سفر گروسی و ماجرای برگزیت

هادی حق‌شناس

اگر در خاطرتان مانده باشد در ماجرای برگزیت (سال 2016) که دولت انگلیس مبتنی بر آن تصمیم گرفت از اتحادیه اروپا خارج شود، اقتصاد این کشور تا مدتی در تب و تاب برخی نوسانات اقتصادی به خصوص کاهش قیمت پوند می‌سوخت. نمونه‌ای که نشان‌دهنده اثرات تحولات سیاسی و دیپلماسی در حوزه اقتصاد است و تصویری از واقعیت‌هایی که در اثر این نوع تصمیم‌سازی‌ها در اتمسفر اقتصادی کشورها نمایان می‌شود، ارایه می‌کند. در واقع اقتصاد کشورها همان‌طور که متاثر از عوامل داخلی و درونی هستند از تحولات بیرونی و تصمیم‌سازی‌های خارجی نیز تاثیر می‌گیرند. این روند در خصوص اغلب کشورها نیز صدق می‌کند و تاثیرات خاص خود را دارد. این مکانیسم در اقتصاد ایران نیز منشأ اثرات فراوانی بوده است، طی روزهای اخیر نیز این موضوع که مراودات ایران با آژانس ممکن است با برخی وقفه‌ها همراه شود، باعث شد تا نرخ ارز در بازارهای ایران در دالان صعودی قرار بگیرد. این وضعیت اما بعد از سفر رافائل گروسی به کشورمان و بهبود مناسبات ارتباطی دو طرف در مسیر معکوس قرار گرفت و بازار ارز کشورمان روند صعودی قبلی را متوقف و در وضعیت با ثبات‌تری قرار گرفت. با این مقدمات ممکن است این پرسش مطرح شود که کشورهای مختلف چگونه می‌توانند قلمروی اقتصادی خود را از نوسانات و تحولات بیرونی حفظ کنند؟ در مثالی که در خصوص ماجرای برگزیت و خروج انگلیس از اتحادیه اروپا مطرح شد، آنچه باعث شد اقتصاد انگلیس به سرعت بتواند تبعات منفی خروج از یک بلوک اقتصادی قوی مانند اتحادیه اروپا را پشت سر بگذارد، قوام اقتصاد این کشور و بنیه مطلوبی بود که اقتصاد انگلیس طی دهه‌های متمادی روی آن کار و سرمایه‌گذاری کرده بود. اقتصاد ایران هم برای اینکه بتواند خود را از گرند نوسانات برآمده از عوامل بیرونی حفظ کند (یا حداقل این نوسانات را کمتر کند) باید به فکر نهادسازی و ساختارسازی‌های محکم‌تر باشد. زمانی می‌توان اقتصاد کشور را از نوسانات ارزی و سایر نوسانات موجود در بازارها دور داشت که بنیه اقتصادی ملی در کشور قوی‌تر شود. بنیه اقتصادی کشور نیز در اثر سرمایه‌گذاری، استفاده از رویکردهای کارشناسی و افزایش مشارکت‌های عمومی قوام و دوام پیدا می‌کند. علت اینکه امروز سفر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یا خبر انجام گرفتن مذاکرات هسته‌ای و... نرخ ارز در ایران را دچار نوسان می‌کند آن است که عرضه ارز در کشورمان دارای مشکل است. این مشکل کلیدی که در اثر تحریم‌ها ایجاد شده، اقتصاد کشور را در برابر عوامل بیرونی آسیب‌پذیر ساخته است. چنانچه فردا اعلام شود مشکلات تحریمی ایران رفع شده و ایران توانسته با کشورهای مقابل به یک تفاهم سیاسی دست پیدا کند، شک نکنید که شاخص‌های اقتصادی در مسیر بهبود قرار خواهند گرفت. در نقطه مقابل نیز اگر اعلام شود برجام احیا نمی‌شود و مراودات ایران و کشورهای 1+4 سرانجامی نخواهد داشت حتما قیمت ارز افزایشی می‌شود و دوره‌ای نوسانات پی‌در‌پی اقتصاد کشورمان را در بر می‌گیرد. چرا که هر دو خبر (مثبت یا منفی) در در بخش «عرضه» اثرگذار خواهند بود. این منطق اقتصاد است که مبتنی بر نظام عرضه و تقاضا شکل گرفته است. اقتصاد مانند پرنده‌ای است که یک بال آن را عرضه و یک بال آن را تقاضا شکل می‌دهد. هر گونه نقصان در این بال‌ها، اصل پرواز و اوج‌گیری را با اخلال مواجه می‌کند. بنابراین اصول اقتصاد مبتنی بر نظام عرضه و تقاضا شکل می‌گیرد. فرقی ندارد که کالای مورد نظر خودرو، مسکن یا ارزهایی مانند دلار، یورو و... است. در هر حال، هر گونه اخلال در نظام عرضه و تقاضا می‌تواند منجر به نوسانات نرخ ارز و... شود. موضوعات سیاسی، دیپلماسی یا حتی شکل‌گیری روابط تجاری با برخی کشورهای خاص در جهان یا حتی الحاق کشور به یک بلوک اقتصادی و... اثرات خاص خود را در اقتصاد و نوسانات بازار به جا می‌گذارد. نمونه بارز یک چنین تحولاتی نیز در مثال خروج انگلیس در برگزیت نمایان شد. زمانی که انگلیس از برگزیت خارج شد، ارزش پوند در سطح جهانی کاهش پیدا کرد، اما این کشور با استفاده از سازوکارهای معقول اقتصادی توانست کشتی اقتصاد خود را که گرفتار تلاطمات پی‌در‌پی شده بود، حفظ کند و به ساحل آرامش برساند. ایران هم برای قوام و دوام اقتصادش باید از یک طرف مناسبات بیرونی خود را ساماندهی کند و از سوی دیگر اقتصاد ملی خود را از طریق اصلاحات تقویت کند.