تورم پاشنه آشیل یارانه نقدی

جواد هاشمی

در سال 1389 و همزمان با اجرای گام اول هدفمندی یارانه‌ها، محمود احمدی‌نژاد، رییس‌جمهور وقت در اظهارنظری عجیب گفته بود که خانواده‌ها چند سال به پول یارانه 45 هزار و 500 تومانی واریزی به حساب‌هایشان دست نزنند و پس از آن با این پول برای خرید خانه اقدام کنند. هرچند این اظهارنظر از همان ابتدا نیز بیش از آنکه جدی تلقی شود به دستمایه‌ای برای شوخی و طنز بدل شد اما در این موضوع تردیدی وجود ندارد که مبلغ یارانه نقدی در سال 89، تاثیری بر زندگی مردم داشت که قابل مقایسه با امروز نیست. حدود 11 سال پیش، با مبلغ یارانه نقدی 45 هزار تومانی امکان خرید بخشی از مایحتاج زندگی روزانه مردم وجود داشت و حتی در خانوارهای پرجمعیت روستایی، این پول به بخش مهمی از درآمد خانوار بدل شد. امروز اما این رقم نه‌تنها در شهرهای بزرگ که حتی در روستاها نیز ارزش خود را از دست داده است. نگاهی به وضعیت قیمت کالاهای اساسی سفره مردم نشان می‌دهد که با یارانه 45 هزار تومانی، تنها نیم کیلو برنج ایرانی، کمتر از نیم کیلو گوشت گوسفندی و حدود یک کیلو گوشت مرغ می‌توان خرید و سرجمع یارانه یک خانوار چهار نفری، حتی کفاف نیاز یک روز خانواده را نیز نمی‌دهد. کاهش ارزش پول ملی نیز در این فرایند به وضوح خود را نشان می‌دهد. در سال 89، ارزش هر دلار حدودا هزار تومان بود و به این ترتیب یارانه هر نفر، معادل 45 دلار به حساب می‌آمد، این عدد اما در حال حاضر به کمتر از دو دلار رسیده که نشان‌دهنده کاهش توان تاثیرگذاری یارانه نقدی در سال‌های گذشته است. نرخ بالای تورم اصلی‌ترین متهم در این فرایند است. اقتصاد ایران در دهه 90، جز در مدتی کوتاه، همواره تورمی دو رقمی را تجربه کرده و این نرخ در بسیاری از سال‌ها حتی از مرز 30 و 40 درصد نیز گذشته است. از این رو نه تنها ارزش یارانه نقدی کاهش یافته که امروز بسیاری از کارشناسان هشدار می‌دهند حتی در صورت افزایش یارانه نقدی نیز با گذشت زمانی کوتاه، این پول ارزش خود را از دست خواهد داد. همانطور که در آبان 98، دولت یارانه سبد معیشتی را برای هر نفر 50 هزار تومان در نظر گرفت اما با گذشت حدود دو سال، این یارانه نیز توان تاثیرگذاری خود را از دست داده است. در چنین شرایطی تیم اقتصادی دولت با یک سوال مهم دست به گریبان است. از یکسو اجرای طولانی‌مدت سیاست‌هایی چون تخصیص ارز4200 تومانی ممکن نیست و از سوی دیگر با توجه به نرخ بالای تورم، حتی در صورتی که حذف این ارز به یارانه مستقیم تبدیل شود نیز در طولانی‌مدت کفاف هزینه‌ها را نخواهد داد. به این ترتیب یا طرح‌ها باید به سمت یارانه غیرنقدی مانند احیای کوپن حرکت کند که این برنامه نیز با توجه به نرخ بالای تورم، در بلندمدت فشاری بسیار شدید بر  منابع دولتی وارد می‌کند یا دولت باید به سمت افزایش مداوم مبلغ یارانه نقدی حرکت کند که این موضوع نیز در کنار افزایش سرعت رشد نقدینگی، باز هم از نظر تامین منابع مشکلات خاص خود را خواهد داشت. تصویر نظام پرداخت یارانه در ایران به نرخ بالای تورم گره خورده و به نظر می‌رسد پیش‌نیاز هرگونه تغییری در حوزه یارانه‌ها، منوط به تغییر اساسی در روند نرخ تورم خواهد بود.