توافق از دل آتش منافع متضاد
فضای مذاکرات ایران با کشورهای 1+4 و امریکا در وین به‌طور کلی در امتداد تلاش‌هایی است که دولت قبل در جریان گفت‌وگو با کشورهای 1+4 و امریکا پیگیری کرده بود. در زمان دولت قبلی 6دور مذاکرات صورت گرفت و در بطن آن اعلام شد، دو طرف تا حد بالایی به توافق رسیده‌اند.
امروز هم طرف‌های مذاکره‌کننده اعلام می‌کنند که بخش قابل توجهی از گفت‌وگوها به سرانجام رسیده و دامنه وسیعی از ابهامات در مسیر حل و فصل شدن قرار دارد. امروز اعلام شد که بین 70 تا 80 درصد متن نهایی توافق به نگارش درآمده و تنها برخی پرانتزهای خالی باقی مانده که دو طرف در حال پر کردن آن هستند.
وقتی دو سوی یک گفت‌وگو، تنها یک روز پس از آغاز گفت‌وگوها اعلام می‌کنند که حدود 70 تا 80 درصد گفت‌وگوها را به سرانجام رسانده‌اند، نشان‌دهنده آن است که گفت‌وگوها ادامه تلاش‌های قبلی است و گفت‌وگوها از آغاز استارت نخورده است. بر اساس دستور کاری که اعلام شده، روز سه‌شنبه، کارگروه رفع تحریم‌ها تشکیل جلسه داده است تا راهکارهای عملی برای پایان دادن به نگرانی‌های ایران در خصوص لغو تحریم‌ها مرور شود. روز چهارشنبه نیز کارگروه برنامه هسته‌ای تشکیل جلسه خواهد داد تا المان‌های لازم برای بازگشت به تعهدات هسته‌ای مورد توافق قرار بگیرد. این نوع برنامه‌ریزی‌ها نشان‌دهنده آن است که طرفین بر گفت‌وگوهای قبلی پایبندی نشان داده‌اند و تلاش دارند تا پرانتزهای باقی مانده را پر کنند. در مرحله بعد، مذاکره‌کنندگان برای آخرین هماهنگی‌ها راهی پایتخت‌های‌شان خواهند شد تا آخرین دستورات را برای تداوم گفت‌وگوها اخذ کنند. هرچند در مسیر دیپلماسی نمی‌توان به صراحت و با قطعیت در خصوص دستیابی به توافق صحبت کرد و امکان وقوع هر حادثه‌ای محتمل است، اما رویکرد کلی دو طرف در مذاکرات مثبت است و می‌توان خوش‌بین بود که مذاکرات سرانجام مناسبی داشته باشد.
باید امیدوار باشیم، گزاره‌های ناخواسته، مذاکرات را با انسداد و مشکل مواجه نکنند. معتقدم کارگروه روز چهارشنبه در خصوص مقوله تعهدات هسته‌ای بسیاری حیاتی است، اگر در این زمینه درک متقابلی میان دو طرف شکل بگیرد می‌توان نسبت به دورنمای مذاکرات به تحلیل روشن‌تری دست پیدا کرد. در این میان قبل از آغاز مذاکرات، طرف‌ها موضوعات متفاوتی را مطرح کردند تا به عنوان برگ برنده از آن استفاده کنند. ایران در این زمینه تلاش کرد تا به طرف مقابل این پالس را ارسال کند که در دانش هسته‌ای بسیار پیشرفت کرده و قادر است، غنی‌سازی مورد نظر خود را تا محدوده‌های بسیار بالا افزایش دهد. این نوع اظهارات که از سوی بهروز کمالوندی رسانه‌ای شد در حکم برگ‌های برنده‌ای است که در بطن مذاکرات می‌تواند به کارگرفته شود.
موضوع مهم بعدی راهبرد مناسبی است که ایران در خصوص حل مشکلات منطقه‌ای از آن بهره برده است. یکی از این مشکلات مهم چالش‌هایی است که میان ایران و برخی کشورهای منطقه‌ای مانند امارات، عربستان و... وجود داشت. ایران با هوشمندی این راهبرد را قبل از مذاکرات دنبال کرد و تلاش کرد تا مشکلاتش با عربستان را در سطح منطقه‌ای حل وفصل کند. این حرکت، ابزار مهمی است که به پیشرفت مذاکرات کمک خواهد کرد. به هر حال مطالبات شرکای منطقه‌ای ایالات متحده همواره برای دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان واجد اهمیت ویژه‌ای بوده است. اینکه ایران در جبهه منطقه‌ای از حجم مشکلات کاسته، عامل اثرگذاری است که بخشی از موانع پیش روی مذاکرات را بر طرف می‌سازد. اگر این تلاش‌ها صورت نمی‌گرفت، کشورهای عربی، مشکلاتی را در مسیر گفت‌وگوها ایجاد می‌کردند، اما امروز فضای مطلوبی پیرامون چشم‌اندازهای ارتباطی در منطقه ایجاد شده است. همانطور که اشاره کردم روند کلی مذاکرات روشن است، مگر اینکه در جریان بازگشت هیات‌ها به کشورهای‌شان، عامل ناخواسته‌ای ظهور کند که در مسیر مذاکرات سنگ‌اندازی کند.
در نهایت این مذاکرات، تداوم گفت‌وگوهایی است که دولت قبل پیگیری می‌کرد و تغییر چندانی در آن رخ نداده است. دلیل اینکه گفته می‌شود بیش از 70تا 80 درصد گفت‌وگوها تعیین تکلیف شده ناشی از این واقعیت است که در زمان دولت قبل، ابهامات بر‌طرف شده است. در این میان برخی به دنبال یافتن پاسخی برای این پرسش کلیدی هستند که بدانند، آیا مذاکرات تا پایان سال میلادی جاری به سرانجام می‌رسد یا اینکه دستیابی به توافق را باید برای سال 2022 متصور شد؟
معتقدم اگر با دست‌فرمان فعلی دو طرف موضوعات را دنبال کنند، احتمال دستیابی به توافق قبل از پایان سال 2021 محتمل است، مگر اینکه عوامل خارج از متن، چالش تازه‌ای در بطن مذاکرات ایجاد کنند.به هر حال ایران تجربه دامنه‌داری را از مذاکرات دارد و متوجه این واقعیت شده که ممکن است برخی طرف‌های حاضر در مذاکرات مایل به شکل‌گیری توافق نباشند. این آگاهی به ایران کمک خواهد کرد تا از دل آتش تضاد منافع موجود، منافع خود را برداشت کند. با این توضیحات مخالفان برجام هر نامی را که برای این توافق برگزینند و آن را فرجام بنامند یا برجام یا هر نام دیگری، این توافق در مسیر گفت‌وگوهای قبلی است و ماحصل مجموعه تلاش‌های دیپلماتیک کشور طی سال‌های قبل.
