موفقیت ترانزیت ریلی نتیجه امضای چند موافقتنامه نیست
به تازگی مدیرعامل راه‌آهن از شکسته شدن رکورد ترانزیت ریلی در ۱۰۰ سال اخیر خبر داد. خبری که از سوی برخی کارشناسان ریلی رد و از سوی برخی دیگر از کارشناسان به صورت مشروط تایید شده است.
سید میعاد صالحی معاون وزیر راه و مدیرعامل شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران ۳۰ بهمن ماه در صفحه شخصی خود در فضای مجازی از شکسته شدن رکورد ۱۰۰ ساله ترانزیت ریلی در سال جاری خبر داده بود.
او نوشته بود: ترکمنستان، قزاقستان، روسیه و پاکستان، ترانزیت بار ریلی کشور با دو برابر شدن نسبت به سال قبل، رکورد تاریخ صد ساله راه‌آهن را شکست و ان‌شاءالله تا پایان سال هر روز این رکورد را جابه‌جا خواهیم کرد.
این در حالی است که بر اساس آمارهای اعلامی شرکت راه‌آهن در ۹ ماهه امسال یک میلیون و ۳۹۵ هزار و ۴۵۲ تن میزان ترانزیت ریلی بار بوده که یک میلیون و ۳۶۴ هزار تن آن غیر نفتی و ۳۱ هزار و ۴۲۳ تن نفتی بوده است.
این شاخص (حجم ترانزیت ریلی بار) برای سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ به ترتیب حدوداً ۶۲۲ و ۸۰۶.۵ هزار تن است که در سال ۹۹ به ۹۸ رشد حدوداً ۳۰ درصدی داشته است.
مدیران راه‌آهن دنبال رکوردزنی نباشند
مجید بابایی، دبیر اسبق انجمن شرکت‌های حمل و نقل ریلی اما درباره ادعای شکسته شدن رکوردِ حمل ترانزیت ریلی به مهر اطلاع داد: اگر مدیرعامل شرکت راه‌آهن تمایل به ارایه گزارش عملکرد و پیشرفت‌های سازمان متبوع خود دارد که بسیار هم امری پسندیده است بیاید کمی علمی‌تر با مخاطبان اصلی خود که جامعه صنعت ریلی است صحبت کند. بهتر بود که ایشان اول برنامه می‌داد و مولفه‌ها و اولویت‌های کاری خود را مشخص می‌کرد؛ آقای صالحی می‌بایست معیارهای ارزیابی عملکرد خود را پیشاپیش اطلاع‌رسانی و در یک ساختار منسجم و مستمر آنها را ارزیابی می‌کرد؛ اما آیا چنین کاری کرده است؟وی افزود: موفقیت مستمر در ترانزیت ریلی نتیجه چند سفر بین‌المللی و امضای چند موافقتنامه نیست؛ بلکه ده‌ها حوزه مختلف در داخل و خارج از بخش حمل و نقل و همچنین مسائل سیاسی و بین‌المللی در آن دخیل است؛ آیا کاهش ترانزیت ریلی از یک و نیم میلیون تن به نیم میلیون تن حاصل ضعف سیستم قبلی و افزایش مجدد آن نتیجه توانایی سیستم فعلی است؟ آن هم در حالی که در این چند ماه از مدیریت مدیرعامل راه‌آهن، هیچیک از بدنه فنی و اجرایی بخش ریلی تغییر نکرده است.
بابایی ادامه داد: بهتر است مدیرعامل راه‌آهن بر برنامه‌ها و پیگیری مسائل بنیادی ریلی مثل بهره وری پایین، سرعت بازرگانی پایین، فاصله تکنولوژیک با دنیا، اصلاح ساختار صنعت و ارتقای همکاری با بخش غیر دولتی توانمند متمرکز شود.
وی خاطرنشان کرد: کسی از مدیرعامل فعلی راه‌آهن انتظار معجزه و رکورد شکنی ندارد؛ صنعت ریلی کشور ۹۰ سال است که علی رغم محدودیت‌ها، حرکتی رو به جلو داشته است و همه مدیران قبلی، هم در موفقیت‌ها و هم شکست‌های این صنعت سهمی داشته‌اند؛ بنابراین بدون داشتن برنامه‌ای منسجم، مدیران این بخش راهی به جایی نخواهند برد و دنبال رکورد زنی نباشند.
صحت دارد اما ....
محمد جواد شاهجویی کارشناس اقتصاد حمل و نقل نیز در همین خصوص به خبرنگار مهر اظهار کرد: اینکه در مجموع گفته می‌شود که رکورد ترانزیت ریلی ۱۰۰ سال اخیر را شکسته‌ایم، حرف درستی است؛ اما اینکه گفته می‌شود نسبت به سال ۱۳۹۹ رشد ۱۸۹ درصدی در ترانزیت ریلی داشته‌ایم، آمار مناسبی برای مقایسه نیست؛ چون اگر منشأ مقایسه را برای سال ۱۳۹۶ بگذاریم که در آن سال حدود ۱.۳ میلیون تن بار ترانزیتی در شبکه ریلی جابه‌جا شد، نمی‌توانیم آن را با سال ۱۳۹۹ مقایسه کنیم.وی افزود: در سال‌های ۱۳۹۷، ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ افت ترانزیت ریلی داشته‌ایم؛ مثلاً در سال ۱۳۹۸ صرفاً حدود ۶۰۰ هزار تن ترانزیت ریلی داشته‌ایم؛ اما در سال ۱۳۹۹ به حدود ۹۰۰ هزار تن رسید و از ابتدای سال جاری تاکنون به رقم ترانزیت ریلی سال ۱۳۹۶ توانسته‌ایم برسیم.
