تاثیرات مخرب آلودگی هوا بر روان انسان

سیده معصومه فتحی‌مقدم

براساس نتایج پژوهش‌های پزشکی، آلودگی هوا می‌تواند موجب افزایش اضطراب، استرس، خشونت و پرخاشگری، کاهش توان فکری، یادگیری و تمرکز، افسردگی و برخی اختلالات روان‌تنی و ذهنی شود. این آلودگی همچنین آسیب‌های جسمی ناشی از روان‌تنی را افزایش داده و به‌طور مستقیم سبب آسیب‌های مغزی و کاهش عملکرد مغز خواهد شد. برخی از آسیب‌های روحی نظیر خشونت و پرخاشگری همچنین سازگاری با محیط اجتماعی را کاهش داده و سبب واکنش‌های آنی (فوری) در برابر محرک‌های محیطی خواهد شد. آلودگی هوا تاب‌آوری اجتماعی در برابر فشارهای محیطی را کاهش داده و بنابراین پرخاشگری را رواج می‌دهد. یکی از مهم‌ترین چالش‌های جوامع صنعتی نیز مصائب ناشی از آلودگی هواست که خانه‌نشینی و... را به دنبال خواهد داشت. افزایش زودرنجی هم به عنوان یکی دیگر از تبعات مخرب آلودگی هوا که گاه سبب «خودبیماری انگاری» می‌شود، بروز رفتارهای وسواس‌گونه را به دنبال خواهد داشت. براساس برخی تحقیقات، آلودگی هوا اختلالات عصبی شنوایی همچون کاهش شنوایی حسی حرکتی، اختلالات یادگیری و حتی علائم اوتیسم و بیش فعالی (در کودکان) را هم به دنبال داشته است. این آلودگی همچنین با تاثیر مستقیم بر سیستم عصبی مرکزی کاهش اعتماد به نفس، رفتارهای غیرسازگارانه، زوال عقل و فراموشی، آلزایمر و پارکینسون را سبب شده و هر یک از این آسیب‌ها می‌تواند خلق وخوی افسرده را افزایش دهد. تنفس ذرات آلوده در هوا و مشاهده آسمان آبی تیره نیز سبب خلق افسرده و تشدید احساس غم و اندوه می‌شود. ارتباطات اجتماعی کاهش و حضور در اجتماعات کمرنگ می‌شود. تنش، بی‌قراری، نگرانی افزایش و سطح کیفی زندگی و احساس رضایت نیز تضعیف شده و هر یک از این مولفه‌ها سلامت روان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.رشد مغز کودکان نیز در اثر تنفس این ذرات آلوده (در صورت تداوم) با اختلال مواجه شده و این اختلال می‌تواند بهره هوشی کودکان را کاهش دهد. همچنین برخی از اختلالات روحی - روانی نظیر ضعف عصبی، بیش فعالی، رفتارهای پرخاشگرانه و ضعف در برقراری ارتباطات در کودکان هم ناشی از این آلودگی هواست. به‌طور کلی آلودگی هوا علاوه بر موارد ذکر شده باعث اختلالات روان‌تنی و ذهنی و اختلال در تمرکز و موجب افزایش زودرنجی می‌شود که در این حالت فرد دچار خودبیمارانگاری خواهد شد و احساس نوعی ترس در فرد شکل می‌گیرد و وسواس به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد، البته خود بیماری انگاری که یکی از آسیب‌های مهم روحی و روانی آلودگی هوا است، چرا که این آسیب سبب اضطراب بیماری می‌شود، به عبارت دیگر «خودبیمارانگار» علی‌رغم برخورداری از  سلامت جسمانی نگران بیماری است و به‌طور مداوم به پزشک مراجعه می‌کند و خواستار ارزیابی است و این نگرانی زندگی فرد را دچار مشکلات فراوانی خواهد کرد. آلودگی هوا می‌تواند باعث شیوع آلزایمر، دمانس (زوال عقل) و پارکینسون شود، چرا که به‌طور کلی به نظر می‌رسد سیستم عصبی مرکزی در مقابل با آلودگی هوا آسیب پذیر می‌شود و حتی اختلالات روحی مانند افسردگی، اضطراب و… را به دنبال دارد، شواهد نشان می‌دهد آلودگی هوا احتمال بروز علائم افسردگی و اضطراب را بیشتر می‌کند، زمانی ما در هوای آلوده قرار می‌گیریم به ویژه در هوایی که ذرات آن بیشتر از ۲۵ میکرون باشد ممکن است شکایت‌هایی مبنی بر احساس غمگینی، کاهش ارتباط با دیگران، عدم حضور در اجتماعات، احساس تنش، احساس بی‌قراری در افراد بیشتر دیده شود و مشاهده این علائم کیفیت زندگی و رضایت افراد را کم می‌کند و می‌تواند سلامت روان و احساس خوب بودن را در افراد کاهش دهد. هنگامی که ما در معرض هوای آلوده قرار می‌گیریم مشاهده شده در چنین مواقعی احتمال اینکه دچار خستگی ذهنی شویم و توانایی سازگاری مرسوم خودمان را با مشکلات داشته باشیم کمتر شده است و افراد با محرک‌های کمتری دچار اضطراب می‌شوند و واکنش‌های مبتنی بر اضطراب را بیشتر از خود نشان می‌دهند، کاهش دسترسی بدن و مغز به هوای سالم و اکسیژن کافی نیز می‌تواند سبب افزایش بروز واکنش‌های مبتنی بر اضطراب، تصمیم‌گیری‌های آنی و رفتارهای تکانشی شود، در چنین شرایطی احتمال خستگی و کاهش عملکرد ذهنی افراد افزایش پیدا می‌کند و به عبارتی آلودگی هوا می‌تواند سازگاری افراد با شرایط معمول را دشوارتر کند. اما نباید فراموش کنیم که مهم‌ترین عارضه آلودگی هوا استرس است، استرس عامل تسریع‌کننده بر بیماری‌های جسمی و روانی است که باعث احساس درماندگی، ناکامی و کاهش رضایت از زندگی می‌شود، این در حالی است که آلودگی هوا استرس را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد و دی اکسید کربن نیز که از مصرف سوخت فسیلی تولید می‌شود، اضطراب را تشدید کرده و بیماری‌های روحی را به‌شدت افزایش می‌دهد. آلاینده‌های هوا نیز بیشترین میزان آسیب روحی را بر روان افراد ایجاد می‌کند.