ابهام در مرگ فکهای خزری
![ابهام در مرگ فکهای خزری](/files/fa/news/1400/7/10/88820_151.jpg)
اعلام مرگ ۱۴ قلاده فک خزری از ابتدای سال جاری تاکنون که لاشهشان در سواحل مازندران پیدا شد، بر ابهامات درباره علت یا علل مرگ این گونه در حال انقراض در شرایطی که فصل صید هنوز شروع نشده و گردشگری دریایی هم به خاطر شرایط کرونایی رونق نداشته، افزوده است. خبر مرگ ۱۴ قلاده فک خزری در سال جاری را مدیرکل محیط زیست مازندران، پنجشنبه گذشته اعلام و از آن با عنوان «تلفات غیرعادی» یاد کرده است. حسینعلی ابراهیمی کارنامی گفت: «از ابتدای سال جاری شاهد تلفات غیرعادی فکها در سواحل دریای خزر در استان مازندران هستیم که تاکنون تعداد آنها به ۱۴ قلاده رسیده است. تلفات فوکهای خزری در شرایطی اتفاق افتاد که متوسط تلفات در سالهای گذشته سه تا چهار قلاده و عمدتا ناشی از صدمات فیزیکی و گرفتار شدن در تورهای صیادی بوده است. از طریق سازمان حفاظت محیط زیست، در حال بررسی اطلاعات از میزان و علل مرگ و میر فک خزری در دیگر کشورهای واقع در سواحل شمالی و شرقی دریای خزر هستیم. با هماهنگی انجام شده با معاونت دریایی سازمان حفاظت محیط زیست، قرار شد تیمی متشکل از متخصصین سازمانی برای بررسی و اظهارنظر در خصوص علت تلفات و ارایه راهکارهای اجرایی در کنترل تلفات به منطقه اعزام شوند.»
فک خزری به عنوان یکی از کوچکترین اعضای خانواده فکهای دنیا در سالهای اخیر با کاهش شدید جمعیت مواجه شده و در آخرین ردهبندی جانوران در خطر نابودی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) به عنوان یک گونه در خطر انقراض جهانی معرفی شده است. جمعیت این گونه که زمانی بیش از یک میلیون قلاده بود، طی سه دهه اخیر به خاطر شکار بیرویه صیادان کشورهای حاشیه شمالی دریای خزر بهشدت کاهش یافت و به کمتر از ۱۰۰ هزار قلاده رسید، ولی مرگ ناشناخته و مبهم آن هم ۱۴ قلاده آن در نیمه یک سال تاکنون گزارش نشده بود.
قاتل اصلی؛ شاید مانور نظامی
اگر چه مدیرکل محیط زیست مازندران درباره علت تا علل احتمالی مرگ فکهای خزری اظهارنظری نکرده، اما رییس مرکز حفاظت از فک خزری ایران احتمالات مختلفی را مطرح کرده است؛ از آنفلوآنزای پرندگان گرفته تا مانور نظامی اخیر کشورهای حاشیه شمالی دریای خزر. امیرصیاد شیرازی به ایرنا گفت: «احتمالات مختلفی را باید در نظر گرفت از جمله آنفلوآنزای پرندگان، عملیات نظامی، بیماریهای ویروسی و میکروبی، ولی محتملترین گزینه برگزاری مانور نظامی است که اخیرا آذربایجان در آبهای دریای خزر برگزار کرد. بیشتر تلفات فکهای خزری مربوط به دو هفته اخیر بوده که در سواحل گیلان و مازندران یافت شدند و اغلب هم در سواحل شهرهای جویبار، محمودآباد، نور و بابلسر در استان مازندران بود.» رییس مرکز حفاظت از فک خزری ایران با بیان اینکه پنجشنبه نیز چند لاشه فک خزری در فریدونکنار و جویبار دیده شد، توضیح داد: «لاشههای پیداشده بیشتر از یک هفته از زمان مرگشان گذشته است و امکان نمونهبرداری میکروبی از این لاشهها وجود ندارد چون این لاشهها در آب تلف شدند و با امواج به ساحل رسیدند و این وضعیت انجام نمونهگیری میکروبی را مختل کرده است. وی با اشاره به اینکه احتمال وجود بیماری میکروبی وجود دارد و منتفی نیست، گفت: طی تماسهایی با افرادی که در آلمان و هلند روی فک خزری تحقیق میکنند گرفته شد، گزارش کردند که چند فک به علت بیماری آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان تلف شدند.»