شاهجویی درباره اینکه آیا این بهبود وضعیت ترانزیت ریلی، به خاطر اقدامات راه‌آهن بوده یا نه؟ تصریح کرد: بخش عمده‌ای از این موفقیت، ربطی به اقدامات مدیرعامل راه‌آهن ندارد ولی اینکه وی اهتمام به ترانزیت دارد و پیگیر آن است، خود خبر خوشحال‌کننده‌ای است؛ اما در هر صورت بخشی از رشد ترانزیت به حل مسائل سیاسی کشور مرتبط است و موضوع تقویت دیپلماسی با کشورهای همسایه نیز در این رشد ترانزیت، بی‌تأثیر نیست.
کارشناس اقتصاد حمل و نقل گفت: افزایش جهانی نرخ حمل و نقل دریایی هم در افزایش ترانزیت از خاک ایران خصوصاً ترانزیت ریلی موثر بوده است؛ در حوزه حمل و نقل دریایی در برخی مسیرها شاهد آن هستیم که به دلیل پاندمی کرونا در برخی روت‌ها و مسیرها افزایش ۱۰ برابری قیمت را داشته باشیم که سبب شده صاحبان کالا به سمت حمل و نقل جاده‌ای و ریلی متمایل‌تر شوند.
وی درباره ادعای معاون اسبق حمل و نقل وزارت راه که گفته عمر حمل و نقل ریلی ما به ۱۰۰ سال نمی‌رسد یا عمر صنعت ترانزیت ریلی ما حداکثر ۳۰ سال است، گفت: این ادعا صحت ندارد؛ ما در جنگ جهانی دوم تجربه و سابقه استفاده از راه‌آهن ایران به عنوان مسیر لجستیکی متفقین را داریم. ضمن اینکه آماری که مدیرعامل راه‌آهن ارایه داده، آمار ۱۰ ماهه است که توانسته‌ایم در ۱۰ ماه به رکورد ترانزیت ریلی کالا در مدت مشابه سال ۱۳۹۶ دست یابیم.
شاهجویی یادآور شد: تا انتهای امسال می‌توانیم رکود ۱.۵ میلیون تن ترانزیت ریلی کالا در سال ۹۶ را بشکنیم که نشان می‌دهد ادعای صالحی صحت دارد. البته تا زمانی که مساله نبود بهره وری در شبکه حمل و نقل ریلی حل نشود، نمی‌توان انتظار داشت که ترانزیت ریلی از یک سقفی بالاتر برود. وی با اشاره به هدف‌گذاری دستیابی به ۱۰۰ میلیون تن ترانزیت از قلمروی ایران گفت: از این حجم باید حداقل ۳۰ تا ۴۰ میلیون تن آن از شبکه ریلی عبور کند؛ آن هم در شرایطی که از کل شبکه ریلی کشورمان بیش از ۵۰ میلیون تن کالا هم نمی‌توانیم عبور بدهیم.
آمارها چه می‌گویند؟
در همین حال، انجمن صنفی شرکت‌های حمل و نقل ریلی در گزارشی درباره ترانزیت ریلی بار طی سال‌های ۱۳۷۴ تا ۱۴۰۰ اعلام کرد: از سال ۱۳۷۴ که آمار ترانزیت ریلی موجود است، ۱۵۷ هزار و ۱۸۹ تن کالا از شبکه ریلی ایران ترانزیت شده است.
همچنین از سال ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۹ میزان تناژ باری که از ریل ایران ترانزیت شده، بالای یک میلیون تن بود اما در فاصله سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۱ این شاخص به زیر یک میلیون تن برمی‌گردد؛ اما روند صعودی ترانزیت ریلی بار و ارتقای آن به بالای ۱ میلیون تن، بار دیگر از سال ۱۳۹۴ آغاز شده و تا سال ۱۳۹۷ در بالای ۱.۵ میلیون تن باقی می‌ماند.
اگرچه در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ با افت شدید ترانزیت ریلی مواجه بودیم، اما در سال جاری تا پایان بهمن ماه ۱ میلیون و ۷۵۴ هزار تن بار از شبکه ریلی ایران ترانزیت شد و برآورد شده که تا پایان امسال این شاخص به یک میلیون و ۹۱۴ هزار و ۵۱۸ تن برسد.
هر چند که سهم بار نفتی از کالاهای ترانزیت شده از شبکه ریلی کشورمان بسیار پایین و کمتر از ۵۰ هزار تن بوده است؛ این در حالی است که در سال ۱۳۸۵ میزان ترانزیت ریلی نفتی با ۸۱۷ هزار تن حتی از ترانزیت کالاهای غیر نفتی هم بیشتر شده بود. لازم به ذکر است که حدود ۹۰ درصد از بار ترانزیت ریلی امسال، «گوگرد حمل شده از مبدأ سرخس به مقصد بندرعباس» است.
