1400 سال پربار بورس کالا

سال ۱۴۰۰ سال پرباری برای بورس کالای ایران بود و این بورس همچون سال‌های گذشته با تحولات مثبت زیادی همراه شد اما از جمله مهم‌ترین تحولات بورس کالای ایران در سال گذشته را می‌توان آغاز خروج از قیمت‌گذاری دستوری صنعت سیمان و زنجیره فولاد عنوان کرد به گونه‌ای که در این سال خروج از قیمت‌گذاری دستوری با عرضه سیمان در بورس کالا کلید خورد و بعد از مدت‌ها برای اولین‌بار با عرضه گسترده شرکت‌های سیمانی در روز ۹ خرداد ماه در بورس کالای ایران، این صنعت خاکستری از نظام قیمت‌گذاری دستوری رهایی یافت.

در ادامه و با اعتراض گسترده مسوولان و فعالان حاضر در بازار سرمایه نسبت به قیمت‌گذاری دستوری، حذف این نوع قیمت‌گذاری از آغاز به کار دولت سیزدهم در دستور کار تیم اقتصادی قرار گرفت و اقدامات مثبتی در راستای لغو هر چه سریع‌تر این نوع قیمت‌گذاری در اکثر محصولات به کار گرفته شد.

بر این اساس طرح حذف قیمت‌گذاری دستوری با عرضه کامل سیمان در بورس کالا، رنگ واقعیت به خود گرفت و پس از تصمیم دولت مبنی بر عرضه کل سیمان کشور در بورس کالا که با ابلاغیه نهم شهریور ماه امسال از سوی وزارت صمت اجرایی و اثرات خروج صنعت سیمان از نظام قیمت‌گذاری دستوری در رشد عرضه‌ها و تعادل بازار نمایان شد، این‌بار دولت تصمیم گرفت در گام دوم در راستای حذف قیمت‌گذاری دستوری از اقتصاد، کل زنجیره تولید فولاد را به سمت بورس هدایت کند.

به این ترتیب در اردیبهشت ماه امسال عرضه زنجیره فولاد در بورس کالا تکمیل شد به‌طوری که در این ماه عرضه محصولات زنجیره فولاد از سنگ آهن گرفته تا محصولات فولادی تکمیل و هدف‌گذاری سیاست‌گذاران برای ایجاد یک زنجیره شفاف مبادلاتی در بخش فولاد و معدن کشور محقق شد. از سوی دیگر بورس کالای ایران در اردیبهشت ماه شاهد نخستین عرضه آهن اسفنجی بعد از دو سال بود ضمن اینکه پذیرش و عرضه‌های سایر زنجیره بالادستی نظیر گندله، کنسانتره و سنگ آهن نیز رونق گرفت.

التهاب بازار فولاد ایران در سالیان اخیر که با فشار به مصرف‌کننده نهایی محصول‌های فولادی همچون میلگرد، شرایط را بسیار ملتهب کرده بود، باید مصداقی از هرج‌ومرج‌ها در بازارهای کالایی دانست. زنجیره صنعت فولاد در سه بخش بالادست، میان‌دست و پایین دست فعالیت می‌کند که بخش میانی آن و اخیراً بخش پایین دست محصولات خود را در بورس کالا به فروش می‌رسانند. اما بخشی از محصولات بالادست همچنان گرفتار قیمت‌گذاری دستوری است. البته دولت فعلی تصمیم گرفته همه محصول‌های صنعت فولاد (از ابتدا تا انتهای زنجیره) در بورس کالا به فروش برسد و این بدان معناست که بر اساس قانون فرآیند قیمت‌گذاری از ابتدا تا انتهای زنجیره براساس مکانیزم عرضه و تقاضا خواهد بود.

