445 هزار میلیارد تومان یارانه دولتی
هرچند پس از بررسی‌های مجلس مشخص شد که فعلا خبری از افزایش یارانه نقدی تحت تاثیر حذف ارز 4200 تومانی نخواهد بود اما به نظر می‌رسد بر اساس مصوبات نمایندگان، همچنان دولت در سال آینده مبلغ قابل توجهی را تحت عنوان یارانه و حمایت‌های اقتصادی در اختیار اقشار مختلف مردم قرار خواهد داد. با وجود تمام محدودیت‌هایی که دولت در سال‌های گذشته در تامین منابع مالی خود با آنها روبه‌رو بوده است، همچنان حمایت‌های اقتصادی گسترده‌ای در قالب نظام سوبسیت یا یارانه در اقتصاد ایران تزریق می‌شود که هرچند در نگاه نخست چندان تاثیرگذار به شمار نمی‌روند اما در صورت حذف هر یک از آنها، برای اقشار کم‌درآمد مشکلات جدیدی ایجاد می‌شود، از این رو دولت و مجلس در یک دو راهی دشوار قرار گرفته‌اند، در صورتی که نظام پرداخت یارانه در ایران اصلاح نشود، منابع گسترده مالی بدون آنکه به اهداف خود دسترسی داشته باشند هزینه می‌شوند و در صورتی که هر حرکتی به سمت حذف آنها حرکت کند، این نگرانی که ماجرا تبعات اجتماعی و حتی سیاسی پیدا کند وجود خواهد داشت. یکی از اصلی‌ترین موضوعاتی که در ماه‌های گذشته بحث بر سر آن ادامه داشته، بحث ارز 4200 تومانی بوده است. این حمایت که نسبت به بسیاری از طرح‌های دیگر عمر کوتاه‌تری دارد، طوری اجرا شده که پس از چند سال هیچ یک از مقامات تصمیم‌گیر زیر بار حذف آن نمی‌رود. با وجود آنکه بر اساس قانون بودجه سال جاری، دولت موظف بود در شش ماهه دوم امسال، راهی برای حذف این ارز پیدا کند اما نه تنها فعلا خبری از این تغییر و تحول نیست که حتی به نظر می‌رسد، در سال آینده نیز ارز 4200 تومانی منابع خاص خود را دریافت می‌کند و معدود کالاهای اساسی باقی مانده در این فهرست، همچنان با ارز ترجیحی در اقتصاد ایران تزریق خواهند شد. این سیاست محافظه‌کارانه در حالی از سوی مجلس نهایی شده که در سال‌های گذشته بسیاری از کارشناسان و فعالان اقتصادی هشدار داده‌اند که در صورت تداوم نظام چند نرخی در بازار ارز، اقتصاد ایران با مشکلاتی مواجه خواهد شد که بسیار پررنگ‌تر از مشکلات پس از حذف ارز ترجیحی است. در کنار این ارز، بحث بر سر یارانه پنهان نیز همچنان بسیار داغ است. برآوردها نشان می‌دهد که رقم این یارانه در سال از مرز 1000هزار میلیارد تومان نیز می‌گذرد. از گاز و برق و آب گرفته تا سوخت‌هایی مانند بنزین و گازوییل، بخشی از کالاهایی هستند که یارانه پنهان به آنها تعلق می‌گیرد و همین موضوع باعث شده که نقش پررنگی در زندگی مردم داشته باشند. با این وجود این یارانه در حالی با هدف کمک به اقشار کم درآمد پرداخت می‌شود که در عمل بخش مهمی از آن به جیب پولدارها می‌رود. به این ترتیب که هرچه افراد سهم بیشتری از مصرف برق و گاز و بنزین داشته باشند، در عمل یارانه بیشتری نیز دریافت می‌کنند و این در حالی است که طبقات فرودست جامعه عملا دسترسی چندانی به امکانات رفاهی گسترده برای استفاده از این یارانه ندارند و همین موضوع باعث می‌شود که عدالت یارانه‌ای در این حوزه اجرایی نشود. با این وجود تنها در سال‌های گذشته تنها در آبان 98 سران قوا تصمیم به افزایش قیمت بنزین گرفتند اما تبعات این تصمیم باعث شد که هرگونه جراحی در این حوزه به آینده نامعلوم موکول شود.
