سفره بزرگ دولت ایران

علی اکبر نیکواقبال

آنچه در تعیین مسیر حرکت اقتصادی کشور به سمت اهداف کلان اهمیت دارد، اصلاح دیدگاه و نگاه دقیق به شرایط و موقعیت است. تا زمانی که ما اسیر شعارهایی باشیم که از واقعیت به دور است و تنها بحث‌هایی کلان و بدون پشتوانه را مطرح می‌کند، راه به جایی نخواهیم برد. مطرح کردن بحث‌هایی شبیه به اینکه ما در کوتاه‌مدت قدرت برتر اقتصادی خواهیم شد، نیازی به استفاده از تجربیات و ظرفیت‌های دیگر کشورها نداریم و ما با همین مسیر به اهدافمان خواهیم رسید، نه‌تنها ارتباطی با واقعیت ندارد که حتی دست ما را در برنامه‌ریزی برای آینده نیز می‌بندد. 

ما باید بپذیریم که در حوزه اقتصاد با مشکلات و محدودیت‌های جدی مواجه هستیم و در بسیاری از بخش‌ها از رقبا جا مانده‌ایم. این در حالی است که موقعیت جغرافیایی و اقتصادی ایران، ظرفیت بالقوه قابل توجهی را به وجود می‌آورد و در صورت استفاده از آن امکان حضور در میان قدرت‌های اقتصادی منطقه وجود دارد. برای مثال همانطور که در تاریخ ایران وجود داشته، استفاده از ظرفیت ترانزیتی و تبدیل شدن به هاب منطقه در اتصال شرق به غرب و شمال و جنوب برای ما اهمیت فراوانی دارد اما باید این سوال را بپرسیم که اساسا چقدر برای زیرساخت‌ها هزینه کرده‌ایم و چقدر امکان حضور شرکت‌های خارجی در ایران را فراهم کرده‌ایم؟ از سوی دیگر دولت ایران برای خود هزینه‌های بسیار کلانی را به وجود آورده که بسیاری از آنها دیگر از سوی دولت‌های مختلف اجرایی نمی‌شود. نگاهی به نظام بودجه‌ریزی ما نشان می‌دهد که بسیاری از دستگاه‌ها و نهادها پای سفره اقتصادی دولت می‌نشینند و از دولت اعتبارات کلان می‌گیرند اما در واقع کارایی اقتصادی ندارند. 

از سوی دیگر دولت سالانه مبلغ قابل توجهی را صرف حمایت از اقشار کم‌درآمد می‌کند اما با توجه به فراهم نشدن زیرساخت‌های لازم بخش قابل توجهی از این بودجه قبل از اینکه به گروه‌های هدف برسد، به اقشار ثروتمند اختصاص پیدا می‌کند.

در واقع با وجود محدودیت‌ها، بودجه فراوانی در سال از سوی دولت به اقتصاد تزریق می‌شود اما با توجه به اینکه این بودجه‌ها هدفمند نیست و در اختیار گروه‌های هدف قرار داده نمی‌شود، هر سال بحث زیادی درباره یارانه و نحوه پرداخت آن مطرح شده و در نهایت راه به جایی نمی‌برد. برای بهبود اوضاع و کاهش هزینه‌های دولت و البته به دست آوردن اعتبارات لازم برای حمایت هدفمند باید در نوع نگاه به اقتصاد و استفاده از تجربیات علمی جهانی تغییر ایجاد شود، زیرا در غیر این صورت هزینه‌های کلان هر ساله هرگز به اهداف ابتدایی خود دست پیدا نمی‌کنند.