در این راستا سید رضا فاطمی امین وزیر صنعت، معدن و تجارت اعلام کرده که دولت با بهره‌گیری از ۲۵ ابزار معاملاتی بورس کالا درصدد است تا کل زنجیره تولید کالاهای پایه را در بورس کالا عرضه و زمینه شفافیت و حذف سهمیه‌بندی را در مبادلات کالایی کشور مهیا کند. به گفته وی، وزارت صمت رصد کامل اطلاعاتی از زنجیره فولاد را دنبال می‌کند تا تمام تولیدات مقاطع فولادی، شمش و سایر محصولات در بورس عرضه و در سامانه جامع تجارت ثبت شود و رانت‌ها و چند قیمتی بودن فولاد از این طریق از بین برود.

همچنین در سال ۱۴۰۰ قراردادهای کشف پرمیوم فلزات در بورس کالا نیز آغاز به کار کرد به‌طوری که با تدبیر وزارت صمت و در راستای استفاده این وزارتخانه از ابزارهای نوین مالی بازار سرمایه در تأمین مالی، پوشش ریسک تولید و همینطور مدیریت هوشمند بازارهای کالایی، در آبان ماه شاهد اجرایی شدن طرح ویژه این وزارتخانه از طریق قراردادهای کشف پریمیوم محصولاتی همچون مس کاتد، شمش فولاد، تختال بودیم با این رویداد ضمن اینکه خریداران از رسیدن به کالا و تأمین به موقع خوراک مورد نیاز خود اطمینان حاصل می‌کنند، فروشندگان نیز از فروش محصولات خود در تاریخ سررسید مطمئن می‌شوند.

از دیگر رویدادهای مهم بورس کالا در سال ۱۴۰۰ می‌توان به آغاز راه‌اندازی معاملات آتی مس کاتد، معاملات گواهی سپرده مس کاتد و گواهی سپرده میلگرد اشاره کرد.

در کنار این رویدادها افزایش حجم و ارزش معاملات بورس کالای ایران در این سال نیز قابل توجه بود به‌طوری که علاوه بر رشد چشمگیر معاملات سیمان، آهن اسفنجی، سنگ آهن و بسیاری از محصولات دیگر می‌توان به رکوردشکنی حجم و ارزش معاملات بازار فیزیکی بورس کالا اشاره کرد به‌طوری که بیش از ۷۰ میلیون تن انواع کالا به ارزش بیش از 600 هزار میلیارد تومان در این بازار مورد معامله قرار گرفت.

عرضه زنجیره تولید محصولات فولادی در بورس کالا نیز دیگر اقدام مثبتی بود که طی سال جاری در بورس کالای ایران انجام گرفت. این کار به منظور ایجاد توازن و شفافیت، از رویکردهای ویژه وزارت صمت در ماه‌های اخیر بوده است که به‌کارگیری ابزارهای مالی بورس کالا در راستای تأمین بدون دغدغه مواد اولیه تولید نیز از بخش‌های مهم این رویکرد و الگوی جدید به شمار می‌رود.

این اتفاق در حالی رخ داده که عده‌ای از افراد و فعالان بازار فولاد بنا به دلایل مختلف اقدام به مخالفت با عرضه زنجیره تولید محصولات فولادی در بورس کالا می‌کنند. طبیعتاً عرضه محصولات فولادی در بورس کالا مزایای فراوانی دارد و جلوی رانت‌های بسیاری را خواهد گرفت، اما شاهد مخالفت‌ها با این اتفاق از سوی عده از افراد هستیم. امید می‌رود که عرضه زنجیره تولید محصولات فولادی برای سال آینده با جدیت بیشتری دنبال شود و همانند عرضه سیمان که در جلوی رانت‌های فراوان را گرفت، بتواند به مشکلات این حوزه کمک کند. 

معاملات آتی مس که از 27 آذرماه سال جاری آغاز شد، از مزایایی مانند کشف روزانه و بهتر قیمت مس به همراه امکان پوشش ریسک قیمتی برای فعالان بازار این محصول برخوردار بود. این اتفاق با استقبال فعالان بازار فولاد همراه شد؛ به‌طوری که در 9 ماهه نخست امسال، معامله گران ۵۸ قرارداد آتی مس کاتد به عنوان محصول تازه وارد بازار را با دوره تحویل بهمن ماه ۱۴۰۰ منعقد کردند و ارزش ۱۴.۴ میلیارد ریالی را به ثبت رساندند.

