سیل ویرانگر این‌بار در مهاباد

گلی ماندگار|

 یک بار دیگر بارش باران آن هم در حالی که کشور فصل خشکسالی خود را می‌گذراند به جای اینکه نعمتی باشد برای زمین‌های تشنه به زحمتی بدل شد برای مردمی که حالا باید به دنبال جبران خسارت‌هایی باشند که سیلاب اخیر به آنها وارد کرده است. یک بار دیگر این مسوولان شهری بودند که غافلگیر شدند و با وجود اعلام‌های سازمان هواشناسی کشور باز هم مردم در چند شهر سیل و آبگرفتگی را تجربه کردند. البته که تغییرات اقلیمی خود می‌تواند دلیل محکمی برای بروز این سیلاب‌ها باشد، اما مساله مهم دیگر از بین بردن جنگل‌ها و باغاتی است که به‌طور طبیعی راه سیل را سد می‌کردند، زمین‌هایی که می‌توانستند آب باران را در خود نگه دارند و به ذخیره آب‌های زیر زمینی تبدیل کنند، اما حالا نه از آن جنگل و باغ‌ها خبری هست و نه از زمینی که آب زمین را به درون خود بکشد، هر چه هست خاک شسته، زمین‌های آسفالت، گذرگاه‌های غیراستاندارد و البته خانه‌هایی که در مسیر سیلاب‌ها و رودخانه‌ها به صورت غیراصولی ساخته شده‌اند. به همین خاطر وقتی باران می‌بارد به جای اینکه مردم خوشحال و شادمان باشند، درگیر مشکلات و گرفتاری‌های فراوانی می‌شوند. 

    سیل در مهاباد

بارش باران از روز سه‌شنبه هفته گذشته در استان آذربایجان غربی آغاز شد و روز چهارشنبه آنقدر شدت گرفت که شهر مهاباد دچار سیل شد. سیلی که هم به خانه‌های مسکونی آسیب رساند و هم خودروهای شخصی را طعمه خود کرد. دیدن فیلم‌های سیلی که در این شهر آمده نشان می‌دهد که عمق فاجعه بیش از آن چیزی است که در اخبار منتشر می‌شود. اینکه تاکنون این سیل خسارت جانی به دنبال نداشته می‌تواند خبر خوشحال‌کننده‌ای باشد.

    خسارت به بیش از ۳۰ خودرو  و ۷۵ واحد مسکونی 

فرماندار ویژه مهاباد اما در خبرها گفت: بر اساس آخرین برآوردهای انجام شده ۷۵ واحد مسکونی در سیل مهاباد دچار آبگرفتگی شده و به بیش از ۳۰ دستگاه خودرو نیز خسارت وارد شده است. عارف خدرلو با اشاره به جاری شدن سیل روز گذشته در مهاباد گفت: از نخستین دقایق وقوع سیل در این شهرستان همه ادارات، دستگاه‌های اجرایی و نیروهای نظامی بسیج شده و در حال ساماندهی مناطق سیل زده و پاکسازی خیابان‌ها و کوچه‌ها هستند. خدرلو با بیان اینکه محور پیرانشهر نیز در کمتر از یک ساعت بازگشایی شد ، افزود: بر اساس آخرین برآوردهای انجام شده در این حادثه ۷۵ واحد مسکونی دچار آبگرفتگی شده و به بیش از ۳۰ دستگاه خودرو نیز خسارت وارد شده است. او با بیان اینکه شرایط توپوگرافی منطقه مکریان به گونه‌ای است که نیازمند احداث سیل‌گاه است اظهار داشت: جلسه‌ای در همین رابطه در این شهرستان برگزار خواهد شد تا اصلاحات لازم و در صورت نیاز مطالعات بیشتری برای تثبیت بستر این منطقه صورت پذیرد. فرماندار ویژه مهاباد در مورد علت بروز سیل در مهاباد اظهار داشت: ساخت و ساز در بستر مسیل‌ها از دلایل مهم بروز سیل در این شهر است که با برنامه‌ریزی‌های لازم از جمله احداث سیل بندها در بالا دست می‌توان جلوی تکرار آن را گرفت. در صورت نیاز همچنین از محل اعتبارات مدیریت بحران استان نیز اعتباراتی برای این منظور درخواست خواهد شد.