به دنبال لاشه تازه
صیاد شیرازی با اظهار اینکه اگر این آنفلوآنزا در بین پرندگان مهاجر باشد احتمال آلوده شدن فکها از این طریق بعید نیست، افزود: «ولی لاشه فکهای پیداشده در سلامت کامل بوده و کاهش وزن نداشتند و با توجه به اینکه روی لاشههای پیداشده آسیب فیزیکی هم دیده نشده و اغلب فکهای یافتشده در سن ۱۵ تا ۲۰ سال و در اوج قدرت دوره زندگی بودند، نشان از آن دارد که عامل ناگهانی آنها را از بین برده است. در حال حاضر ما به دنبال لاشه تازه هستیم تا بتوانیم از آنها نمونهگیری کنیم زیرا یکی از ماهیگیران گزارش داده است که در عمق آب و به فاصله چند کیلومتری ساحل لاشههایی را در آب دیده است که در حال حاضر امکان تایید صحت این ادعا وجود ندارد و نیاز به گشت دریایی است.» رییس مرکز حفاظت از فک خزری ایران با بیان اینکه تایید بیماری میکروبی و ویروسی نیاز به نمونهگیری دارد، گفت: با توجه به شواهدی که در حال حاضر مشاهده شده است، علت تلف شدن این فکها میتواند به خاطر فعالیتهای نظامی باشد.» وی توضیح داد: با توجه به بررسیهایی که انجام شد، کشور ما در این مدت فعالیت نظامی نداشته ولی در آبهای آذربایجان مانور مشترکی بین آذربایجان، پاکستان و ترکیه انجام شده است که قرار شد سازمان محیط زیست نامهای بزند و استعلام بگیرد ابعاد این مانور چه بوده است و چه کارهایی انجام شده است.» صیاد شیرازی با اظهار اینکه در حال حاضر بین علتهای مطرح شده، گزینه مانور نظامی محتملتر است، افزود: «در عین حال منتظر هستیم ببینیم میتوانیم اطلاعاتی در این خصوص به دست بیاوریم یا خیر؟» وی در عین حال احتمال مسمومیت حاد را هم مطرح کرد و توضیح داد: «ممکن است یک آلودگی شدیدی ناگهان وارد دریا شده باشد که جمعیت زیادی از فکها را که در منطقه بودند درگیر کرده باشد.» رییس مرکز حفاظت از فک خزری ایران گفت: «بیشترین گمان همان فعالیت نظامی است زیرا اگر انفجاری یا بمبی در داخل آب اتفاق بیفتد میتواند چندین برابر نسبت انفجاری که در خشکی اتفاق میافتد اثرگذارتر باشد، زیرا امواج بیشتر داخل آب میتواند صدمه بزند و این باعث میشود حیوانات بر اثر این موج، در منطقهای که بودند تلف شوند و در حال حاضر امواج آنها را به سمت سواحل میکشاند. احتمال اینکه علت تلف شدن بیماری باشد کم است، زیرا باید قاعدتا در کشورهای دیگر نیز گزارش تلفات مشاهده میشد ولی در کشورهای دیگر یا سواحل شرقی خزر چنین چیزی نبوده است و با توجه به تعداد لاشه که با این شرایط بدنی کشف شدند به نظر میرسد مرگ ناگهانی داشتند. به هر حال هنوز ابعاد دقیق قضیه مشخص نیست و همه اینها احتمال دارد و برای نتیجه دقیق باید بررسیهای بیشتر و نمونهگیری از لاشه تازه تلفشده انجام شود تا بتوانیم قضیه بیماری را تکذیب یا تایید کنیم که در اسرع وقت اطلاعرسانی خواهد شد.»
