بازی اردوغان با لیر
نرگس رسولی|لیر ترکیه برای چندمین بار طی یک سال گذشته ارزش خود را از دست داد و با سقوط بی‌سابقه‌ای در مقابل دلار قرار گرفت. روالی که با اخراج سفرای چندین کشور از این کشور سرعت بیشتری یافت و بسیاری از کارشناسان روزگار خوشی را برای این ارز متصور نیستند.
خرداد ماه، شهریور ماه و حالا آبان با ریزش لیر در برابر دلار شروع شده. زمزمه‌هایی در مورد سقوط بیشتر لیر شنیده می‌شود اما گروهی همچنان معتقدند که دولت ترکیه اجازه نمی‌دهد شرایط اقتصادی‌اش با چنین شوکی مواجه شود و به زودی هم ارزش لیر به جایگاه خود باز‌می‌گردد.
مهر ماه بود که زمزمه‌های برکناری رییس کل بانک مرکزی آغازی برای سقوط لیر شد، البته بانک مرکزی ترکیه در یک سال سه رییس به خود دیده است و هنوز هیچ گزینه‌ای اردوغان را راضی نکرده است. اردوغان مدافع اجرای سیاست‌های دستوری کاهش نرخ بهره است و روسای منصوب شده نتوانستند در این مورد نظر وی را جلب کنند.
برکناری رییس کل که توسط یکی از نزدیکان اردوغان رسانه‌ای شد موجب شد تا در دهه دوم مهر ماه، نرخ برابری دلار در برابر لیر رکورد شکست و به نزدیکی ۹ رسید. هرچند این خبر توسط رییس دفتر ارتباطات ریاست‌جمهوری ترکیه تکذیب شد، اما دومینوی ریزش لیر متوقف نشد.
با همه این احوال ارزش لیر همچنان رو به کاهش رفت و رسانه‌ها در این مورد نوشتند: هرچند رییس فعلی بانک مرکزی ترکیه به عنوان یک گزینه همسو با اردوغان از ابتدای بهار به این سمت رسیده است؛ اما اقدامات بی‌ثبات‌کننده اردوغان در برکناری روسای بانک مرکزی این کشور باعث شده است احتمال برکناری رییس فعلی بانک مرکزی ترکیه دور از انتظار نباشد. شهاب کافجی‌اوغلو، رییس بانک مرکزی ترکیه سومین فردی است که در یک سال گذشته سکاندار این نهاد می‌شود. اردوغان در سال‌های گذشته بارها اعلام کرده که به دنبال کاهش نرخ بهره است. او رییس پیشین بانک مرکزی ترکیه را در پی افزایش نرخ بهره تا ۱۹درصد از کار برکنار و رییس فعلی را به جای او انتخاب کرد. با اعلام تورم ۲۵/۱۹درصدی ترکیه در ماه سپتامبر، درحالی که تحلیلگران انتظار افزایش نرخ بهره را داشتند، رییس فعلی بانک مرکزی ترکیه یک‌درصد نرخ بهره را کاهش داد. با این حال اخباری مبتنی بر نارضایتی اردوغان بابت دیر انجام شدن کاهش نرخ بهره و قصد او برای برکناری کافجی‌اوغلو باعث شد تا ارزش لیر در پایین‌ترین سطح خود نسبت به دلار قرار بگیرد. رجب طیب اردوغان رییس‌جمهور ترکیه نزدیک به دو دهه است بر مسند قدرت تکیه زده اما نارضایتی‌هایی نسبت به او وجود دارد. بحران مالی سال ۲۰۱۸، نرخ تورم دو رقمی و خروج سرمایه باعث شده تا او با چالش‌های مختلفی روبرو باشد. در عین حال او در سیاست‌گذاری پولی از ایده‌ای غیرمتعارف استفاده می‌کند و معتقد است برای کاهش نرخ تورم باید نرخ بهره کاهش بیابد. او نرخ بهره بالا را دشمن توسعه ترکیه می‌داند و قبلا در سخنانش گفته بود اقتصاد ترکیه مشغول مبارزه با مثلث شیطانی «نرخ ارز، نرخ بهره و نرخ تورم» است. او در مسیر پافشاری بر این ایده تا به امروز سه رییس بانک مرکزی را از کار برکنار کرده و استقلال این نهاد را در سایه استبداد رای خود زیر سوال برده است. او در سخنرانی اعلام کرد: «ما تورم و بهره را همان‌طور که قبلا انجام داده بودیم کاهش می‌دهیم.» او همچنین افزود: «اما این نمی‌تواند در یک روز اتفاق بیفتد.»
