تجارب دولت دفاع مقدس چراغ راه اداره کشور شود
«در دوران سخت جنگ تحمیلی اقداماتی صورت گرفته است که می‌تواند چراغ راه ما در این روزها باشد. تامین حداقل سطح معیشت و بقا برای مردم که آن روزها با نام کوپن انجام می‌شد باید برقرار شود. سپردن تخصیص ارز به مجلس به صورت داوطلبانه از سوی دولت وقت و ممنوعیت واردات کالاهای لوکس درشرایط محدودیت منابع ارزی از جمله اقدامات موثر دولت جنگ بود که می‌تواند مدنظر قرار گیرد.»
نشست مجازی موسسه دین و اقتصاد با عنوان «قفل‌های تاریخی نظام بودجه‌ریزی در ایران» برگزار شد.
حمیدرضا قاسمی، پژوهشگر مطالعات توسعه و برنامه‌ریزی در این نشست با تشریح سطوح مختلف بودجه‌ریزی گفت: ما در بودجه‌ریزی یک سطح خرد داریم که بودجه را به عنوان یک سند دخل و خرج مطرح می‌کنند. سطح دیگر بودجه، بعد کلان آن است که از بودجه به عنوان ابزاری برای رسیدن به رشد، کنترل تورم و کاهش بیکاری استفاده می‌شود. سطح متعالی بودجه‌ریزی نیز، سطح توسعه است که تلاش می‌کند بودجه‌ریزی را به عنوان سند کوتاه‌مدت در راستای اسناد برنامه‌ای، به وسیله‌ای برای رفع فقر، افزایش سطح رفاه و آزادی مردم یک سرزمین تبدیل می‌شود. با این تفاسیر می‌توان گفت در بهترین حالت بودجه در سیر بیش از یک قرن گذشته، هیچگاه ازسطح خرد فراتر نرفته است لذا امروز که گوهر ایران زمین در خطر است نیاز داریم کمی شجاعانه‌تر در مباحث صحبت کنیم با این امید که مسوولان و دست‌اندرکاران اهمیت این بخش را دریابند.
قاسمی افزود: ما با مفهومی به نام وابستگی به مسیر طی شده روبرو هستیم یعنی عده‌ای نمی‌خواهند ما در بحث بودجه شاهد سامان گرفتن آن باشیم البته در طول تاریخ کشور از جمله زمان امیرکبیر تلاش‌هایی برای سامان دادن به دخل و خرج کشور صورت گرفت. برای مثال او بودجه دربار را محدود کرد و مستوفیان را از حکام استقلال بخشید.
این پژوهشگر اقتصادی با تشریح روند بودجه‌ریزی در اعصار مختلف تاریخ کشور خاطرنشان کرد که هرگاه در کشور ما انضباط بودجه‌ریزی به اوج خود رسیده بود، التهاباتی در دستگاه سیاسی کشور رخ می‌داد از جمله اینکه در دولت دکتر مصدق، درست زمانی که کسری بودجه به حداقل ممکن رسیده بود و در دوره‌ای مازاد بودجه درآمد حاصل شد، کودتایی رخ داد که پس از آن فروش نفت برای ایران آزاد شد و دولت نیز دست به استقراض از کشورهای خارجی زد.
قاسمی همچنین به تشریح روند بودجه‌ریزی در سال‌های نخست انقلاب اسلامی پرداخت و گفت: علی‌رغم اینکه درسال‌های پیش از انقلاب سهم وزارت جنگ از بودجه کشور 30 درصد بود، با وجود جنگ و عدم فروش نفت، سهم امور دفاعی از بودجه حدود 12 درصد بوده است لذا آنچه پیش از انقلاب رخ داده نشان می‌دهد که مفرهایی برای تولید و توزیع رانت در بودجه با آن عناوین گنجانده شده بود. در نتیجه سهم 9 تا 15 درصدی امور دفاعی در کل دوران جنگ تحمیلی نشان‌دهنده عملکرد افرادی است که دلسوز کشور بودند و برای کاهش هزینه‌ها از خودشان شروع کرده بودند کما اینکه در خاطرات آمده است که مهندس موسوی و شهیدان باهنر و رجایی تنها به اندازه نیاز خود از حقوق ماهیانه نخست‌وزیری استفاده می‌کردند و مابقی آن را به دولت برمی‌گرداندند. وی در ادامه افزود: این خیلی مهم است که در آن سال‌ها سهم گروه‌های رانتی، بسته و کشور ارزان اداره می‌شود در حالی که در کشور عراق سهم وزارت جنگ از بودجه کشور خود بیش از 44 درصد بوده است. این اتفاق در زمانی رخ داده است که ما وارد‌کننده فولاد، دارو وتجهیزات جنگی بودیم که با شرایط فعلی کشور اصلا قابل قیاس نیست. اما متاسفانه مشاهده می‌کنیم بعد از آن دوران باز سهم برخی‌ها از بودجه افزایش پیدا می‌کند. این پژوهشگر خاطرنشان کرد: می‌توان گفت رانت ناشی از تسخیرشدگی بودجه توسط یک عده‌ای بیشتر از رانت است تا جایی که فصل تدوین بودجه به فصل چانه‌زنی رانتیر‌ها تعبیر می‌شود. اکنون مسوولیت‌های دولت نسبت به دوران جنگ خیلی کمتر شده و بسیاری از تعهدات دولت در قبال آموزش، بهداشت و رفاه عمومی به خود مردم محول شده است. ازطرفی دیگر امروز میزان ریخت و پاش اعتبارات بدون بازده در اموری که نتیجه عکس می‌دهند، تاسف‌برانگیز است. اعتباراتی به صداوسیما داده می‌شود که کنترلی بر خروجی‌های آن وجود ندارد لذا چنین اتفاقاتی از جمله عوامل رکود محسوب می‌شود چون پول کشور را در جاهایی هزینه می‌کنید که ما به ازایی ندارد.
وی در پایان سخنان خود با ارایه راهکارهایی خطاب به تصمیم‌گیران کشور گفت: امروز جای هیچگونه بهانه‌ای باقی نمانده چراکه اگر کشور در شرایط جنگی قرار دارد باید همانند اتفاقاتی که در زمان امیرکبیر، مصدق و دولت دفاع مقدس رخ داد، افرادی که دست‌اندرکار امور هستند از خود شروع کنند. سیصد ردیف رانتی در بودجه وجود دارد که هیچگونه نظارتی بر عملکرد آن نیست زیرا نباید این اعتبارات بدون بازده بمانند و وضعیت ما به گونه‌ای که همه می‌دانند نمایان شود. خیلی از این ردیف‌ها برای هزینه‌های تبلیغاتی و انتخاباتی تعیین می‌شود. در دوران سخت جنگ تحمیلی اقداماتی صورت گرفته است که می‌تواند چراغ راه ما در این روزها باشد. تامین حداقل سطح معیشت و بقا برای مردم که آن روزها با نام کوپن انجام می‌شد باید برقرار شود. سپردن تخصیص ارز به مجلس به صورت داوطلبانه از سوی دولت وقت و ممنوعیت واردات کالاهای لوکس درشرایط محدودیت منابع ارزی از جمله اقدامات موثر دولت جنگ بود که می‌تواند مدنظر قرار گیرد.
