رشد بالای 45 درصدی بدهی دولت و بانک‌ها به بانک مرکزی

گروه بانک و بیمه| محسن شمشیری |

آمارهای اقتصادی دی ماه ۱۴۰۰ بیانگر ادامه روند کاهشی نرخ رشد نقدینگی برای سومین ماه متوالی در نیم سال دوم است.حجم نقدینگی در پایان دهمین ماه سال، به ۴۵۰۱ هزار میلیارد تومان رسیده است. به بیان دیگر، حجم نقدینگی در دی ماه نسبت به ماه مشابه سال قبل، ۳۹.۸ درصد بیشتر شده است که نسبت به ماه های قبل، افت دارد.  روند کاهشی مذکور در حالی است که نرخ رشد حجم نقدینگی در دی ماه در شرایطی به رقم ۳۹.۸ درصد رسیده است که این نرخ در سه ماهه قبل یعنی مهر، آبان و آذر ۱۴۰۰، به ترتیب ۴۲.۸، ۴۲ و ۴۱.۴ درصد بوده است که بیانگر تداوم روند کاهشی این نرخ برای سومین ماه متوالی است. بررسی بخشی دیگری از آمارهای منتشر شده توسط بانک مرکزی نشان می دهد در دی ماه امسال، علاوه بر افت نرخ رشد نقدینگی، تغییرات پایه پولی نیز با روند کاهشی همراه بوده است. به گونه ای که در دهمین ماه سال، پایه پولی نسبت به دی ماه سال قبل، ۳۵.۵ درصد رشد داشته است که در مقایسه با تغییرات ماه قبل (۳۷.۶ درصد)، با کاهش همراه شده است. پایه پولی نیز به رقم 568 هزار میلیارد تومان رسیده که رشد 35.5 درصدی نسبت به دی 99 داشته ودر 10 ماهه اول 1400 نیز رشد 23.8 درصدی داشته است.

    اجزای نقدینگی و پول و شبه‌پول 

از رقم نقدینگی 873 همت پول بوده که 800 همت را سپرده دیداری یا حساب جاری تشکیل داده است که رشد بالای 42 درصدی در یکسال داشته است.  همچنین 3628 همت از نقدینگی را شبه پول تشکیل می دهد که شامل سپرده های قرض الحسنه و دراز مدت و کوتاه‌مدت است. شبه  پول نیز رشد 40 درصدی در یک سال داشته که از رشد42 درصدی سپرده دیداری کمتر است. 

از سوی دیگر، قرض الحسنه معادل 282 همت با رشد 44.4 درصدی بوده که رشد بالایی داشته است. همچنین 1301 همت را سپرده کوتاه‌مدت با رشد 35.7 درصد تشکیل داده است.  سپرده یکساله نیز به رقم 1056 همت رسید که رشد5.4- درصدی در یکسال داشته است و دلیل منفی بودن آن سرازیر شدن سپرده یکساله به سمت سپرده دوساله با سود بالاتر است. سپرده دوساله نیز872 همت اعلام شده که رشد بالای 242 درصدی در یکسال داشت و با استقبال زیاد سپرده گذاران مواجه شده است و دلیل آن سود بالاتر سپرده دوساله نسبت به سایر اقلام سپرده است.

