اضافه‌کار به قیمتِ از دست دادنِ جان
سه ماهِ متوالی و سه حادثه‌ای که در آن، خستگی کارگران، از مهم‌ترین عللِ بروز حادثه عنوان شده است. نقشِ خستگی جسمی کارگران را نباید در بروز حوادث کار نادیده گرفت. اضافه کاری چه از سرِ اجبارِ کافرما باشد و چه جبرِ زندگی برای برآمدنِ از پسِ هزینه‌ها، در هر حالِ ضربه سنگینی به جان و روح کارگران وارد می‌کند. اواخر هفته گذشته یکی از کارگران خدمات شهری شهرداری اصفهان هنگامی که باند سبقت اتوبان فرودگاه اصفهان را تمیز می‌کرد، دچار حادثه شد و برای چند ساعتی به کما رفت. کارگر به اجبار اضافه کار ایستاده بود. اوایل ماه گذشته در چهارم دیماه یکی از ماموران خدمات فنی راه‌آهن تهران در یکی از خطوط فرعی راه آهن دچار حادثه شد و در برخورد با قطار پای خود را از دست داد. در آن زمان در حالی که مسوولان و گزارشگران از بی‌توجهی کارگر به اصول ایمنی و هشدارهای فنی می‌گفتند، تعدادی از کارگران در تماس با ایلنا «خستگی» را علت اصلی بروز این حادثه دانستند. به گفته این کارگران؛ درحالی که طبق قانون کار، بعد از بیست و چهار ساعت کار، کارگر باید چهل و هشت ساعت استراحت کند اما در بسیاری از ایستگاه‌های راه آهن، این قانون برعکس شده و کارگران چهل و هشت ساعت کار می‌کنند و بیست و چهار ساعت استراحت دارند. اوایل آذرماه یک کارگر پیمانکاری تعمیرات در خط ۴ متروی تهران دچار حادثه شد و جان خود را از دست داد. همکاران این کارگر گفتند او تا پیش از حادثه، بیش از ۲۴ ساعت کار کرده و به همین دلیل خسته بوده و تمرکز لازم برای کار نداشته.
قانون در مورد ساعات کار چه می‌گوید؟
قانون در مورد ساعات کار چه می‌گوید؟ ماده ۵۱ قانون کار با تعریف ساعت کار به عنوان «مدت زمانی که کارگر نیرو یا وقت خود را به منظور انجام کار در اختیار کارفرما قرار می‌دهد، مقرر می‌کند که «ساعات کار کارگران در شبانه‌روز نباید از ۸ ساعت تجاوز نماید.» همچنین در تبصره یک این ماده آورده شده که «کارفرما با توافق کارگران، نماینده یا نمایندگان قانونی آنان می‌تواند ساعات کار را در بعضی از روزهای هفته کمتر از میزان مقرر و در دیگر روزها اضافه بر این میزان تعیین کند به شرط آنکه مجموع ساعات کار هر هفته از ۴۴ ساعت تجاوز نکند.» بنابراین طبق قانون، کارگران تنها موظفند ۸ساعت در روز کار کنند و بیش از آن اضافه کار به حساب می‌آید که باید حتما با رضایت کارگر و در ازای پرداخت مبلغی انجام شود. اما آیا قانون کار به درستی اجرا می‌شود؟
اجبار برای انجام کارِ اضافی
فرزاد نداف فرد، فعال کارگری، با اشاره به اینکه قانون کار صراحتا در خصوص ساعات کاری و شرایط اضافه کاری صحبت کرده، می‌گوید: متاسفانه کارفرماها لزومی نمی‌بینند قانون کار را اجرا کنند و ریشه این هم به دادنامه ۱۷۹ و رشد قراردادهای موقت در کارهای مستمر برمی‌گردد. به گفته او جنبه حمایتی قانون کار با این دادنامه از بین رفته است و امنیت شغلی کارگران متزلزل شده است. به‌طوری که امروز کارفرما هر زمانی که اراده کند می‌تواند کارگران را اخراج کند. کارگران به راحتی استثمار می‌شوند و کسی هم نمی‌تواند جلوی این استثمار را بگیرد. نداف فرد با اشاره به اجبار کارگران برای انجام کار اضافی در بسیاری از کارگاه‌ها به خصوص در مورد کارگران پیمانکاری شهرداری می‌گوید: کارگران خدمات شهری ۱۲ ساعت کار می‌کنند و بسیاری اوقات پیمانکار از آنها می‌خواهد بیش از ۱۲ ساعت پای کار بایستند. این موضوع البته در بخش‌های دیگر هم اتفاق می‌افتد اما در مورد کارگران خدمات شهری بسیار است. بدتر اینکه نه تنها بابت این اضافه کار معمولا پولی به کارگر پرداخت نمی‌شود بلکه اگر کارگر حاضر به انجام اضافه کار نشود، غیبت می‌خورد. در حالی که کارگران بخش تنظیف شهرداری به دلیل سخت و زیان‌آور بودنِ شغلشان تنها باید ۶ساعت در روز کار کنند و نه بیشتر. به گفته‌او کارگرانی که به‌طور دایم مجبور به انجام کار اضافی می‌شوند نه تمرکز لازم برای انجام کار دارند و نه آرامش. آنها که بدون هیچ مزدی مجبورند ساعاتی بیشتر از روال معمول کار کنند به‌طور قطع دچار تشویش می‌شوند و به‌شدت به لحاظ روحی و جسمی آسیب می‌بینند. نداف می‌گوید: اضافه‌کارِ اجباری و خستگی بیش از اندازه در کنارِ نداشتنِ آرامش خاطر باعث می‌شود کارگر نتواند خیلی به مباحث ایمنی فکر کند و اصلا تمرکزی برای انجام کار ندارد. به همین دلیل اینکه می‌گوییم این وضعیت باعث افزایش حوادث کاری می‌شود بسیار قابل تامل است.
اضافه‌کار برای رسیدن به خط فقر
اجبار برای انجام کارِ اضافی تننها به اراده کارفرما محدود نمی‌شود، بسیاری از اوقات کارگر خود تمایل به انجام اضافه کاری دارد. او می‌داند که با حقوق ۸ساعت کار در روز نمی‌تواند از پسِ هزینه‌های زندگی بربیاد. حداقل حقوق سال ۱۴۰۰ با افزایش ۳۹ درصدی و با احتساب تمام مزایای مزدی چیزی حدود ۴میلیون تومان است درحالی که خط فقر حدود ده میلیون تومان است. همچنین کمیته دستمزد شورای عالی کار، سبد معیشت را برای سال جاری ۶ میلیون و ۸۹۵ هزار تومان محاسبه کرده بود. بنابراین اگر کارگران بخواهند دستمزد خود را اندکی به نرخ سبدمعیشت نزدیک کنند باید اضافه کار بایستند. به گفته نداف؛ وضعیتِ بدِ معیشتی، کارگران را وادار به اضافه کار می‌کند. کارگری که مستاجر است و فرزند دارد نمی‌تواند با حداقل حقوق وزارت کار خرجِ زندگی خود را پرداخت کند بنابراین مجبور است اضافه کاری کند.