عرضه سیمان در بورس کالا که از اوایل سال جاری آغاز شد را شاید بتوان مهم‌ترین و البته سنگین‌ترین اقدام بورس کالا علیه رانت و قیمت‌گذاری دستوری نامید. ورود سیمان به بورس کالا که همواره حرف آن به میان می‌آمد و به واقعیت تبدیل نمی‌شد، با تلاش‌های سازمان بورس از اوایل سال جاری به واقعیت پیوست.در آن مقطع نیز مخالفت‌ها و تلاش‌های گسترده‌ای برای لغو ورود سیمان به بورس انجام گرفت، اما جدیت موجود در میان ارکان سازمان بورس و وزارت صمت موجب ورود سیمان به بورس کالا و حذف رانت از این صنعت شد.

به گفته رییس سازمان بورس و اوراق بهادار، هم‌اکنون کل سیمان تولیدی کشور به صورت هفتگی در بورس کالا عرضه می‌شود و عرضه فولاد نیز رو به افزایش است و با عرضه کل زنجیره تولید فولاد در بورس کالا شاهد رونق تولید در صنعت فولاد خواهیم بود. یکی از مزیت‌های بزرگ عرضه کالاها در بورس، نمایان شدن هرگونه مشکل در فرآیند عرضه و تقاضا است که این موضوع قدرت واکنش سریع به سیاست‌گذاران برای تنظیم بهینه بازار را می‌دهد.در بحث تسهیل روند ورود کالای مختلف به بورس کالا نباید به راحتی از کنار نقش ویژه وزارت صمت گذشت. وزارت صمت در ماه‌های اخیر با تمام قوا در کنار بورس کالای ایران ایستاده و این دو نهاد پا به پای یکدیگر کمر به نابودی رانت و البته، قیمت‌گذاری دستوری بسته‌اند. به جرات می‌توان گفت که یکی از چالش‌ها و موانع بزرگ تولید کشور در سال‌های اخیر، موضوع سهمیه‌بندی کالاها بوده است که در دولت سیزدهم با جدیت وزارت صمت، این معضل بزرگ در حال حذف شدن از اقتصاد است. جواد حسینی کیا، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس در این مورد می‌گوید: طی چند سال گذشته با اعمال قیمت‌گذاری دستوری و شدت و ضعف این سیاست در برهه‌های مختلف، شرایط برای بروز فساد و رانت در بازارها فراهم شد اما اکنون سیاست‌گذاران و قانون‌گذاران متفق القولند که با حذف قیمت‌گذاری دستوری و عرضه کامل کالاهای پایه در بورس کالا، بساط سفره رانت برچیده شود.کنار رفتن رانت‌های چندین ساله و شیفت بازارهای غیرشفاف به تالار شیشه‌ای بورس، باعث اعتراض و گلایه برخی فعالان بازار می‌شود که اگر وزارت صمت بتواند با یک رویکرد همه‌جانبه این مسیر سخت یعنی ایجاد شفافیت در کل زنجیره فولاد را برای مدت کوتاهی عملیاتی کند، به گزاره اصلی که بورس کالا جزو بسترهای مطمئنی است که می‌تواند به تخصیص بهینه منابع کمک کند، نزدیک می‌شویم. در مکانیزم شفاف بورس‌ کالا، بازارها تابعی از عرضه و تقاضا هستند و سیاست‌گذار با سیگنال دریافتی درست تنها به دنبال ایجاد مکانیزم‌هایی برای سهولت محیط کسب‌وکار خواهد بود. سرمایه‌گذار هم با دریافت سیگنال‌های صحیح به دور از دخالت‌های گاه و بیگاه دولت در شرایط رقابتی به دنبال بالابردن کیفیت محصول‌هایش و پایین‌آوردن هزینه نهایی تولید برای بالابردن حاشیه سود بیشتر خواهد بود.