    رشد بدهی دولتی به بانک‌ها 

رشد بدهی بخش دولتی یعنی دولت و شرکت های دولتی به سیستم بانکی شامل بانک مرکزی و بانک ها به 636 همت در دی 1400 رسیده که رشد 18.8 درصد در یکسال داشته است.  از این رقم بدهی دولت به سیستم بانکی 573 همت و بدهی شرکت های دولتی به سیستم بانکی 63 همت است.  بدهی دولت به بانک مرکزی به 167 همت رسیده که رشد بالای 45.3 درصدی داشته است. بدهی شرکت های دولتی به بانک مرکزی نیز 44 همت بوده که رشد 30.3 درصدی داشته است.  رشد بدهی بانک ها به بانک مرکزی نیز 175 همت گزارش شده که رشد بالای 46 درصدی داشته و نشان دهنده افزایش زیاد بدهی بانک ها به بانک مرکزی و اضافه برداشت بانک هاست.  بدهی دولت به بانک ها نیز 406 همت است که رشد 8.9 درصدی در یکسال داشته است. رشد بدهی شرکت های دولتی به بانک ها نیز 40 درصد با رقم 19 همت است. از این ارقام بدهی دولت به بانک های تجاری 117 همت و بدهی بانک های تجاری به بانک مرکزی 37 همت با رشد 258 درصدی است.  همچنین بدهی دولت به بانک های تخصصی 75 همت و بدهی بانک های تخصصی به بانک مرکزی معادل 58 همت بوده است.  بدهی دولت به بانک های غیر دولتی نیز  212 همت و بدهی بانک های غیر دولتی به بانک مرکزی معادل 79 همت است. از سوی دیگر رقم مطالبات معوق، یا تسهیلات غیر جاری بانک ها در دی 1400 به رقم 317 همت رسیده که معادل 9.6 درصد کل مانده تسهیلات 3315 همت بانک هاست و نسبت به اسفند 99 معادل 32 درصد رشد داشته که رشد بالایی داشته است. 

    وضعیت نقدینگی  بر حسب عوامل موثر  بر عرضه

جزئیات منتشر شده نشان می‌دهد در دی ماه امسال، خالص دارایی‌های خارجی سیستم بانکی به رقم ۷۱۶۳ هزار میلیارد ریال رسیده است که نسبت به دی ماه سال قبل، ۳۲.۷ درصد افزایش داشته است. از سوی دیگر خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در ایستگاه نخست زمستان با رشد ۲۴.۸ درصدی نسبت به دی ماه سال قبل، به رقم ۵۰۳۸ هزار میلیارد ریال رسیده است. همچنین خالص دارایی‌های خارجی بانک‌ها و موسسات اعتباری به رقم بیش از ۲۱۲۴ هزار میلیارد ریال در دی ماه امسال رسیده است که نسبت به دی ماه سال قبل، ۵۵.۹ درصد رشد داشته است. از سوی دیگر، در بخش خالص دارایی داخلی مشاهده می‌شود که در اولین ماه زمستان امسال، خالص دارایی داخلی به رقم ۳۷۸۵۱ هزار میلیارد ریال رسیده است که نسبت به دی ماه سال گذشته، ۴۱.۳ درصد بیشتر شده است. براساس آمار پولی و بانکی منتشر شده از سوی بانک مرکزی تا پایان دی ماه امسال میزان نقدینگی به 4501 هزار میلیارد تومان رسیده که بیانگر رشد ۳۹.۸ درصدی است. حجم نقدینگی در دی ماه سال گذشته برابر سه‌هزار و ۲۱۹ هزار میلیارد تومان و اسفند ماه ۹۹ نیز سه هزار و ۴۷۶ هزار میلیارد تومان بود. رشد نقدینگی در آذرماه امسال نسبت به سال گذشته ۴۱.۴ درصد بود و این رقم در دی ماه امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳۹.۸ درصد شد، بنابراین شتاب رشد نقدینگی ۱.۶ درصد کاهش داشت.  اقتصاد بدون رشد نقدینگی، معنایی ندارد و وجود این پدیده در اقتصاد ایران نیز امری غیرقابل انکار و طبیعی است. موضوع مهم، اما کمیت و کیفیت نقدینگی است. مقدار نقدینگی نباید آن‌قدر بالا باشد که نتوان ارتباطی منطقی بین آن و شاخص‌های کلان اقتصای همچون «نرخ رشد اقتصادی» برقرار کرد.

    ضریب فزاینده 

ضریب فزاینده نقدینگی در پایان دی ماه امسال ۷.۹۲۶ بوده که ۳.۲ درصد نسبت به دی سال گذشته افزایش داشته است.

