فرصت‌های اقتصادی برجام

غلامرضا سلامی

کسری بودجه دولت در سال‌های گذشته به یکی از مهم‌ترین معضلات اقتصادی ایران تبدیل شده و به دنبال آن، مشکلات و معضلاتی به وجود آمده که امروز با بسیاری از آنها روبه‌روییم. با توجه به وابستگی طولانی‌مدت اقتصاد ایران به پول نفت، وقتی به دلیل تحریم‌ها دسترسی به این منابع درآمدی متوقف شد، عملا راهی برای جبران‌ها به وجود نیامد. هرچند دولت در سال‌های گذشته تلاش کرد که با استفاده از منابع درآمدی پایدار مانند مالیات بخشی از این کمبود درآمد را جبران کند اما به نظر می‌رسد همچنان اقتصاد ایران به پول نفت وابستگی قابل توجهی دارد.

یکی از اصلی‌ترین معضلاتی که پول نفت برای اقتصاد ایران داشته، استفاده از این منابع در بودجه جاری کشور بوده است. یعنی وقتی ما به پول نفت رسیدیم به جای آنکه از این پول در سرمایه‌گذاری زیرساختی استفاده کنیم و ارزش افزوده جدید خلق کنیم، آن را برای پرداخت حقوق و هزینه‌های جاری دولت خرج کرده‌ایم. در دوره برجام نیز تا حدی این تجربه تکرار شد. در شرایطی که بسیاری از شرکت‌های خارجی اعلام آمادگی کرده بودند که در اقتصاد ایران سرمایه‌گذاری کرده و حتی فایناس در اختیار ما قرار دهند، در نهایت باز هم پول نفت به عنوان سهل‌الوصول‌ترین درآمد مورد استفاده جاری قرار گرفت.

در سال پیش‌رو و در جریان مذاکرات فعلی هسته‌ای نیز باز این خطر وجود دارد. یعنی در این تردیدی نیست که در کوتاه‌مدت کنار رفتن تحریم‌ها به فرصتی برای تنفس در اقتصاد ایران تبدیل خواهد شد و دولت می‌تواند بخشی از مشکلات مالی خود را با استفاده از فضای باز اقتصادی التیام ببخشد اما تا زمانی که اصلاحاتی ساختاری در دستور کار قرار نگیرد و راهی برای تغییر در تصمیمات کلان پیدا نشود، همچنان مشکلات به قوت خود باقی خواهند بود.

این موضوع و مشکل را ما در دیگر بخش‌های اقتصاد ایران نیز به خوبی می‌بینیم. اینکه برای مدتی طولانی از ظرفیت بازار سرمایه برای تغییر در شرایط اقتصادی صحبت شود اما در عمل راهی برای استفاده از منابع آن باز نشود یا مشکلاتی برای تولیدکننده به وجود‌اید که سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصاد را دشوار کند، همگی یک نتیجه خواهد داشت و آن تداوم معضلاتی است که برای دوره‌ای طولانی با آن رو به رو بوده‌ایم. اگر بنا باشد از تجربه احیای برجام و تعامل مستقیم با اقتصاد جهانی استفاده کنیم، قطعا باید در نگاه کلان تغییر ایجاد شود و در غیر این صورت گشایش‌های کوتاه‌مدت تنها نقش مسکن را ایفا خواهند کرد.