صنعت نفتی که پیر شده است

حسن مرادی

«چاه شماره یک»، نخستین چاه نفتی خاورمیانه است که در سال 1287خورشیدی در مسجدسلیمان استان خوزستان به نفت رسید. تاریخی که بر تارک این چاه، این مخازن و این صنعت قرار دارد، نشان‌دهنده آن است که چاه‌های نفت ایران اغلب از عمری بالای یک قرن برخوردارند. به عبارت روشنتر، صنعت نفت ایران با توجه به قدمت و تاریخچه پرباری که دارد، نیازمند نوسازی و به‌روزآوری است و می‌بایست متناسب با شرایط جدید و تحولات نوین بر روی آن سرمایه‌گذاری شود. همان‌طور که اشاره شد، صنعت نفت ایران یکی از قدیمی‌ترین صنایع نفتی در سطح جهان است و با توجه به این قدمت نیازمند تدابیر ویژه‌ای برای شکوفایی، پویایی و به روز بودن است. به عنوان مثال لازم است برداشت نفت از منابع زیرزمینی در ایران برداشت‌های صیانتی باشد. صرف اینکه امروز با هدف درآمدزایی برداشت‌های بی‌رویه و غیرمولد از چاه‌های نفت استفاده شود و فکری برای احیا و سرمایه‌گذاری در چاه‌های نفت انجام نگیرد، صنعت نفت ایران را در سال‌های آینده با مشکلات عدیده‌ای مواجه خواهد کرد. فعالان این صنعت به درستی می‌گویند که چاه‌های نفت مانند موجود زنده هستند که برای ادامه حیات و بهبود شاخص‌های رشد، نیازمند رسیدگی و توجه است. همزمان با استخراج منابع زیرزمینی از چاه‌های نفت می‌بایست تزریق گاز، آب شور و... در آن صورت گیرد تا پویایی خود را از دست ندهد. از سوی دیگر تجهیزات نوین و فناوری‌های به روز مدام باید به کار گرفته شوند تا ایران از قافله صنعت نفت جهانی عقب نماند. در خصوص توسعه زیرساخت‌ها همان‌طور که در قراردادهای منعقد شده در پارس جنوبی مشاهده شد، ایران نیاز جدی به سرمایه‌گذاری‌های هنگفت و پول‌های کلان دارد تا بتواند از سهم و جایگاه خود در بازار نفت صیانت کند. برای سرمایه‌گذاری‌های زیربنایی دو مسیر عمده وجود دارد؛ نخست استفاده از سرمایه‌گذاری‌های خارجی است که یا به صورت مشارکت مستقیم یا دریافت تسهیلات از نهادهای مالی و... ظهور و بروز پیدا می‌کنند یا اینکه استفاده از سرمایه‌گذاری‌های داخلی است که در قالب استفاده از منابع بازار سرمایه، ایرانیان مقیم خارج و...مطرح می‌شوند. ایران اگر در ارتباط با جهان بیرونی مشکلاتی دارد و معتقد است که کشورهای بزرگ غربی با ایران ساز و کار ندارند، باید آلترناتیوهایی برای جایگزینی تدارک ببیند تا بتواند از ظرفیت آنها استفاده کند. اما متاسفانه تصمیم‌سازان اقتصادی و راهبردی کشور هم در حوزه مناسبات بیرونی و هم در بخش سرمایه‌گذاری درونی، اقدامات قابل توجهی نداشته‌اند. از یک طرف، مدیران ایرانی اعتماد ایرانیان به بازار سرمایه را صرف نیازهای سطحی و زودگذر می‌کنند و از سوی دیگر بستر لازم برای مشارکت ایرانیان خارج از کشور یا سایر افراد و کارتل‌هایی که مایل به سرمایه‌گذاری در ایران هستند را مسدود می‌کنند. یعنی در شرایطی که صندوق بین‌المللی پول، بانک جهانی و... حاضر به ارایه تسهیلات به ایران نیستند و شرکت‌های بزرگ غربی هم بنا به هر دلیلی در ایران سرمایه‌گذاری نمی‌کنند، ایران باید از ظرفیت ایرانیان مقیم خارج کمک بگیرد و 80 یا 100میلیارد دلار سرمایه برای توسعه زیرساخت‌هایش به دست بیاورد. شرکت‌های فراوانی در عراق، کویت و... حاضر هستند در صنعت نفت ایران سرمایه‌گذاری کنند. اما نحوه تصمیم‌سازی‌های ایران به گونه‌ای است که نه کارتل‌های بزرگ غربی و نه شرکت‌های منطقه‌ای حاضر به سرمایه‌گذاری در ایران نیستند. دولت ایران باید مشوق‌هایی را برای این شرکت‌ها ارایه کند تا سرمایه‌گذاران حاضر در منطقه، دلارهای خود را به جای بانک‌های غربی راهی صنعت نفت ایران کنند. این موضوع نیازمند ایجاد یک سیاست منطقه‌ای فعال، تنش‌زدایی و اعتمادزایی است که تا به امروز توجهی به آن نشده است. ایران نباید و نمی‌تواند در چند جبهه برای خود مشکل بتراشد. اگر در ارتباط با غرب به هر دلیلی تنش‌هایی وجود دارد، باید تلاش شود در سطح منطقه‌ای دوستان افزون‌تری برای ایران تدارک دیده شود. کسانی که طی سال‌های اخیر به سفارت عربستان در ایران حمله کردند، ضربه‌ای کاری به اقتصاد و توسعه کشورمان وارد ساختند و باعث شدند تا روند سرمایه‌گذاری پایدار در ایران توسط کشورهای منطقه خدشه‌دار شود.بنابراین معتقدم دولت جدید باید هرچه سریع‌تر از یک طرف پرونده هسته‌ای ایران را برای پایان دادن به تحریم‌های اقتصادی پیش ببرد و از سوی دیگر با بهبود مناسبات ارتباطی با کشورهای منطقه‌ای تلاش کند آلترناتیوهایی برای سرمایه‌گذاری و ارتباط تدارک ببیند. باید بدانیم، کشورهای منطقه منتظر ایران نمی‌مانند تا مشکلات خود را در سطح جهانی حل کند و بعد اقدام به سرمایه‌گذاری بر روی زیرساخت‌های خود کند. بعد از کشورهایی مانند عربستان، قطر، امارات و... که بار خود را در اقتصاد و رفاه بسته‌اند، امروز عراق هم درحال جذب سرمایه‌های هنگفت شرکت‌های غربی و فاصله گرفتن از ایران است. شرکت‌هایی مانند توتال فرانسه که طی سال‌های گذشته برای سرمایه‌گذاری در صنایع انرژی ایران بی‌تابی می‌کردند، امروز عراق را برای سرمایه‌گذاری‌های پایدار برگزیده‌اند. در روزها و سال‌هایی که ما در تنگنای مشکلات سیاسی و جناحی داخلی و گرفتاری‌های برآمده از تحریم هستیم، همسایگان ما سرمایه‌گذاری بر روی زیرساخت‌های خود را آغاز کرده‌اند و فاصله خود با توسعه را کاهش می‌دهند. اگر بدانیم...