روند معاملات تغییر می‌کند؟
دستکاری در بازار و ارسال سفارش‌های نامتعارف، یکی از دغدغه‌های همیشگی سرمایه‌گذاران خرد و معامله‌گران آنلاین بازار سرمایه بوده است. این نگرانی‌ها به ویژه به این دلیل تقویت شده که معامله‌گران عادی تنها می‌توانند پنج ردیف اول سفارشات خرید و فروش سهام را مشاهده کنند اما در مقابل، کارگزاری‌ها و معامله‌گران حقوقی به تمامی عمق مظنه بازار دسترسی دارند. همچنین در حالی که شرکت‌های کارگزاری می‌توانند از الگوریتم‌ها برای ثبت سفارش‌های خرید و فروش بهره ببرند، معامله‌گران آنلاین از این امکان محروم هستند. از همین رو همواره این انتقاد مطرح بوده که سازمان بورس در برابر معامله‌گران خرد از یک‌سو و حقوقی‌ها و نهادهای مالی بازار از سوی دیگر، سیاست‌های دوگانه‌ای را اتخاذ کرده است. حالا اما گفته می‌شود براساس تصمیمات جدید هیات‌مدیره سازمان بورس قرار است عمق سفارش‌های خرید و فروش معاملاتی یا همان عمق مظنه در اختیار تمامی معامله‌گران برخط قرار گیرد. این دیدگاه به ویژه از زمان ورود قوه قضاییه به پرونده تخلفات بورسی جدی‌تر دنبال می‌شود. احمد اشتیاقی کارشناس بازار سرمایه بر این باور است که این اقدام می‌تواند فضای عادلانه‌تری را برای معامله‌گران خرد در مقایسه با استیشن‌های کارگزاری‌ها فراهم کند، اما در عین حال نوعی هموارسازی مسیر برای گسترش سرمایه‌گذاری مستقیم در بازار سرمایه نیز محسوب می‌شود.
در همین حال برخی بر این باورند که این اقدام می‌تواند به معنای پایان سیطره کارگزاری‌ها و حقوقی‌ها بر معاملات بازار ارزیابی شود.چهارم اسفندماه بود که جلسه شورای مشورتی سازمان بورس و اوراق بهادار با حضور روسای ادوار و اعضای هیات‌مدیره سازمان و همچنین برخی صاحب‌نظران بازار سرمایه درباره ارزیابی جوانب سیاست افشای عمق دفتر سفارشات بازار برگزار شد. به نظر می‌رسد آنچه در این جلسه بررسی گذشته است، در نهایت توانسته هیات‌مدیره سازمان بورس را مجاب کند تا خدمت مهم افشای مظنه برای معامله‌گران را بهبود بخشد، چراکه روز گذشته اعلام شد در راستای رفع دغدغه‌های مطرح‌شده در جلسه با ریاست قوه قضاییه، هیات‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار اقدام به بررسی نمایش عمق مظنه (سفارش‌های خرید و فروش) برای همه معامله‌گران کرده و در این راستا ضمن تاکید بر تقویت سامانه‌های نظارتی و آموزش همگانی مبنی بر اینکه ارزش ذاتی هر سهم نه از میزان عمق مظنه‌ها (سفارش‌های خرید و فروش) بلکه از عوامل کلان اقتصادی و عوامل بنیادین مرتبط به هر شرکت تعیین می‌شود، تصمیم گرفت که عمق مظنه در اختیار همگان قرار بگیرد و همه معامله‌گران آنلاین نیز بتوانند این خدمت را از کارگزاران خود دریافت کنند. گفتنی است در حال حاضر سفارش‌های خرید و فروش در بازار در دو مدل نمایش داده می‌شوند؛ در مدل نخست، تنها پنج مظنه برتر نمایش داده می‌شود که سایت‌ها و کاربران آنلاین به آن دسترسی دارند. در مدل دوم اما امکان مشاهده تمام سفارش‌های موجود در صف خرید یا فروش میسر است. مشاهده عمق سفارش‌ها تنها برای معامله‌گران کارگزاری‌ها مجاز است. به عبارت دیگر این خدمت مهم به تمامی سرمایه‌گذاران بازار سرمایه ارایه نمی‌شود و آن‌طور که پیش‌تر روح‌الله دهقان مدیرعامل شرکت مدیریت