این اعتقادات در کنار خروج سفرا از ترکیه و تبعات بعدی تصمیم‌گیری جدید اردوغان طبق گزارش‌های ارز از بازار ارز ترکیه ارزش لیر ترکیه روز جمعه یک روز پس از کاهش شدید نرخ بهره توسط بانک مرکزی این کشور، به سقوط خود ادامه داد و به پایین‌ترین رقم در برابر دلار امریکا رسید.
نشنال‌نیوز گزارش داد، پس از اینکه سازمان FATF ترکیه را در فهرست کشورهایی قرار داد که برای پولشویی و تامین مالی تروریسم رصد می‌شوند، این ضربه دیگری به اقتصاد این کشور بود.
قیمت لیر اوایل روز جمعه به پایین‌ترین سطح خود یعنی 9.66 در برابر دلار سقوط کرد و سپس در برابر این ارز به حدود 9.61 رسید. لیر از ابتدای سال جاری میلادی تاکنون بیش از 20 درصد از ارزش خود را از دست داده است.
کمیته پولی بانک مرکزی ترکیه با وجود افزایش تورم، روز پنجشنبه نرخ بهره را از 18 درصد به 16 درصد کاهش داد و موجب تعجب تحلیلگران و تشدید زیان‌ها در طولانی‌مدت شد.
این کاهش نرخ بهره از نظر بسیاری از کارشناسان به عنوان دلیل دیگری برعدم استقلال بانک مرکزی ترکیه از دولت رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور این کشور تلقی می‌شود. اردوغان مدت‌هاست که به منظور افزایش رشد اقتصادی به دنبال کاهش نرخ بهره وام‌ها بوده است. اقتصاددانان به‌طور کلی نرخ بهره بالاتر را به عنوان یک مهار تورم می‌دانند، اما رییس‌جمهور ترکیه بارها استدلال کرده است که نرخ‌های بهره بالا باعث افزایش قیمت‌ها می‌شود.
از سوی دیگر اواخر روز پنجشنبه، گروه ویژه اقدام مالی مستقر در پاریس یا FATF، ترکیه را به دلیل‌عدم تلاش کافی برای مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم در لیست خاکستری خود قرار داد.وزارت خزانه‌داری و دارایی ترکیه از این اقدام به عنوان «نتیجه‌ای ناعادلانه» انتقاد کرد. با این وجود، روز جمعه متعهد شد که اقدامات لازم را با همکاری FATF انجام دهد تا اطمینان حاصل شود که ترکیه در کمترین زمان ممکن از این فهرست حذف خواهد شد.