    خلاصه دارایی‌ها  و بدهی‌های بانک مرکزی

میزان دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در پایان دی‌ماه به ۶۸۸ هزار و ۴۶۰ میلیارد تومان رسید که حاکی از رشد ۱۴.۳ درصدی است. همچنین خالص مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی با ۴۷.۷ درصد رشد نسبت به دی سال قبل به ۲۱۰ هزار و ۸۴۰ میلیارد تومان و مطالبات بانک مرکزی از بانک‌ها با ۴۶.۱ درصد رشد به ۱۷۵ هزار و ۲۲۰ میلیارد تومان رسید. البته، رقم بدهی دولت و شرکت‌ها و موسسات دولتی به بانک مرکزی در این مدت به ترتیب معادل ۱۶۷ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان و ۴۳ هزار و ۷۴۰ میلیارد تومان بوده که هر یک با رشد ۴۵.۳ و ۳۰.۳ درصدی مواجه شده‌اند.

    وضعیت دارایی‌ها و بدهی‌های  بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی

این گزارش حاکی است، میزان دارایی‌های خارجی در این بخش با ۵۰.۴ درصد رشد نسبت به پایان دی سال قبل همراه بوده و به ۱۳۹۲ هزار و ۴۷۰ میلیارد تومان رسید.

حجم اسکناس و مسکوک نیز با ۲۴.۱ درصد افزایش به ۱۰ هزار میلیارد تومان رسید. سپرده بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی نزد بانک مرکزی با ۳۹.۶ درصد افزایش نسبت به دی سال گذشته به ۴۸۴ هزار و ۱۳۰ میلیارد تومان رسید. همچنین بدهی بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی به بانک مرکزی نیز در پایان دی ۱۴۰۰ با ۴۶.۱ درصد رشد به ۱۷۵ هزار و ۲۲۰ میلیارد تومان رسیده است.

    بدهی خارجی ایران ۷ درصد کاهش یافت

میزان بدهی‌های خارجی ایران در پایان دی ماه ۱۴۰۰ به ۸ میلیارد و ۴۷۳ میلیون دلار رسید که نسبت به پایان سال ۹۹ معادل ۷.۳ درصد کاهش داشته است.

براساس آخرین آمار بانک مرکزی میزان بدهی خارجی ایران در پایان دی ماه ۱۴۰۰ براساس سررسید اولیه بدهی‌ها ۸ میلیارد و ۴۷۳ میلیون دلار است که ۶ میلیارد و ۳۷۵ میلیون دلار آن بدهی‌های میان‌مدت و بلندمدت و ۲ میلیارد و ۹۹ میلیون دلار از این میزان بدهی‌های کوتاه‌مدت است.

این تعهدات بالفعل ایران بر مبنای یورو نیز رقمی بالغ بر ۷ میلیارد و ۴۶۹ میلیون یورو محاسبه شده که ۵ میلیارد و ۶۱۹ میلیون یورو از این میزان حجم بدهی‌های میان‌مدت و بلندمدت و یک میلیارد و ۸۵۰ میلیون یورو حجم بدهی‌های کوتاه‌مدت است. حجم بدهی‌های خارجی ایران در پایان اسفندماه سال ۹۹ معادل ۹ میلیارد و ۱۴۲ میلیون دلار بوده است که این آمار حکایت از کاهش حجم بدهی‌های خارجی ایران در ۱۰ ماهه سال ۱۴۰۰ دارد.

لازم به ذکر است که نسبت بدهی‌های خارجی ایران به تولید ناخالص داخلی رقم پایینی به شمار می‌رود و مقایسه شاخص نسبت بدهی خارجی ایران به تولید ناخالص داخلی با سایر کشورها نشان می‌دهد که ایران در زمره کشورهایی است که کمترین میزان بدهی خارجی را در جهان دارد.