    احداث سیل‌بند بعد از سیل

مساله اینجاست که چرا مسوولان در هر شهر و شهرستانی بعد از اینکه سیل اتفاق می‌افتد و به مردم خسارت وارد می‌کند به فکر احداث سیل بند می‌افتند و قبل از آن با توجه به شرایط جوی و البته اقلیمی منطقه در این باره اقدامی صورت نمی‌گیرد. 

    سیل و آبگرفتگی همچنان ادامه دارد

رییس سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر از امدادرسانی به ۱۴۱ نفر در پی وقوع سیل و آبگرفتگی در هفت استان کشور خبر داد. مهدی ولیپور در گفت‌وگو با ایسنا، در این باره گفت: در پی هشدار هواشناسی درباره بارندگی‌های اخیر، سازمان امداد و نجات تمامی نیروهای خود در استان‌های پیش‌بینی شده را به حالت آماده باش درآورده و علاوه بر آن اقدام به اطلاع‌رسانی و هشدار پیرامون این موضوع نیز به ساکنان مناطق دارای احتمال جاری شدن سیلاب کرد. او درباره عملیات‌های انجام شده گفت: طی ۴۸ ساعت گذشته هفت استان کشور یعنی آذربایجان غربی، زنجان، قم، کردستان، لرستان، خراسان رضوی و مازندران تحت تاثیر حوادث ناشی از بارش‌ها که شامل سیلاب و آبگرفتگی بود قرار گرفتند که در این مناطق مجموعا به ۱۴۱ نفر امدادرسانی شد. رییس سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر با بیان اینکه دو تن نیز به مراکز درمانی منتقل شدند، تصریح کرد: از ۱۵ واحد مسکونی نیز عملیات تخلیه آب انجام شده و ۱۸ تن نیز به مناطق امن انتقال داده شدند. به گفته ولی‌پور، آماده‌باش امدادگران سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر همچنان ادامه دارد. 

    دلایل وقوع سیل در فصل بارندگی

اما چه عواملی باعث می‌شود تا در فصول بارندگی شاهد بروز سیل در شهرها و استان‌های مختلف باشیم. اتفاقی که در سال‌های نه چندان دور هر از گاهی آن هم به میزان بسیار کم رخ می‌داد اما طی چند سال اخیر بارها و بارها اتفاق افتاده خسارت‌های جانی و مالی زیادی به مردم وارد کرده است.

    سیلی که در لرستان اتفاق افتاد، سیلی که  در شیراز رخ داد، سیل در مازندران و...

مهتا اکبری، کارشناس ارشد، محیط زیست در این باره به «تعادل» می‌گوید: بروز سیل به عواملی گوناگونی بستگی دارد، اولین عامل تغییر پوشش گیاهی است، بعد از آن تغییر کاربری زمین‌هایی که از زراعی به مسکونی تبدیل شده‌اند، همچنین توجه نکردن به ظرفیت تالاب‌های کشور، در واقع خشک شدن و از بین رفتن تالاب‌ها می‌تواند باعث افزایش وقوع سیل در کشور شود. تغییر مسیر رودها که یکی دیگر از عوامل بروز سیل است. توجه به این موارد به وضوح نشان می‌دهد، که تمام این بی‌مبالاتی‌ها در سراسر شهرها و استان‌های کشور رخ داده و به این ترتیب وقوع سیل با توجه به این شرایط چندان هم دور از ذهن نیست.

