تحول دیجیتالی در گمرک نیازمند تحول نگاه مدیریتی

سادینا آبایی

تحول دیجیتال اکثر عرصه‌های حیات بشر را درنوردیده است. الان کمتر عرصه‌ای را می‌توان سراغ گرفت که در معرض تندباد «تحول دیجیتال» قرار نگرفته باشد. این تندباد هرچند باری سنگین بر دوش سازه‌های قدیمی گذاشته است، اما انسان را نیز ناچار کرده است تا با ابداع سازه‌های نوین خودرا با دنیای جدید سازگار سازد. تندبادهایی که به ما نشان داد کرد که برای زیست در دنیای جدید باید از ساختارهای کهن به سود سازه‌های مدرن و خلاقانه کوچ کند. دنیایی که انسان‌ها را از «شهروندان آنالوگ» به «شهروندان هوشمند» تبدیل کرده است. همه ما برای زیست در« عصر دیجیتال» نیازمند دگرگونی‌های گسترده هستیم. تغییرات بزرگی که ما را به عصری جدید رهنمون کرده است. در عصر حاکمیت دیجیتال شما به عنوان شهروند نیازمند به کارگیری قوانین تحول دیجیتال هستید تا بتوانید در برابر توفان‌های بزرگ مقاومت کرده و سرپا بمانید. 

تحول دیجیتال به عنوان دگردیسی بزرگ، تمام عرصه‌ها را با تغییری بزرگ مواجه خواهد کرد. دگردیسی که از فرصت کرونا نهایت بهره را برد و سال‌ها ما را به جلو راند. تمام سازمان‌ها؛ نهادها، دانشگاه‌ها و افراد باید خود را در معرض این فضا قرار دهند تا بتوانند ضمن برخورداری از سود مناسب و امکان بقا در این مسیر پرریسک امکان حضور داشته باشند و از گردونه رقابت حذف نشوند. همه ما به خوبی دریافتیم که باید هماهنگ شویم قبل از اینکه «جبر زمانه» ما را مجبور کند که با این سیل بزرگ همراه شویم. هرچند به ناچار سوار این کشتی تحول دیجیتال شدیم اما اکثرما در طول این سفر طولانی و صد البته اجباری، از تجربه‌ای متفاوت و تا حدود زیادی دلگرم‌کننده بهره برده‌ایم. تمام مسافران این کشتی بعد از پیاده شدن دیگر مسافران قبلی نبودند زیرا بسیاری ازتحولات دیجیتال را زندگی کرده بودند و از مواهب آن برخوردار شده بودند. 

این شیفت پارادایم را باید به فال نیک گرفت و از آن کمال استفاده را برد. همین رویکرد نوین موجب شده تا عبارت «توسعه تحول دیجیتالی در گمرک با پذیرش فرهنگ داده و ایجاد یک محیط پویای داده گمرکی» به عنوان شعار سال 2022 سازمان جهانی گمرک (World Customs Organization) مطرح شود. دبیرکل سازمان جهانی گمرک همزمان با طرح این شعار، بر ضرورت تلاش‌ ادارات گمرک برای تسریع در تحول دیجیتالی از طریق پذیرش حاکمیت داده و اکوسیستم داده‌های دانش‌بنیان با بهره‌گیری از علم و تکنولوژی تاکید کرد و تحول دیجیتال را راهکاری برای خاتمه چالش‌های این حوزه دانست و تاکید کرد: « گمرک بخشی از یک اکوسیستم داده موجود (تعریف شده به عنوان مجموعه‌ای از زیرساخت‌ها، تجزیه و تحلیل‌ها و برنامه‌های کاربردی مورد استفاده برای جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها) است که ذینفعان آن شهروندان، سازمان‌های دولتی و شرکت‌های محلی و فراملی هستند که در این میان همه این نهادها حجم عظیمی از داده‌ها را تولید یا جمع‌آوری می‌کنند. به لطف توسعه فناوری دیجیتال، گمرک می‌تواند از داده‌های سایر سازمان‌های دولتی، پایگاه‌های اطلاعاتی تجاری موجود و برنامه‌های اطلاعات منبع باز، مانند سوابق عمومی دیجیتالی جهانی و منابع خبری چند زبانه استفاده کند. داده‌های گمرک به‌طور ذاتی با نحوه عملکرد گمرک مرتبط است. از داده‌ها برای تدوین استراتژی‌ها، بهبود کیفیت، مبارزه با تقلب و جمع‌آوری درآمد، بهینه‌سازی تخصیص منابع در محل و سنجش عملکرد واحدهای گمرکی استفاده کند.» حال این سوال به صورت جدی مطرح می‌شود که کاهش پدیده قاچاق چگونه می‌تواند اجرایی شود؟ واقعیت این است که عملیاتی کردن چنین شعاری فارغ از مهیا کردن سخت‌افزار و نرم‌افزار مناسب نیازمند به کارگیری نیروی انسانی متخصص و ماهر است که توانایی کار با این نرم‌افزار را داشته باشد و بتواند گام‌های بزرگ سازمانی را در این راستا بردارند.  هرگز این اصل اساسی را نباید به فراموش سپرد که شما با مدیرانی که به اصل تحول اساسی اعتقادی نداشته باشند نمی‌توانید اهداف بزرگ سازمانی را هندل کنید و به سرانجام برسانید. اهداف بزرگی که اولویت بسیار مهمی همچون کاهش فساد را در دستور کار خود قرار داده است به ویژه اینکه کشور ما ایران رتبه مطلوبی در شاخص ادراک فساد در سال 2021 نداشته است و از بین 180 کشور رتبه 150 را به خود اختصاص داده است. اصلاح این روند و بهبود رتبه کشور در مبارزه با فساد، نیازمند نهادینه کردن تحول دیجیتال در تمام عرصه‌ها است. گمرک به عنوان یکی از گلوگاه‌های مبارزه با فساد، باید تلاش کند تا تمام ابعاد تحول دیجیتال اجرایی شود تا بلکه بستر مناسبی برای تحقق اهداف بزرگ فراهم شود.  نکته بسیار مهمی که در تحقق شعار سال گمرک باید مدنظر قرار داد این است که در این مقطع زمانی، وقت آن فرا رسیده است که ما «تعارف» را کنار گذاشته و از مدیران کارآمد که نگاه دیجیتالی و بینش به‌روز شدن با تحولات نوین در عرصه مدیریتی کشور را دارند، بهره‌مند شویم. زیرا فرصت‌های موجود در کشور کاهش یافته و ما با تحولات بنیادین جهانی، فاصله زیادی داریم اگر قرار است تا ایران از این فرصت بهر‌مند شود نبایداجازه بدهد تا فرصتهای باقی مانده از دست برود و فاصله ما با تحولات دیجیتالی دنیا هر روز افزایش یابد. لذا استفاده از توان بخش خصوصی در هم‌فکری و ارایه راهکار و اجرای آن به «برگ برنده» گمرک جمهوری اسلامی ایران تبدیل خواهد شد.

نایب‌رییس اتحادیه مشاوران و پیمانکاران و صادرکنندگان خدمات فنی مهندسی ICT