ فراموش‌شده
گروه راه و شهرسازی|
در شرایطی که در جلسه علنی سه شنبه هفته گذشته مجلس، طرح قانون انتزاع بخش ساختمانی و شهرسازی از وزارت راه و شهرسازی و تشکیل وزارت حمل و نقل و وزارت ساختمان، شهرسازی و آمایش سرزمین اعلام وصول شد، جمعی از فعالان حمل و نقل ریلی در نامه‌ای به ابراهیم رییسی، رییس‌جمهور منتخب، با اشاره به اینکه ترابری ریلی در ایران در بطن اقتصاد کشور قرار ندارد و چاه نفتِ فراموش‌شده است، خواستار تشکیل وزارت حمل و نقل یا انتصاب قائم‌مقام برای وزیر راه و شهرسازی شدند.
به گزارش «تعادل»، طی یک سال گذشته، اعضای کمیسیون عمران مجلس بارها با اشاره به معضل تامین سرپناه و مسکن، از ضرورت تشکیل وزارت مسکن با هدف تمرکز بیشتر دولت روی حوزه مسکن سخن به میان آوردند. از همین رو، در نهایت هفته گذشته طرحی با هدف انتزاع «راه» از «مسکن» در مجلس اعلام وصول شد. اسفند ماه سال گذشته، رضایی کوچی، رییس کمیسیون عمران در صفحه شخصی خود در توئیتر نوشته بود: «انتظار تحول و جبران عقب‌ماندگی گذشته حوزه تولید مسکن با معاونت در وزارت راه و شهرسازی میسر نخواهد شد. بازآفرینی بافت‌های فرسوده شهری، مقاوم‌سازی مساکن روستایی و تولید یک میلیون واحد مسکونی در سال، وزارتخانه مستقل می‌طلبد. کمیسیون عمران با همراهی مجلس انقلابی احیای وزارت مسکن را دنبال خواهد کرد.» البته این نخستین‌بار نبود که کوچی از احیای وزارت مسکن سخن گفته بود. او در 21 مرداد سال 99 نیز با بیان اینکه با وجود ۱۵ معاون وزیر و مدیرعامل در وزارت راه و شهرسازی، مدیریت تمام این بخش‌ها توسط وزیر امکان پذیر نیست، گفته بود: در شرایط کنونی شهرداری‌ها و دهیاری‌ها زیرنظر وزارت کشور هستند حال پیشنهاد ما این است که این دو بخش به همراه حوزه مسکن، وزارت مسکن را تشکیل دهند و از سوی دیگر وزارت راه نیز تشکیل شود. اواخر مهر ماه سال 99 نیز کمال علیپور خنکداری، نایب‌رییس کمیسیون عمران با اشاره به پیشنهاد کانون سراسری انبوه‌سازان برای تفکیک وزارت راه و شهرسازی برای مدیریت درست بازار مسکن، گفته بود: به نظر من تفکیک وزارتخانه مذکور و تشکیل دو وزارتخانه راه و ترابری و مسکن و شهرسازی می‌تواند به مدیریت صحیح‌تر و تقویت این دو حوزه کمک شایانی کند، زیرا در چند سال اخیر به خاطر ادغام دو وزارتخانه مذکور، برخی مسوولیت‌ها مانند تولید مسکن پیگیری کامل نشد. به گزارش «تعادل»، بحث تفکیک «مسکن» از «راه» اما قدمتی بیش از عمر مجلس یازدهم دارد. در پی روی کارآمدن دولت یازدهم، در دیماه 1392 کارگروهی برای بررسی کارشناسی موضوع تفکیک وزارت راه و شهرسازی در این وزارتخانه تشکیل شد، اما تا تیرماه سال 1396 خبری از این کارگروه بیرون نیامد. در سال 96 اما لایحه دو فوریتی تفکیک وزارتخانه راه و شهرسازی به وزارتخانه «راه و ترابری» و «مسکن و شهرسازی» تقدیم مجلس دهم شد که با استقبال مواجه نشد و در گام اول به لایحه‌ای یک فوریتی تنزل یافت و در گام بعدی نیز کلا تصویب نشد و به سر انجام نرسید.
نامه فعالان حمل و نقل به رییسی
در چنین شرایطی است که جمعی از استادان دانشگاه و فعالان حمل و نقل، در نامه‌ای به آیت‌الله رییسی، رییس‌جمهور منتخب دولت سیزدهم جمهوری اسلامی ایران، خواستار توجه ویژه به حمل و نقل ریلی شدند. به گزارش فارس، در ابتدای این نامه آمده است: جناب آیت‌الله رییسی، ضمن عرض تبریک پیروزی در انتخابات و آرزوی موفقیت در ادامه راه، ما به عنوان جمعی از اساتید، دانشجویان و دغدغه‌مندان صنعت حملونقل ریلی کشور، وظیفه خود دانستیم تا نکاتی را در این حوزه به استحضار جنابعالی برسانیم؛ در شرایط کنونی حملونقل ریلی به عنوان شاهرگ بدنه اقتصاد ملی، در وضعیت قابل قبولی قرار ندارد، با وجود اینکه راه‌آهن پیشران اقتصاد اغلب کشورهای توسعه‌یافته است، ترابری ریلی در ایران در بطن اقتصاد کشور قرار نداشته و بنابر عوامل بسیاری به حاشیه رانده شده است.
