چرا خبری از یارانه جدید نشد؟

«طبق لایحه بودجه قرار بود یارانه‌ها را برای سال آینده دو برابر کنیم، اما آقای رییس‌جمهور تاکید کرد که افزایش یارانه‌ها برای سه ماه باقی مانده سال نیز اعمال شود. مسوولان اجرایی تلاش خواهند کرد که در سه ماه باقی مانده سال نیز یارانه‌ها را دو برابر کنند و اگر این طرح به خوبی انجام شود هر خانوار ۴ نفره ۸۰۰ هزار تومان کالا و پول دریافت خواهند کرد. البته قرار بود این طرح از آذر اجرا شود، اما به علت بروز مشکلی به دی موکول شد و طبق این طرح بن کارتی در اختیار خانوارها قرار می‌گیرد که بخشی از یارانه‌ها به شکل کالا به مردم ارایه می‌شود، اما به علت اینکه این بن کارت آماده نشد به دی موکول شد.» این بخشی از وعده‌ای است که محسن رضایی -  معاون اقتصادی رییس‌جمهوری -  در روزهای پایانی آذر امسال داد، وعده‌ای که به نظر می‌رسید در صورت اجرا، مقدمات افزایش قابل توجه یارانه نقدی را فراهم کند، موضوعی که نه تنها به مرحله اجرا نرسید که حتی در همان روزهای نخست از سوی وزیر اقتصاد رد شد تا مشخص شود تیم اقتصادی دولت، تاکنون به هیچ جمع‌بندی دقیقی در این حوزه نرسیده است. با گذشت نزدیک به دو ماه از وعده یارانه‌ای معاون اقتصادی رییس‌جمهور، حتی در واریز بهمن ماه نیز اثری از افزایش مبلغ یارانه یا سبد معیشتی خانوار وجود ندارد و با توجه به شرایط کشور و البته بررسی لایحه بودجه سال آینده در مجلس، بسیار بعید به نظر می‌رسد در اسفند ماه نیز خبری از افزایش ناگهانی یارانه‌ها منتشر شود. وعده محسن رضایی البته به آذر ماه محدود نمی‌شود و او در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری و به عنوان کاندیدا نیز اعلام کرده بود که امکان افزایش مبلغ یارانه حتی تا 450 هزار تومان در هر ماه وجود دارد، هرچند وعده او منوط به جابه‌جایی در منابع یارانه پنهان بود. برآوردها نشان می‌دهد که دولت در سال نزدیک به 1000 هزار میلیارد تومان یارانه پنهان می‌دهد که بخش مهمی از آن به انرژی و سوخت اختصاص دارد. به این ترتیب علت پایین بودن قیمت تمام شده سوخت‌هایی مانند بنزین و گازوییل یا انرژی‌هایی مانند برق و گاز، یارانه‌ای است که دولت به شکل غیر مستقیم در این حوزه‌ها پرداخت می‌کند. برخی تحلیل گران معتقدند با توجه به اینکه یارانه پنهان عملا بیشترین لطف را در حق ثروتمندان می‌کند و طبقات محروم به عنوان هدف اصلی این یارانه، کمترین بهره را از آن می‌برند، دولت باید تغییری اساسی در نظام پرداخت یارانه اجرایی کند. با وجود موافقت بسیاری از اقتصاددان‌ها با این طرح، اتفاقات رخ داده در آبان98 و پس از افزایش قیمت بنزین نشان داد که در صورت توجیه نشدن جامعه و تعریف نکردن برنامه دقیق، اجرای این اصلاحات می‌تواند به مشکلاتی جانبی منجر شود که هزینه‌های دولت را افزایش می‌دهد. از سوی دیگر یارانه پنهان به شکل حمایت غیر مستقیم از سوی دولت اجرایی می‌شود، یعنی در بسیاری از حوزه‌ها عملا پولی جابه‌جا نمی‌شود بلکه تنها با مداخله دولت، محصول نهایی با قیمتی پایین‌تر از نرخ واقعی به دست مصرف‌کننده می‌رسد و از این رو اگر بنا باشد برای یارانه 450 هزار تومانی، قیمت این محصولات افزایش یافته و به جای آن دولت پول نقد در اختیار مردم بگذارد، قطعا موج بسیار شدیدی