فناوری بورس گفته است، افرادی که برای خودشان سهم خرید و فروش می‌کنند که همان کاربران آنلاین عادی هستند، براساس دستورالعمل افشای اطلاعات، حق دسترسی به این اطلاعات را ندارند. گفتنی است تا قبل از سال ۹۵، دسترسی به عمق سفارش‌ها در اختیار افراد قرار نداشت و تنها معامله‌گران کارگزاری‌ها از طریق ایستگاه‌های نامک می‌توانستند به عمق سفارش‌ها دسترسی داشته باشند. اما از اواخر این سال، با دستور سازمان بورس و اوراق بهادار و به منظور گسترش ایستگاه‌های برخط گروهی (آنلاین گروهی) مقرر شد پیام‌های عمق سفارش‌ها برای توسعه سامانه‌های برخط گروهی، در اختیار شرکت‌های نرم‌افزاری (OMS) قرار بگیرد تا معامله‌گرانی که از برخط گروهی استفاده می‌کنند، بتوانند عمق سفارش‌ها را مشاهده کنند. از آنجا که این اطلاعات برای شرکت‌های نرم‌افزاری ارسال می‌شود، از نظر فنی این امکان وجود دارد تا دسترسی به عمق سفارش‌ها در اختیار نهادهایی به جز برخط گروهی قرار بگیرد ولی براساس دستورالعمل افشای اطلاعات، شرکت‌های نرم‌افزاری حق افشای عمق سفارش‌ها به درگاهی جز برخط گروهی را ندارند. حالا اما به نظر می‌رسد این قانون در حال تغییر است. برخی صاحب‌نظران بازار سرمایه این تغییر را به کاهش سیطره کارگزاری‌ها و انحصار آنان در دسترسی به اطلاعات بازار تعبیر کرده‌اند و بر این باورند که این اقدام می‌تواند به رفع تبعیض در معاملات بازار سرمایه و کاهش تخلفات منجر شود.
ابهام در میزان و نحوه افشای اطلاعات
اگر چه تغییر جدید در افشای مظنه می‌تواند به عنوان گامی موثر و خوشایند برای معامله‌گران آنلاین تلقی شود اما گفته می‌شود ممکن است این اقدام به گسترش بیشتر سرمایه‌گذاری و سهامداری مستقیم در بازار سرمایه بینجامد. روشی که طی دو سال گذشته زیان‌های زیادی را به مردم تحمیل کرد. هنوز مشخص نیست که قرار است افشای مظنه با چه ساز‌و‌کاری در بازار سرمایه تغییر کند و این اطلاعات از چه کانالی در اختیار معامله‌گران قرار گیرد اما بررسی‌ها نشان می‌دهد در بسیاری از بورس‌های جهانی، دسترسی به سطوح مختلف اطلاعات و ردیف‌های مظنه معاملات، در قبال پرداخت مبالغی میسر می‌شود. به عنوان مثال می‌توان به بازارهایی نظیر نزدک در امریکا، بورس‌های لندن، سنگاپور، ابوظبی و برخی کارگزاری‌های مشهور جهان از قبیل رابین هود و اینتراکتیو بروکرز- که خدمات متنوعی به اغلب بورس‌های جهان ارایه می‌دهد- اشاره کرد. در این بازارها، عموما دسترسی‌های حداقلی به مظنه بازار رایگان است اما کاربران برای دسترسی به لایه‌های بیشتر اطلاعاتی و دریافت عمق مظنه سفارشات ملزم به پرداخت مبالغی هستند تا بتوانند از این امکانات بهره‌مند شوند. برخی صاحب‌نظران معتقدند این روش توانسته است سرمایه‌گذاری غیرحرفه‌ای در بازارهای مالی را کنترل کند. با این حال اما مشخص نیست که ارایه این خدمت در بازار سرمایه ایران رایگان خواهد بود یا خیر؟
برقراری تساوی میان معامله‌گران