    خلاصه دارایی‌ها و بدهی‌های  بانک‌های تجاری

میزان دارایی‌های خارجی بانک‌های تجاری کشور در پایان دی ۱۴۰۰ معادل ۱۹۹ هزار و ۲۷۰ میلیارد تومان است که نسبت به مدت مشابه سال پیش ۵۰.۱ درصد رشد نشان می‌دهد. سپرده بانک‌های تجاری نزد بانک مرکزی نیز ۱۱۱ هزار و ۸۳۰ میلیارد تومان بوده که ۷۰.۷ درصد افزایش یافته است. جمع کل دارایی‌های بانک‌های تجاری در دوره مورد بررسی، ۱۷۳۳ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان  بوده که به نسبت دی سال گذشته دارای ۵۸.۷ درصد رشد داشته و میزان بدهی بانک‌های تجاری به بانک مرکزی در پایان دی ۱۴۰۰ به ۳۷ هزار و ۳۷۰ میلیارد تومان رسیده که ۲۵۸.۶ درصد نسبت به سال قبل افزایش داشته است.

    وضعیت دارایی‌ها و بدهی‌های  بانک‌های تخصصی

براساس این گزارش، میزان دارایی‌های خارجی بانک‌های تخصصی در پایان دی ۱۴۰۰ معادل ۳۴۰ هزار و ۱۳۰ میلیارد تومان است که نسبت به سال قبل ۴۵.۲ درصد رشد یافته است. جمع کل دارایی‌های بانک‌های تخصصی در این دوره رقم ۱۳۱۷ هزار و ۸۶۰ میلیارد تومان است که ۳۱.۸ درصد رشد دارد. همچنین میزان بدهی بانک‌های تخصصی به بانک مرکزی ۵۸ هزار و ۷۳۰ میلیارد تومان است که معادل ۳۱.۳ درصد نسبت به پایان آبان سال گذشته افزایش داشته است.

    بدهی‌های خارجی ایران  ۸ میلیارد و ۴۷۳ میلیون دلار شد

بدهی خارجی ایران در پایان دی امسال، ‌به رقم ۸ میلیارد و ۴۷۳ میلیون دلار رسیده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۰.۷ درصد کم شده است. گزارش جدید بانک مرکزی از گزیده آمارهای اقتصادی نشان می‌دهد که میزان بدهی‌های خارجی کشور در پایان دی ماه سال جاری به رقم ۸ میلیارد و ۴۷۳ میلیون دلار رسیده است.

میزان بدهی‌های کوتاه‌مدت کشور دو میلیارد و ۹۹ میلیون دلار و بدهی‌های بلند مدت ایران نیز شش میلیارد و ۳۷۵ میلیون دلار اعلام شده است. از سوی دیگر، معادل یورویی بدهی خارجی ایران معادل هفت میلیارد و ۴۶۹ میلیون یورو است که پنج میلیارد و ۶۱۹ میلیون یورو از این میزان، حجم بدهی‌های میان مدت و بلندمدت بوده و یک میلیارد و ۸۵۰ میلیون یورو حجم بدهی‌های کوتاه‌مدت است. این در حالی است که میزان بدهی خارجی کشور در پایان دی ماه سال گذشته معادل ۹ میلیارد و ۳۸۴ میلیون دلار بوده و میزان بدهی‌های کوتاه‌مدت کشور دو میلیارد و ۷۸ میلیون دلار و بدهی‌های بلند مدت ایران نیز هفت میلیارد و ۳۰۷ میلیون دلار اعلام شده است.   البته این شاخص در پایان سال گذشته نیز معادل ۹ میلیارد و ۱۴۲ میلیون دلار بوده و میزان بدهی‌های کوتاه‌مدت کشور یک میلیارد و ۹۶۶ میلیون دلار و بدهی‌های بلند مدت ایران نیز هفت میلیارد و ۱۷۶ میلیون دلار بوده است.   بنابراین، میزان بدهی‌های خارجی کشور در پایان دی‌ماه سال‌جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل و پایان سال گذشته به ترتیب با ۱۰.۷ و ۷.۸ درصد کاهش مواجه شده است. گفتنی است که بدهی خارجی مجموعه تعهدات ایجاد شده در نتیجه گشایش اعتبار اسنادی تسهیلات دریافتی از بانک جهانی و سایر سازمان‌ها و نهادهای بین المللی همچنین تامین مالی پروژه‌های از طریق فاینانس، پیش فروش نفت و اوراق قرضه بین المللی را در بر می‌گیرد.