او در بخش دیگری از سخنانش می‌گوید: اینکه ما گلایه می‌کنیم که چرا وقتی سازمان هواشناسی هشدار می‌دهد، مسوولان کاری برای جلوگیری از وقوع سیل انجان می‌دهند، تنها یک پاسخ دارد، آنها کاری نمی‌توانند انجام دهند. در واقع کارهایی که باید قبلا انجام می‌شد نادیده گرفته شده، اجازه ساخت و ساز در حریم رودخانه‌ها، از بین بردن پوشش گیاهی اینها مواردی است که مسوولان شهری باید از وقوع آنها جلوگیری می‌کردند تا الان در برابر وقوع سیل دست بسته نباشند.

    بی‌توجهی به عملیات آبخیزداری  در حوضه‌های بالا دست

علی بیرقی، کارشناس منابع طبیعی نیز به عوامل دیگر وقوع سیل در کشور اشاره کرده و در این باره به تعادل می‌گوید: بی‌توجهی به علملیات آبخیزداری در حوضه‌های بالا دست سد‌های کشور یکی از مهم‌ترین عوامل بروز سیل است. در واقع به رغم تاکید تمامی مطالعات فنی و مهندسی و منابع طبیعی انجام شده در این زمینه بر آبخیزداری گسترده و حفاظت منابع آب و خاک در بالادست سدها، عدم توفیق در انجام آن باعث رسوب‌گذاری در مسیر آب‌های گذری شده است. به بیان ساده‌تر، جمع شدن این رسوبات در مسیر سدها هم ظرفیت مفید آنها را کاهش می‌دهد و هم باعث می‌شود شدت سیلاب‌ها افرایش پیدا کنند. 

او می‌افزاید: همچنین از دیگر عوامل می‌توان به انجام ندادن عملیات آبخوان داری و توجه تک محوری به سد‌سازی در سنوات گذشته و فراموش کردن توان سرزمینی در پذیرش، مستحیل کردن و کاهش سرعت حرکت روان آب‌ها از طریق آبخوان داری، توجه نکردن کافی به روش‌های منطبق با توان طبیعی از قبیل تغذیه مصنوعی، بی‌توجهی به الگوی منطقی پراکنش و کاربری صنعتی- کشاورزی- خدماتی در حوضه‌های مهم آبریز کشوری، کاربری نامناسب اراضی و توجه به برخی شرایط ویژه اقلیمی- جغرافیایی در کشور و توجه نکردن به یکپارچگی منابع تالابی و به ویژه دست اندازی در ریخت‌شناسی تالاب‌ها از قبیل قسمت‌بندی کردن تالاب هورالعظیم در خوزستان که در عمل بخشی از عرصه تالاب در شرایط خشکی موجب بروز و تشدید ریزگردها شده است، اشاره کرد. 

    چه باید کرد

مدت‌هاست که در مورد راهکارهای موثر برای جلوگیری از سیل در کشور بحث‌هایی مطرح می‌شود، از جمله برنامه‌ریزی برای تدوین و بازنگری در برنامه‌های کنترل سیلاب. اما مساله این است که تمام این بحث‌ها همچنان در همان مرحله گفتار باقی مانده و هیچ کس در این زمینه کار عملی انجام نداده است. زمانی که در سال 1398 آن سیل عظیم در ورودی شهر شیراز اتفاق افتاد و آن همه تلفات و خسارت بر جای گذاشت، زنگ خطر این ماجرا به بدترین شکل ممکن به صدا درآمد، اما بعد از مدت کوتاهی به دست فراموشی سپرده شد و دیگر کسی در مورد آن حرفی به میان نیاورد. اینکه چه عواملی باعث بروز این اتفاق شدند، اینکه چرا باید اجازه ساخت و ساز در مسیر رودخانه داده می‌شد؟ چه کسانی این مجوز‌ها را صادر کرده بودند، دلیل عدم لایروبی جوی‌ها منطقه چه بود و هزاران سوال دیگر که همچنان بی‌پاسخ مانده است. مساله مهم اما این است که در شرایط خشکسالی مدیریت این‌بارش‌ها چقدر می‌تواند به نفع ما باشد و کشور را از خطر خشکسالی نجات دهد، ضمن اینکه مانع وارد آمدن خسارت‌های جانی و مالی به مردم شود.