احمد اشتیاقی کارشناس بازار سرمایه در مطلبی نوشت: همان‌طور که می‌دانید در حال حاضر معاملات بازار سرمایه هم از طریق استیشن‌های کارگزاری‌ها صورت می‌گیرد و هم معامله‌گران آنلاین می‌توانند از طریق خدمات برخط سهام خرید و فروش کنند. معامله‌گری که از طریق استیشن کارگزاری معامله می‌کند می‌تواند تمامی سفارشات بازار را مشاهده کند یا به عبارت دیگر به عمق بازار دسترسی دارد. اما مشتریان آنلاین تنها پنج ردیف از سفارش‌ها را می‌بینند. قبلا تعداد معامله‌گران آنلاین بازار بسیار اندک بود اما می‌توان گفت در حال حاضر معاملات آنلاین با معاملات استیشن کارگزاری‌ها برابری می‌کند. با توجه به اینکه در حال حاضر معاملات آنلاین وسعت زیادی پیدا کرده و تعداد بی‌شماری از سهامداران شخصا به صورت برخط معامله می‌کنند، بر همین اساس سازمان بورس تصمیم گرفته که عمق سفارش‌ها را به صورت عادلانه در اختیار تمامی معامله‌گران قرار دهد. با توجه به اینکه زیرساخت‌های آن فراهم است، این امکان وجود خواهد داشت که معامله‌گر برخط بتواند عمق سفارش‌ها را مشاهده کند. تصمیم سازمان می‌تواند منجر به برقراری تساوی میان معامله‌گران بازار سرمایه اعم از برخط یا کارگزاری شود. زیرا هر چه بیشتر عمق سفارشات دیده شود تصمیم بهتری برای معامله می‌توان اتخاذ کرد. در ایران شرکت فناوری اطلاعات بورس، اطلاعات بازار را در اختیار OMSها قرار می‌دهد تا آنها نیز این اطلاعات را در اختیار کارگزاری‌ها قرار دهند. در انتهای این مسیر، کارگزاری‌ها پنج ردیف از سفارش‌ها را در اختیار معامله‌گر برخط می‌گذارند. اما نمونه‌های خارجی، اندکی متفاوت است. اصولا در کشورهای توسعه‌یافته که بازار سرمایه آنها هم رشد کرده است، هر نوع اطلاعات اضافه‌ای که معامله‌گر مطالبه کند باید بهای آن را هم بپردازد. یعنی مشابه همین سایت TSETMC هم که در ایران به‌طور رایگان مشاهده می‌شود، پولی است. به عبارت دیگر دسترسی به سطحی از اطلاعات رایگان است اما از مرحله‌ای باید برای دریافت اطلاعات پول پرداخت کرد. ممکن است همین تصمیم جدید هیات‌مدیره سازمان بورس مبنی بر افشای عمومی مظنه بازار از نظر ما امتیازی برای مشتریان آنلاین محسوب شود اما برخی به این اقدام نقد دارند. منتقدان عنوان می‌کنند که این اقدام بدون دریافت بهای خدمت جدید سبب گسترش بیش از اندازه معاملات آنلاین می‌شود و افراد را به سمت سرمایه‌گذاری مستقیم سوق می‌دهد. بر این اساس گفته می‌شود شاید چندان صلاح نباشد فردی که تخصص و تجربه لازم را ندارد به این سطح از اطلاعات دسترسی داشته باشد. چراکه ممکن است منجر به گمراهی بازار شود. باید دقت شود چه میزان از اطلاعات لازم است در اختیار افراد قرار گیرد و افراد به صورت انفرادی معاملات خود را انجام دهند. این اقدام به نوعی رونق سهامداری مستقیم و معامله‌گری انفرادی است. در صورتی که همواره توصیه می‌شود افرادی که اطلاعات کافی درباره معامله‌گری در بازار سرمایه ندارند از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری و شرکت‌های سبدگردان اقدام به ورود کنند. اما وقتی تسهیلات اینچنینی فراهم می‌کنند یعنی دارند به معاملات آنلاین و مستقیم رونق می‌دهند. بر همین اساس این دست از اقدامات باید با تامل بیشتری صورت گیرد. زیرا از سمت دیگر هم دغدغه حضور مستقیم مردم در بازار مطرح است و این اقدام به نظر من سبب می‌شود این حضور مستقیم قدری تقویت شود. اگر قرار است از این ورود مستقیم جلوگیری شود شاید بهتر باشد این خدمت پولی باشد تا دست‌کم افراد حرفه‌ای‌تر بازار به این اطلاعات دسترسی یابند و به این شیوه بازار هم از ریل خود خارج نشود.
