دلار پس از توافق چه میشود؟
در روزهای گذشته و پس از انتشار گزارش رویترز مبنی بر احتمال بالای توافق در مذاکرات وین طی هفتههای آینده، بازارهای مالی نیز واکنش متفاوتی به این خبر داشتند. شامگاه پنجشنبه و دقایقی پس از انتشار خبر رویترز، نرخ دلار هرات واکنشی هیجانی نشان داده و وارد کانال ۲۵ هزار تومان شد.
در بازار تهران نیز دلار با افت قیمتی مواجه شده و به حوالی ۲۶ هزار و ۲۰۰ تومان رسید. روز شنبه نیز صرافی ملی نرخ خرید دلار را ۲۴ هزار و ۴۷۴ تومان و نرخ فروش آن را ۲۴ هزار و ۷۲۰ تومان اعلام کرد.
کاهش نرخ دلار؛ خوب یا بد؟
رشد عجیب نرخ ارز که از اواخر سال ۹۶ آغاز شد، تأثیرات زیادی در اقتصاد کشور گذاشت و مشکلات معیشتی مختلفی برای مردم ایجاد کرد. در ادامه، نرخ دلار طی هفت ماه از چهار هزار تومان به ۱۹ هزار تومان رسید و با وجود افت نسبی، در نهایت طی سالهای گذشته حتی تا یک قدمی ۳۲ هزار تومان هم رسید. با این حال، عموم جامعه معتقدند که گرانیهای موجود در کشور حتی در صورت کاهش شدید نرخ دلار هم دیگر ریشهکن نخواهد شد. در این راستا، به نظر میرسد که با توجه به شرایط کشور کاهش نرخ دلار به کمتر از ۲۳ هزار تومان به نفع کلیت اقتصاد و بنگاههای تولیدی نیست. کاهش شدید نرخ دلار علاوه بر کاهش سودآوری شرکتهای صادراتی، میتواند خروج سرمایهها از کشور را هم در پی داشته باشد. انتظارات تورمی همواره در کشور ما وجود داشته و کاهش قیمت دلار نیز پس از یک محدودهای، میتواند تقاضا را در بازار با افزایش قابل توجهی همراه سازد. هنوز هم که هنوز است، فعالیتهای اقتصادی در خارج از کشور مانند خرید ملک در کشورهای همسایه برای مردم سرمایهگذاری جذابی به حساب میآید و کاهش نرخ ارز، تقاضای این دسته از افراد را هم متوجه بازار خواهد کرد. از نگاه بسیاری از سرمایهگذاران، حتی دلار ۲۳ هزار تومانی هم ارزنده بوده و طبیعتاً میتواند توجه بسیاری از سرمایهگذاران را به سمت این بازار سوق بدهد.
تأثیر نرخ دلار بر شرکتها
تحریمهای ظالمانه که علیه کشورمان اعمال میشود، مشکلات بسیاری را برای شرکتها ایجاد و افزایش نرخ ارز نیز بار دو برابری را بر شرکتهای وارداتی تحمیل کرده است. تجربه شکست خورده تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی هم کمکی به شرکتهای داخلی نکرده و نتیجهای جز اهدای رانت به برخی از آقازادهها را در پی نداشته است.
ارز نیمایی چیست؟
با افزایش شکاف میان ارز دولتی و ارز بازار آزاد در کشور، در اوایل سال ۹۷، بانک مرکزی سامانهای را تحت عنوان نیمایی راهاندازی کرد تا بتواند بهوسیله آن، کنترلی بر بازار ارز در واردات و صادرات داشته باشد. طبق این سامانه واردکنندگان و صادرکنندگان کالاها با ثبت درخواست خود در سامانه، از ارز نیمایی استفاده میکردند. ارز نیمایی به سامانه الکترونیکی یکپارچه ارز کشور برای واردات و صادرات اطلاق میشود که در آن خرید کالاهای وارداتی و فروش کالاهای صادراتی انجام میگیرد. منظور از نیما مخفف عبارت «نظام یکپارچه معاملات ارزی» است. معمولاً شرکتها برای ثبت صادرات و واردات خود از این ارز بهره میبرند. نرخ ارز نیمایی همواره بر روی بازار سرمایه نیز تأثیرگذار بوده است. بهطوری که نرخ دلار آزاد تقریباً اهمیتی برای این شرکتها نداشته، چراکه مراودات آنها با استفاده از دلار نیما انجام میگیرد. بهاینترتیب، هرچقدر که نرخ دلار نیما کاهشی شده و نرخ بازار آزاد افزایش یابد، شرکتها نیز سود بیشتری کسب میکنند و نزدیکی قیمت دلار آزاد با دلار نیما بدترین حالت برای شرکتها به حساب میآید که این اتفاق معمولاً رخ نمیدهد. دلار نیمایی در حال حاضر در حوالی ۲۳ هزار و ۹۰۰ تومان قرار گرفته؛ این در حالی است که دلار در بازار آزاد در کانال ۲۶ هزار تومان معامله میشود.
