هامون خشک، زیر سُم شتران

تالاب هامون بزرگ‌ترین دریاچه آب شیرین و سومین دریاچه بزرگ ایران است که این روزها از کم‌آبی رنج می‌برد، در کنار آن عوامل مختلفی از جمله چرای شترها در پهنه خشک آن موجب بروز گردوغبار و سخت‌تر شدن زندگی اهالی اطراف آن شده که اجرای برنامه‌های حفاظت و احیای تالاب را دچار مشکل می‌کند. در زمان‌های دور شنیدن صدای زنگوله کاروان‌های شتر نشان‌دهنده شور زندگی بود، تصور کنید در گذشته وقتی کاروانی از شتر وارد یک آبادی می‌شد چه جمعیتی اطراف آن جمع می‌شدند و هر کسی می‌خواست به سهم خود از این کاروان برسد، در آن زمان شتر حکم کامیون یا کشتی حمل بار را داشت، از آنجا که شتر می‌تواند هر روز مسافتی طولانی را بپیماید و از زمین‌های ناهموار و شنزارهای سخت تا مدت‌ها بدون آب و علوفه بگذرد، عرب‌ها به این حیوان لقب «کشتی بیایان ها» داده‌اند.

  جمعیت زیاد شترها در سیستان

 دشت‌های ایران در سیستان و بلوچستان شاهد حضور جمعیت شترهای زیادی است به‌طوری که این استان به تنهایی نیمی از شتر کشور را در خود جای داده که سرمایه عظیمی است. بر این اساس اقدامات زیادی برای صنعتی کردن پرورش شتر انجام شده است، بنا بر اعلام سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان؛ بیش‌ از ۶۴ هزار نفر شتر در راستای برنامه توسعه پرورش این دام در استان در چند سال اخیر پلاک‌کوبی شدند، البته گفته می‌شود که حدود ٧۵ هزار نفر شتر در استان سیستان و بلوچستان وجود دارد. در کنار همه این مزایا اما مشکلاتی را هم برای محیط زیست به وجود می‌آورند، می‌دانیم که در چند سال اخیر هامون به علت کم آبی دچار خشکی شده و بخش زیادی از آب خود را از دست داده که این به معضلی برای دامداران منطقه تبدیل شده به‌طوری که برای نگهداری از گوسفندان و گاوهای خود با مشکل مواجه شده‌اند، برای این منظور ورود کاروان‌های شتر به بستر تالاب هامون ممنوع شده اما متاسفانه همچنان شاهد ورود تعداد زیادی شتر به تالاب هامون هستیم و شتردارها بدون توجه به تذکر دامداران، شترهای خود را برای چرا به بستر هامون می‌برند.

  نابودی درختان گز

این در حالی است که دامداران می‌گویند شترها به علت داشتن گردن بلند، همه سرشاخه‌های درختان گز را می‌خورند، درختانی که برای مقابله با گرد و غبار بستر تالاب کاشته شده‌اند، حتی ادرار این حیوان موجب می‌شود تا خاک زمین سفت شود و این مساله زایش را از خاک می‌گیرد، علاوه بر این قدم گذاشتن شتر بر بستر تالاب خشک و بی‌آب هامون موجب می‌شود تا خاک‌های خشک شده به هوا بلند شوند و معضل گرد و غبار را چند برابر کنند، همه این مشکلات در صورتی بروز می‌کند که بر اساس قانون ورود شتر به بستر تالاب هامون ممنوع است و برای آن جریمه‌های سنگینی در نظر گرفته شده زیرا چرای شتر موجب از بین رفتن پوشش گیاهی تالاب شده و فرسایش خاک را چند برابر می‌کند.

  خروج کاروان شترها از هامون

البته مرتب اخبار متعددی از خارج کردن کاروان شتر از هامون می‌شنویم، چندی پیش وحید پورمردان مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان اعلام کرده بود در پی گشت‌های شبانه روزی در منطقه تالاب هامون، ۶ کاروان شتر شامل ۱۱۰۰ نفر شتر شناسایی و بلافاصله از تالاب خارج شدند. او تاکید کرده بود که چرای دام به ویژه دام‌های سنگین مانند شتر برنامه‌های حفاظت و احیای تالاب هامون را دچار مشکل می‌کند، ایجاد پوشش گیاهی و جلوگیری از فرسایش سطح بستر تالاب هامون و کاهش پدیده گرد و غبار از اعم برنامه‌های احیای تالاب هامون است. اما در این میان می‌دانیم که حال تالاب هامون خوب نیست و توان تحمل سُم شتران را ندارد، دریاچه‌های هامون یک تالاب ‌پیوسته نیستند بلکه از سه بخش دریاچه هامون در ایران، هامون ‌پوزک در کشورهای ایران و افغانستان و هامون صابری تشکیل شده که بزرگ‌ترین حوضه آبریز آن رودخانه هیرمند است که از کوه‌های بابا در افغانستان سرچشمه می‌گیرد و در نهایت به دریاچه‌های هامون سرریز می‌شود. زنده بودن تالاب هامون محاسن زیادی برای اهالی بومی اطراف‌ آن دارد که یکی از آنها تحمل بادهای ۱۲۰ روزه است، شواهد نشان می‌دهد تا چند سال گذشته که حقابه هامون تامین می‌شد و این تالاب پرآب بود معیشت مردم سیستان و بلوچستان و جوامع محلی مشکل چندانی نداشت و علاوه بر آن نقش کولر آبی را برای منطقه ایفا می‌کرد به‌طوری که بر اثر عبور جریان بادهای ۱۲۰ روزه سیستان از روی تالاب هامون به واسطه وجود آب در بستر تالاب، جریان باد خنک می‌شد و مردم راحت‌تر آن روزها را سپری می‌کردند اما امروزه نه تنها در زمان وزش بادهای ۱۲۰ روزه بلکه در بیشتر فصول سال، روزها با سختی و ناراحتی سپری می‌شود، هامون را به حال خود رها نکنیم.