از نقدینگی کلید خواهد خورد و با توجه به مشکلاتی که ایران در این حوزه با آن رو به روست، شاید یک فاجعه جدید در راه باشد. با کنار گذاشتن این طرح، به نظر می‌رسد دولت برای افزایش یارانه گزینه‌های چندانی نخواهد داشت. یکی از راه‌های باقی مانده حذف ارز 4200 تومانی است. ارزی که پرداخت آن از حدود چهار سال پیش و همزمان با تحریم‌های جدید امریکا آغاز شده اما هنوز راهی برای کنار گذاشتنش به دست نیامده است. دولت قبل این ارز را به این منظور اجرایی کرد که در شرایط بالا رفتن قیمت دلار در بازار آزاد، هزینه کالاهای اساسی برای مردم افزایش پیدا نکند، طرحی که چندان موفقیت آمیز نبود و با توجه به افزایش قیمت این کالاها در سال‌های گذشته به نظر می‌رسد که این ارز نتوانسته در برابر تورم مقاومت کند.از سوی دیگر فراهم کردن بستری برای رانت و سودجویی برخی افراد نیز خود به عاملی تبدیل شده تا بسیاری از نظریه پردازان از لزوم حذف این ارز سخن بگویند. در زمان تحویل لایحه بودجه سال آینده نیز دولت بر این امر تاکید کرد و حتی مبالغی را به عنوان یارانه احتمالی پس از حذف ارز 4200 تومانی ارایه داد.

رییس سازمان برنامه و بودجه در ادامه با اشاره به اینکه برای جبران حذف ارز ۴۲۰۰ و حمایت از دهک‌های پایین حدود ۱۰۰ هزار میلیارد پیش‌بینی شده است و مبلغ پرداختی بابت حذف ارز ۴۲۰۰ احتمالا بین ۹۰، ۱۰۰ تا ۱۲۰ هزار تومان در دهک‌های پایین متغیر خواهد بود. به گفته میرکاظمی، جریان به نحوی خواهد بود که قدرت خرید حدود پنج دهک پایین افزایش یافته و دهک‌های بالا که سرانه مصرف بالاتری دارند پول بیشتری خرج خواهند کرد. وی این را هم گفت که در حال حاضر ۸۵ میلیارد دلار یارانه پنهان پرداخت می‌شود که عمده آن را پردرآمدها مصرف می‌کنند در حالی که کسی نسبت به این موضوع اعتراض ندارد ولی دولت سعی بر تغییر این روال دارد. میرکاظمی همچنین گفت که پرداخت یارانه نقدی و معیشتی هم در سال بعد ادامه دارد ولی به گونه‌ای که یارانه پردرآمدها حذف و به سمت کم درآمدها حرکت و افزایش پیدا کند. این خبرها در زمان تحویل لایحه بودجه نشان از آن داشت که دولت برنامه‌ای دقیق برای کنار گذاشتن ارز ترجیحی در نظر گرفته است، موضوعی که پس از چند هفته خلاف آن ثابت شد. نمایندگان مجلس چند روز قبل اعلام کردند: بر این اساس کمیسیون تلفیق تصویب کرد که در بودجه سال آینده ارز ترجیحی حذف نشده و دولت حداقل ۹ میلیارد دلار برای خرید کالاهای اساسی و دارو و ملزومات پزشکی اختصاص دهد. درباره گندم هم به دولت اختیار داده شده که خرید داخلی از کشاورزان انجام داده یا گندم از خارج وارد کند منتها ارتباطی با ۹ میلیارد دلار ارز ترجیحی برای واردات کالاهای اساسی، دارو و ملزومات پزشکی ندارد. این موضوع نشان می‌دهد که نه تنها شرایط برای پرداخت یارانه جدید فراهم نیست که حتی دولت هنوز طرحی دقیق برای حذف ارز دولتی نیز ارایه نکرده است. در کنار آن بحث همچنان بر سر پرداخت یارانه نقدی یا غیرنقدی نیز داغ است و دو طرف مشخص نکرده‌اند در صورت اجرای سیاست‌های جدید، برنامه پرداختی به مردم چه خواهد بود. به این ترتیب با گذشت حدود دو ماه از وعده معاون رییس‌جمهور، نه تنها خبری از یارانه نقدی جدید نیست که حتی برنامه‌ای برای آینده نیز ارایه نشده است.