10 پیش‌شرط بانک جهانی برای اصلاح یارانه حامل‌های انرژی

سیاست‌گذاری یارانه حامل‌های انرژی یکی از پیچیده‌ترین مسائل حکمرانی است که ساده‌انگاری در مورد آن می‌تواند چالش‌های جدید جبران‌ناپذیری را برای کشور رقم بزند. به‌گونه‌ای که بانک جهانی، به عنوان نهاد سردمدار موافق حذف یارانه‌های انرژی، آن را یک اقدام پیچیده و یک چالش اقتصاد سیاسی می‌داند که نیازمند مقدمات فراوانی است.

بانک جهانی اگرچه به عنوان یکی از نهادهایی که همواره موافق سیاست‌های اصلاحی در زمینه یارانه‌ها به خصوص یارانه حامل‌های انرژی شناخته می‌شود، اما آن را یک اقدام پیچیده و یک چالش اقتصاد سیاسی می‌داند که نیازمند مقدمات فراوانی است.

این نهاد، برنامه جامعی تحت عنوان «چارچوب ارزیابی اصلاح یارانه‌های انرژی ((ESRAF» را مشتمل بر یک برنامه جامع و 10 گزارش تکمیلی توسط بازوی پژوهشی خود در حوزه انرژی (ESMAP) ارایه نموده است که در آن مقدمات لازم از جمله ارزیابی ظرفیت‌های نهادی و اجرایی برای اصلاح یارانه‌های انرژی را مورد تحلیل قرار داده است. در این گزارش به 10 اقدام مقدماتی بیان شده توسط بانک جهانی پرداخته شده است. ذوابعاد بودن اصلاح یارانه‌های انرژی در بیان بانک جهانی: اصلاح یارانه‌های انرژی یک اقدام پیچیده و یک چالش اقتصاد سیاسی است. این اصلاحات از نظر سیاسی، حساس هستند و نیاز به حمایت عمومی قوی دارند. حذف یارانه‌های انرژی می‌تواند بر فقرا تأثیر منفی بگذارد و همچنین رقابت‌پذیری صنایع انرژی‌بر را تضعیف کند. اصلاح یارانه‌های انرژی ظرفیت‌های نهادی و اجرایی بالایی را می‌طلبد و نیازمند مهارت‌های فنی، هماهنگی، ارتباطی و رهبری «مدیریت» قوی است. به دلیل چالش‌های چند وجهی، اصلاحات حوزه یارانه‌های انرژی با خطرات قابل توجهی مواجه است. به همین دلیل نیاز است تا این سیاست در چارچوب یک برنامه جامع با درنظر گرفتن تمامی مقدمات صورت پذیرد.

  چارچوب ارزیابی اصلاح یارانه‌های انرژی (ESRAF): 

بانک جهانی برنامه جامعی تحت عنوان «چارچوب ارزیابی اصلاحات بخش انرژی ((ESRAF به ابتکار برنامه مدیریت بخش انرژی (ESMAP) ارایه نموده است که راهنمای تجزیه و تحلیل یارانه‌های انرژی، اثرات آن، نحوه اصلاحات و زمینه سیاسی اصلاحات است و متناسب با آن، برنامه‌هایی را برای کشورهای درحال توسعه پیشنهاد می‌کند.

درضمن این چارچوب، 7 بُعد و 10 اقدام مقدماتی بیان گردیده است که در ادامه به اختصار به آن‌ اشاره می‌شود.

  یارانه‌های انرژی: 

1- شناسایی و کمی‌سازی یارانه‌های انرژی: نقطه شروع هر اصلاحی، درک انواع و میزان یارانه‌های انرژی است.

  اثرات مالی: 

2- ارزیابی هزینه‌های مالی یارانه‌ها و تأثیر مالی اصلاحات: این یارانه‌ها اغلب مستلزم ریسک‌های بودجه‌ای مربوط به هزینه‌های مستقیم مالی و پایداری بدهی است.

  تأثیرات بر خانوارها: 

3- تحلیل اصابت یارانه‌ها و اثرات اصلاح آن بر خانوارها (تحلیل کمی): محاسبه نحوه توزیع یارانه‌های انرژی بر اساس درآمد و سایر شاخص‌های خانوارها و اینکه چگونه اصلاح یارانه‌ها بر قیمت مصرف‌کننده تأثیر می‌گذارد «که به الگوی مصرف خانوارها بستگی دارد».