بازی مهره‌ها
حال آنکه در پی بحران مالی سال ۲۰۱۸ در ترکیه و اوج‌گیری تورم تا سطح ۲۴ درصد، مراد چتینکایا، رییس وقت بانک مرکزی ترکیه نرخ بهره را تا سطح ۲۴ درصد بالا برد. اقدامی که اردوغان را راضی نکرد و منجر به اختلاف میان رییس‌جمهور و رییس بانک مرکزی ترکیه شد. اردوغان از آن پس به دنبال استعفای چتینکایا بود؛ درخواستی که از سوی چتینکایا پذیرفته نمی‌شد تا اینکه پس از چندین ماه کشمکش، اردوغان چتینکایا را در تابستان سال ۲۰۱۹ برکنار کرد و مراد اویسال جانشین او شد. کمتر از یک ماه بعد از برکناری چتینکایا تورم ترکیه پس از سه سال تک‌رقمی شد؛ سیاستی که به قربانی شدن وی منجر شد. رییس جدید بانک مرکزی که در برابر نظرات اردوغان از خود مقاومتی نشان نمی‌داد در پی بحران ناشی از شیوع ویروس کرونا از به‌کارگیری سیاست‌های قاطع پولی با ابزار نرخ بهره امتناع ورزید و باعث شد تا در هفت ماه ابتدایی سال ۲۰۲۰ ارزش لیر بیش از ۳۰ درصد از ارزش خود را از دست بدهد. این موضوع باعث شد تا در پاییز سال گذشته اردوغان مراد اویسال را برکنار و ناجی اقبال را به جای او منصوب کند. اقبال با افزایش چند‌مرحله‌ای نرخ بهره توانست بخشی از ارزش لیر را بازیابی کند. او نرخ تورم ترکیه را ۵ درصد هدف‌گذاری کرد. در ابتدای بهار سال جاری میلادی درحالی که اقبال برای مقابله با کاهش ارزش لیر نرخ بهره را به ۱۹ درصد رساند، اردوغان وی را برکنار کرد و شهاب کافجی اوغلو را به جای او به عنوان رییس بانک مرکزی ترکیه تعیین کرد.
کافجی اوغلو مدافع عقاید پولی اردوغان است و از کاهش نرخ بهره بارها دفاع کرده است؛ اما تا کمتر از یک ماه قبل از کاهش نرخ بهره خودداری کرد. در ماه سپتامبر نرخ تورم ترکیه ۲۵/ ۱۹ درصد اعلام شد و پس از مدت‌ها نرخ بهره حقیقی ترکیه در محدوده منفی قرار گرفت. در حالی که تحلیلگران انتظار داشتند تا نرخ بهره در ترکیه کاهش پیدا کند، کافجی اوغلو یک درصد نرخ بهره را کاهش داد و به سطح ۱۸ درصد رساند. اقدامی که با واکنش منفی لیر مواجه شد و ارزش آن با کاهش روبرو شد. اقدامات اردوغان طی سال‌های اخیر در برکناری روسای بانک مرکزی باعث شده است تا استقلال این نهاد با آسیب جدی مواجه شود. از همین رو اظهارات اخیر دستیار اردوغان مبتنی بر نارضایتی او از عملکرد رییس کل بانک مرکزی باعث شد تا لیر به شکل قابل توجهی شاهد کاهش ارزش باشد.
اگرچه قصد اردوغان برای برکناری کافچی اوغلو به طور رسمی تکذیب شده است، اما با این حال برخی از تحلیلگران و فعالان بازار در هفته‌های اخیر گمانه‌زنی کرده‌اند «سمیح تومن» می‌تواند جانشین کافجی اوغلو شود. سمیح تومن یکی از مقامات سابق بانک مرکزی است که در ماه مه به عنوان معاون رییس به این نهاد بازگشت. به گزارش فایننشال‌تایمز، یک بانکدار ارشد ترکیه این احتمال را که سمیح تومن ریاست بانک مرکزی را بپذیرد، رد کرد. او گفت اگر تغییری اتفاق بیفتد، جایگزین کافجی اوغلو کسی خواهد بود که بسیار مطیع‌تر است.
نرخ لیر ترکیه که تا به اینجای امسال ۲۴ درصد سقوط کرده است، روز جمعه تا ۹.۵۹۵۰ واحد پایین آمده بود.
نرخ ارز ترکیه هفته گذشته تحت تأثیر اقدام تعجب برانگیز بانک مرکزی این کشور و کاهش ۲ درصدی نرخ بهره به‌رغم تورم شدید، سقوط سنگینی را تجربه کرد. این اقدام بانک مرکزی از سوی اقتصاددانان و نمایندگان مجلس ترکیه مورد انتقاد قرار گرفت.
حتی برخی گمانه‌ها خبر از احتمال استیضاح و برکناری اردوغان می‌دهند اما باید منتظر ماند و دید این سقوط تا به کی ادامه دارد و چه زمانی اردوغان برای آن تصمیم می‌گیرد.