امیدواریم بیماری نباشد
وی گفت: «امیدواریم علت تلف شدن فکها بیماری نباشد، هرچند که مانور اتفاق جالبی نیست ولی حداقل تعداد تلفشدگان محدود است ولی اگر وجود بیماری محرز شود تعداد تلفات فکهای خزری افزایش مییابد و باتوجه به جمعیت فعلی فک خزری شرایط تحمل بیماری وجود ندارد و اینگونه نایاب تا مرز انقراض پیش خواهد رفت.» صیاد شیرازی با اشاره به اتفاق سال ۲۰۰۰ میلادی که در آن سال به علت بیماری ویروسی ۱۰ هزار لاشه فک در سواحل کشورهای دریای خزر پیدا و شمارش شده بود، افزود: «با توجه به اینکه آلودگیها که در بدن جمع میشود به مرور سیستم ایمنی را تضعیف میکند، بروز آلودگی جدید تلفات سنگینی را در پی خواهد داشت. در صورت بروز بیماری، احتمال اینکه جمعیت فکها به مرز انقراض نزدیک شود، وجود دارد که امیدواریم چنین احتمالی رد شود و همان انفجار یا مانور نظامی باشد که دستکم تلفاتش کمتر خواهد بود.» او افزود: «شرایط در حال حاضر اصلا برای فک خزری خوب نیست و از چند سو همچون آلودگیهای دریایی، تخریب زیستگاه، کمبود مواد غذایی و تغییرات اقلیمی تهدید میشوند.»
مردم به لاشه فکها دست نزنند
رییس مرکز حفاظت از فکهای خزری با اظهار اینکه علت تلفات هنوز مشخص نیست و همه بر اساس حدس و گمان است، نسبت به احتمال آلوده بودن لاشهها هشدار داد و گفت: با توجه به اینکه هنوز عامل اصلی مرگ فکها مشخص نیست و احتمال بیماریهای ویروسی و میکروبی مشترک بین انسان و حیوان وجود دارد، افرادی که لاشه فک را در سواحل مشاهده کردند، بلافاصله با محیط زیست شهرستان یا مرکز حفاظت خزری تماس بگیرند و به هیچ عنوان به لاشه دست نزنند. در حال حاضر به علت مشخص نبودن علت تلف شدن فکها ماموران محیط زیست از دستکش، ماسک و مواد ضدعفونیکننده استفاده میکنند و لاشهها نیز به صورت اصولی با آهکپاشی دفن میشوند که اگر بیماری داخل بدن باشد به بیرون بدن سرایت نکند. مردم به هیچ عنوان ماجراجویی نکنند و نزدیک لاشه نشوند و فاصله را با لاشه کشف شده رعایت کنند.» فک خزری یک گونه پستاندار دریایی کمیاب است که تنها در دریای خزر و رودخانههای منتهی به آن مانند ولگا و اورال در روسیه زندگی میکند. اینگونه تنها پستاندار دریای خزر بهشمار میآید و به دلیل صید بیرویه و به هم خوردن شرایط زیستی و کاهش شدید جمعیت نیازمند به حمایت بینالمللی است. ساحلنشینان شمال به این جانور سگ آبی میگویند. فکها به دمای آب بسیار وابسته هستند و به همین خاطر وقتی دمای آب افزایش مییابد، آنها به بخشهایی که آب عمیقتر و قاعدتاً سردتر است، مهاجرت میکنند. فکها در تابستان، بهار و پاییز بیشتر در آبهای نیمه جنوبی خزر از جمله ایران زیست میکنند و برای زایمان به مناطق یخی در شمال دریای خزر میروند.
![](/files/fa/adv/60331_191.gif)