4- تحلیل اصابت یارانه‌ها و اثرات اصلاح آن بر خانوارها (تحلیل کیفی): پرسش از مصرف‌کنندگان انرژی درمورد اینکه آنها چگونه مزایا و معایب یارانه‌های انرژی و اصلاحات آن‌ را درک می‌کنند و چگونه می‌توانند رفتار و الگوهای مصرف انرژی خود را در پاسخ به اصلاحات تغییر دهند، اطلاعات ارزشمندی به دست می‌دهد. نتایج این تحلیل، معیار مهم انتخاب گروه‌های درآمدی مختلف و افرادی است که آسیب‌پذیر هستند.

5- ارزیابی آمادگی شبکه‌های تأمین اجتماعی برای کاهش تأثیر قیمت‎های بالاتر: در مواردی که حذف یارانه منجر به افزایش قیمت می‌شود، دولت‌ها باید بتوانند به زیرساخت‌های شبکه تامین اجتماعی خود برای کمک به اقشار آسیب‌پذیر مردم تکیه کنند. از این رو، پیش از هر اقدامی باید از آمادگی این شبکه‌ها از منظر شناسایی، اقدام و اصابت مطمئن گردند.

  تأثیرات بر صنعت و بنگاه‌های اقتصادی: 

6- شناسایی اثرات افزایش قیمت حامل‌های انرژی بر بنگاه‌های اقتصادی و رقابت‌پذیری صنعتی: در سطح جهان، بیشتر از هر دسته مصرف‌کننده دیگری، انرژی توسط بنگاه‌ها (صنعت) مصرف می‌شود. تضمین رقابت‌پذیری تامین‌کنندگان کالاها و خدمات از جمله اهدافی از یارانه‌هاست است که اغلب به آن اشاره می‌شود. قیمت‌های بالاتر انرژی ناشی از حذف یارانه‌ها، بسته به ویژگی‌های صنایع مختلف، اثرات کوتاه‌مدت متفاوتی خواهد داشت که باید این اثرات شناسایی شوند.

  اثرات اقتصادی و زیست محیطی: 

7- مدل‌سازی اثرات اقتصادکلان و پیامدهای خارجی حذف یارانه‌ها: تأثیرات بر خانوارها و بخش‌های تولید را می‌توان برای بررسی اثرات اقتصاد کلان قیمت‌های بالاتر انرژی ترکیب کرد. مدل‌های اقتصادکلان، مانند مدل‌های تعادل عمومی، راهی برای پیش‌بینی برخی از اثرات اقتصادی اصلاحات یارانه‌های انرژی بر رشد اقتصادی و تورم و همچنین تغییرات در انتشار گازهای گلخانه‌ای کشور ارایه می‌دهند.

8- ارزیابی اثرات زیست‌محیطی محلی یارانه‌ها: درجایی که یارانه‌های انرژی منجر به مصرف بیش از حد سوخت‌های فسیلی یا کاهش کیفیت سوخت و افزایش انتشار آلاینده‌های مضر می‌شود، یارانه‌ها آلودگی هوا را تشدید می‌کنند و بر سلامت عمومی به شکل مرگ و میر و بیماری‌های زودرس اثر می‌گذارد.

  اقتصاد سیاسی: 

9- درک اقتصاد سیاسی اصلاحات: درک خوب زمینه تاریخی و سیاسی اصلاحات یارانه‌ها، شناسایی عوامل درگیر و ذینفعان و نهادهای دخیل در یارانه‌های انرژی برای طراحی موفق یک برنامه، ضروری است.

  مهارت‌های ارتباطی: 

10- طراحی کمپین‌های ارتباطی برای اصلاح یارانه حامل‌های انرژی: یک استراتژی ارتباطی خوب طراحی شده می‌تواند خطر سیاسی اصلاحات را کاهش دهد و شرایط موفقیت را افزایش دهد. همچنین اقناع‌سازی افکار عمومی و نخبگان به عنوان مقدمات انجام اصلاحات ضروری است.