نرخ واقعی دلار چقدر است؟
سهیل کلاهچی، کارشناس اقتصاد کلان با بیان اینکه «نرخ واقعی دلار، هیچ ارتباطی به برجام ندارد.»، به تشریح تأثیر برجام بر روی بازارها میپردازد و عنوان میکند: در این مقطع، نرخ واقعی دلار باید حدود ۳۰ الی ۳۲ هزار تومان باشد. این روزها گفته میشود که احتمال توافق وجود دارد و اگر این احتمال به وقوع بپیوندد، ریزش دلار کاملاً بر اساس جو شکل گرفته و موقتی خواهد بود. وی یادآور میشود: پیشبینی میشود با توجه به آزادسازی بخشی از منابع ارزی، نرخ دلار اندکی کاهشی شود، اما نرخ ارز در کشور ما همیشه صعودی بوده است. با شرایط کنونی نیز این رویه ادامهدار خواهد بود و سرعت آن میتواند در مقاطعی، کم یا زیاد شود.
سیاست دولت
سیاستهای دولت همواره تأثیر غیرقابلانکاری بر روی نرخ ارز در کشور داشته و پس از آغاز کار دولت سیزدهم نیز نگاهها به سمت عملکرد سید ابراهیم رییسی معطوف شد. قیمت دلار در آغاز به کار دولت رییسی، در کانال ۲۵ هزار تومان قرار داشت و حتی تا ۲۹ هزار تومان نیز افزایش پیدا کرد. با آغاز مذاکرات ایران و سران ۱+۴ قیمت دلار نیز روند کاهشی به خود گرفت و فعلاً در کانال ۲۶ هزار تومان قرار گرفته است. برای بودجه سال ۱۴۰۱، دولت نرخ دلار را در کانال ۲۳ هزار تومان در نظر گرفته که نشان میدهد دولت هم برنامهای برای کاهش بیش از حد نرخ دلار ندارد؛ تیم اقتصادی دولت، به خوبی میدانند که رساندن نرخ دلار به ۲۳ هزار تومان چه کار دشواری است و کاهش بیش از آن، چه ضربات جبرانناپذیری به اقتصاد کشور خواهد زد. در این راستا، به نظر میرسد که کف دلار برای محدودههای ۲۳ هزار تومان بسته شده و نرخ ارز در سال آینده حتی با وجود برجام هم به کمتر از این رقم نخواهد رسید. ایمان رییسی، کارشناس بازار سرمایه درباره آینده دلار به شهر بورس میگوید: احتمال افت دلار به پایینتر از ۲۳ هزار بسیار ضعیف است. سرمایههای بسیاری وجود دارند که در صورت رسیدن دلار به کمتر از ۲۵ هزار تومان میتوانند وارد این بازار شوند. در این صورت، ارز زیادی از کشور خارج میشود. وی میافزاید: اگر دلار افت زیادی داشته باشد، مردم بار دیگر به خرید ملک در کشورهایی مانند ترکیه رو میآوردند و به همین دلیل، بعید است که دلار افت زیادی داشته باشد.
دلار بدون برجام چه میشود؟
خوشبینیها نسبت به آینده برجام و حصول توافق در مذاکرات به اوج خود رسیده، اما در صورتی که طرفین به توافق نرسند چه اتفاقی خواهد افتاد؟ اگرچه از دید کارشناسان، احتمال عدم توافق در مذاکرات اندک است، اما میتوان سناریوی وخیمتری نه تنها برای نرخ ارز، بلکه برای کلیت اقتصاد در نظر گرفت. علی طباطبایی کارشناس بازارهای مالی ارزش ذاتی دلار را ۳۵ هزار تومان دانست و افزود: افت قابل توجه قیمت دلار در بازه زمانی کوتاه، بعید است. وی تصریح کرد: برخی کارشناسان احتمال دلار ۲۵ هزار تومانی را مطرح کردند اما احتمال آن کاهش یافته است. حتی گفته میشود دولت نیز بودجه ۱۴۰۱ را بر مبنای دلار ۲۳ هزار تومانی میبندند. این کارشناس بازارهای مالی گفت: توافق باید انجام شود اما نمیتوان انتظار داشت در فاصله کوتاه روی قیمت دلار اثر بگذارد. چرا که به یک یا دو سال فرصت نیاز است که رفع تحریم تأثیر خود را در صادرات کشور نشان دهد. به گفته طباطبایی، فقط ممکن است از نظر روانی روی بازارها تأثیر بگذارد و امیدواری برای کاهش تورم ایجاد کند. وی ادامه داد: دلار کمتر از ۳۵ هزار تومانی با ارز پاشی امکانپذیر شده است و احتمالاً در ماههای آینده قیمت دلار به این سمت میرود.