چاه نفتی فراموش شده
در ادامه این نامه دانشجویان واستادان صنعت حمل و نقل ریلی آمده است: با نگاه به روزهای آغازین انقلاب صنعتی در کشورهای پیشرو، نقش صنعت ریلی را پررنگ و کلیدی می‌یابیم اما شاهد آن هستیم که این صنعت باوجود ظرفیت‌های بسیار بالا، به‌طور شایسته در کشور مورد بهره‌برداری قرار نمی‌گیرد طوری که بسیاری از کارشناسان آن را به چاه نفتی فراموش شده تشبیه می‌کنند؛ کشور ایران دارای منابع و معادن سرشار و همچنین کارخانه‌ها و صنایع بزرگ بسیاری است که حمل بار بیش از 90 درصد آنها توسط جاده صورت می‌گیرد، این شیوه از حملونقل هزینه بسیاری را برای صاحبان صنایع و همچنین هزینه‌های بلندمدت بسیار بیشتری را برای کشور رقم می‌زند درحالی که با اقداماتی همچون افزایش بهره‌وری، توسعه زیرساخت‌های لازم و ملزم ساختن صاحبان بار بزرگ به استفاده از حملونقل ریلی می‌توان این صنعت را به جایگزین بسیار مناسبی برای دیگر روش‌های حملونقل تبدیل کرد.
حمل بارهای ریل‌پسند هنوز با جاده
در بخش دیگری از این نامه آمده است: شاخص‌های ارزیابی تخصصی راه‌آهن تصویر امیدوارکننده‌ای از شرایط فعلی صنعت ریلی ایران ارایه نمی‌کنند به‌طوری که برخی از شاخص‌ها همانند بهره‌وری یک‌سومی راه‌آهن ایران در مقایسه با میانگین جهانی، نشان‌دهنده عقب‌ماندگی حملونقل ریلی کشور در سطح بین‌المللی است، همچنین سرعت بازرگانی به‌شدت پایین و نبود خطوط فرعی لازم موجب شده است که بسیاری از بارهای ریل پسند توسط جاده حمل شوند. در ادامه این نامه به رییسی آمده است: از دیگر مشکلاتی که رشد این صنعت مهم کشور را با کندی مواجه کرده، عدم تناسب حقوق و مزایای کارکنان و کارمندان راه‌آهن در ازای فعالیت آنها است، این شیوه از پرداخت حقوق و مزایا که ثابت بوده و مبتنی بر عملکرد نیست، در مواردی موجب عدم انگیزه و عدم تلاش کافی برای پیشرفت مجموعه و در گاهی اوقات موجب بروز فسادهای مالی می‌شود که امید است با تصحیح برخی ساختارهای موجود مرتفع شود.
دور خوردن مسیرهای ترانزیتی ریلی
در بخش دیگری از این نامه فعالان حمل و نقل ریلی آمده است: در روزهای سخت تحریم‌های ظالمانه که طبق نظر دولتمردان طی آن درآمدهای نفتی به کمترین میزان خود در سالیان گذشته رسیده است، با تکمیل و توسعه زیرساخت‌ها و فعال‌سازی مسیرهای ترانزیتی و همچنین برداشتن موانع پیش روی آن، درآمد حاصل از ترانزیت می‌تواند نقش بزرگی در کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی ایجاد کند؛ در مدت زمانی که استفاده از این ظرفیت‌ها تحقق‌نیافته است کشورهای منطقه با سرمایه‌گذاری در این حوزه در حال پیشی گرفتن از کشورمان هستند، دور خوردن مسیرهای ترانزیتی ما توسط برخی از کشورهای منطقه ظرفیت ترانزیتی ایران را در معرض خطر و تهدید قرار داده و در این شرایط هر لحظه غفلت برابر است با سال‌ها افسوس در آینده؛ عوامل گفته شده و مشکلات ساختاری در تنظیم روابط حکمرانی این صنعت طی سال‌ها استفاده بهینه از خطوط و ناوگان ریلی را در ظاهر به رویایی دست‌نیافتنی تبدیل کرده است و این در حالی است که راه‌حل همه مشکلات نام برده، موجود و قابل‌ارایه است و با استفاده از ظرفیت‌های علمی و دانشگاهی و همچنین مدیران آگاه و با تجربه قابل تحقق است. در ادامه این نامه آورده شده است: تأکید ویژه مقام معظم رهبری به مقوله حمل و نقل به‌ویژه حملونقل ریلی، موید این نکته است که ضرورت دارد وزیر راه و شهرسازی در کنار توجه لازم به ساخت مسکن، اهتمام ویژه‌ای در موضوع حملونقل ریلی و انتصاب مدیران مسلط و با تجربه در این حوزه داشته باشند، با اطمینان خاطر می‌گوییم که اعتماد به جوانان و افراد متخصص و متعهد همواره نتایج درخشانی را به همراه داشته، که خودکفایی در بخش قابل‌توجهی از صنعت لکوموتیو و ریل ملی به دست جوانان نخبه همین مرزوبوم از جمله آنها است.
در پایان این نامه فعالان حمل و نقل ریلی به رییسی آمده است: از شما خواستاریم تا در سکان‌داری امور اجرایی کشور، راه‌آهن را همانند سایر بخش‌ها به عنوان پیشران اقتصاد، تولید و ارزآوری موردتوجه قرار داده و باتوجه به اینکه تحقق این امور را در گرو ایجاد وزارت حملونقل می‌دانیم، در صورت امکان برای تشکیل آن اقدام فرمایید، در غیر این صورت، قائم‌مقامی برای وزیر راه در نظر بگیرید تا در سال‌های آینده شاهد جهش ایران در این حوزه باشیم.