با این وجود همچنان رقم یارانه‌ای که دولت به شکل مستقیم به اقتصاد ایران تزریق می‌کند بسیار گسترده است و این موضوع خود را در مصوبات اخیر مجلس نیز نشان می‌دهد. بر اساس مصوباتی که کمیسیون تلفیق مجلس داشته، در مجموع یارانه و حمایت‌های دولتی در سال آینده به حدود 445 هزار میلیارد تومان می‌رسد که در شرایط فعلی رقمی بزرگ برای اقتصاد ایران به شمار می‌رود.
میرتاج الدینی عضو کمیسیون تلفیق مجلس فهرستی از یارانه‌های پیش بینی شده برای سال آینده ارایه کرده که به شرح زیر است:
- ۷۲.۸ هزار میلیارد تومان برای پرداخت یارانه نقدی و یارانه معیشتی
- ۱۰۹ هزار میلیارد تومان برای یارانه کالاهای اساسی و نهاده‌های دامی
- ۷۰ هزار میلیارد تومان یارانه دارو، تجهیزات پزشکی و کامل کردن پوشش بیمه سلامت
- ۷۱ هزار میلیارد تومان یارانه نان و خرید تضمینی گندم
- ۱۹ هزار میلیارد تومان برای محرومیت‌زدایی مانند آب و راه روستا و آب و راه عشایر و طرح‌های هادی روستایی و مواردی از این دست
- ۳۵.۶ هزار میلیارد تومان برای کاهش فقر مطلق که مستمری‌بگیران کمیته امداد و بهزیستی مشمول این بخش هستند
- ۳۲ هزار میلیارد تومان برای بیماران خاص و صعب‌العلاج و درمان ناباروری و واردات مواد اولیه دارویی
- ۳ هزار میلیارد تومان سهم دولت برای بیمه اقشار خاص همانند رانندگان حمل و نقل درون‌شهری و برون‌شهری، قالیبافان، زنبورداران، زنان سرپرست خانوار، صیادان شمال و جنوب، باربران و خادمین مساجد
-۳۴ هزار میلیارد تومان برای اجرای کامل قانون حمایت از معلولان و تسهیلات مسکن در نظر گرفته شده برای خانواده‌های دارای دو معلول
- هزار میلیارد تومان برای ساماندهی پسماند استان‌های شمالی کشور
- ۶ هزار میلیارد تومان برای کاهش آسیب‌های اجتماعی
- ۱۵۰۰ میلیارد تومان تغذیه دانش‌آموزان مناطق محروم و یارانه شیر
رییس کمیته تبصره ۱۴ کمیسیون تلفیق بودجه سال ۱۴۰۰ اظهار داشت: در مورد یارانه کالاهای اساسی که ۱۰۹ هزار میلیارد تومان اعتبار در نظر گرفته شده و نحوه هزینه‌کرد آن که این یارانه به صورت کارت الکترونیکی و مستقیماً در اختیار مردم قرار گیرد یا اینکه یارانه در مراحل دیگری پرداخت شود با تصمیم دولت خواهد بود.
نگاهی به این فهرست بلندبالا از یارانه‌های پرداختی دولت در سال آینده نشان می‌دهد که در حوزه یارانه نقدی، تغییر خاصی در منابع وجود ندارد اما در نظر گرفتن 109 هزار میلیارد تومان اعتبار برای کالاهای اساسی نشان می‌دهد که همچنان یک دو راهی مهم پیش روی دولت وجود خواهد داشت یا آنها باید به تداوم تخصیص ارز 4200 تومانی تن بدهند یا با حذف آن، اعتبارات در نظر گرفته شده در این حوزه را به شکل نقدی یا غیرنقدی در اختیار مردم قرار دهند.
شیوه‌های غیرنقدی تاکنون به درستی تعیین تکلیف نشده‌اند و مشخص نیست که آیا شیوه حمایت کوپنی سال‌های قبل دوباره احیا خواهد شد یا دولت طرحی دیگر در سر دارد. از سوی دیگر حمایت نقدی نیز با توجه به نرخ بالای تورم با ایراداتی همراه است. صرف نظر از رقم بالای یارانه پنهان، دولت باید در سال آینده 445 هزار میلیارد تومان پول برای یارانه و سایر حمایت‌های اقتصادی نیز در دستور کار قرار دهد که با توجه به محدودیت‌های اقتصادی مشخص نیست منابع آن از چه طریقی تامین خواهد شد.
