وضعیت چک‌های صیادی از منظر حقوقی
رضا حیدری
چک از اسناد تجاری مهم و کاربردی است که مردم در کارها و معاملات روزمره خود آن را مورد استفاده قرار می‌دهند. ماده ۳۱۰ قانون تجارت چک را اینگونه تعریف می‌کند: «چک نوشته‌ای است که به موجب آن صادرکننده وجوهی را که در نزد محال علیه دارد کلاً یا بعضاً مسترد یا به دیگری واگذار می‌کند.» به بیان شیواتر چک وسیله پرداخت است که به جای پول مورد استفاده قرار می‌گیرد.طبق قانون محال علیه چک باید بانک‌ها باشند. نکته حائز اهمیتی که وجود دارد این است که چک‌هایی که صادرکننده آن موسسات مالی و صندوق‌های قرض‌الحسنه هستند، شامل قانون صدور چک نمی‌شوند. یعنی از آنجا که صندوق‌های قرض‌الحسنه بانک نیستند و تابع ضوابط و مقررات حاکم بر عملبات بانکی نیستند پس این نوع نوشته‌ها نوعی حواله هستند به صورت عادی نه چک.
به جز مواد قانون تجارت در خصوص چک دو قانون مهم نیز وجود دارد:
- قانون صدور چک مصوب ۱۳۵۵ و اصلاحیه‌های آن
- قانون اصلاح قانون صدور چک مصوب سال ۹۷ که در ان به چک‌های صیاد و وجه حقوقی آنها پرداخته است
برای وصول چک قانونگذار چهار طریق مشخص نموده است:
الف) حقوقی (دادخواست مطالبه وجه چک)؛
در مورد دعاوی حقوقی با توجه به مبلغ چک باید به مراجع قضایی دادگاه یا شورای حل اختلاف مراجعه نمود.
ب) کیفری (شکواییه چک بلامحل)؛
طبق ماده ۱۲ قانون صدور چک وجه کیفری چک در موارد زیر ساقط شده و تنها دارای ضمانت اجرای حقوقی باشد:
- چنانچه چک سفید امضاصادر شده باشد.
- اگر چک بابت تضمین سپرده شده باشد.
- هرگاه وصول وجه چک منوط به تحقق شرطی شده باشد.
- اگر چک بدون تاریخ صادر شود یا ثابت شود تاریخ صدور چک زودتر از تاریخ درج شده روی آن است.
ج) اداره ثبت؛
اداره ثبت که یک مرجع غیر قضایی ست که البته باید این موضوع را مد نظر قرار داد که در وصول وجه چک از طریق اداره ثبت نمی‌توان خسارت تاخیر تادیه را مطالبه کرد و همچنین آنکه وجه را فقط می‌توان از صادرکننده مطالبه کرد و مطالبه از ظهرنویسان قابل پیگیری از طریق اداره ثبت نمی‌باشد.
د) صدور اجراییه (ماده 23 قانون صدور چک)
(اصلاحی 13/۸/۱۳۹۷) دارنده چک می‌تواند با ارایه گواهینامه عدم پرداخت، از دادگاه صالح صدور اجراییه نسبت به کسری مبلغ چک و حق‌الوکاله وکیل طبق تعرفه قانونی را درخواست نماید. دادگاه مکلف است در صورت وجود شرایط زیر حسب مورد علیه صاحب حساب، صادرکننده یا هر دو اجراییه صادر نماید.
الف- در متن چک، وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی نشده باشد.
ب- در متن چک قید نشده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است.
ج- گواهینامه عدم پرداخت به دلیل دستور عدم پرداخت طبق ماده (۱۴) این قانون و تبصره‌های آن صادر نشده باشد.
سامانه صدور یکپارچه دسته چک (سامانه صیاد) از ۲۸ شهریور ۱۳۹۶ توسط بانک مرکزی رونمایی و از اردیبهشت سال۱۴۰۰ چک صیاد جایگزین دسته چک‌های قدیمی شده است. هدف از راه‌اندازی سامانه صیاد؛ کاهش آمار چک برگشتی، جلوگیری از صدور دسته چک برای افراد بدحساب، کنترل استعلام حساب صادرکننده چک توسط‌گیرنده و در نتیجه افزایش اعتبار چک در معاملات می‌باشد.
مهم‌ترین تفاوت چک صیاد با چک قدیمی در اعتبار آن است.
مزایای چک صیاد چیست؟
- اختصاص شناسه صیاد (کد۱۶رقمی) به هربرگ چک که حاوی اطلاعات اعتبار صاحب حساب می‌باشد.
- حذف نقش شعب بانکی در صدور دسته چک و جلوگیری از زدوبند افراد با رییس شعبه.
- ویژگی‌های ظاهری یکسان در چک‌های صیادی (تنها وجه تمایز لوگوی بانک می‌باشد.)
- امنیت بالای چک صیاد (نوع کاغذ و آرم‌های برجسته آن قابل جعل نمی‌باشد.)
- امکان استعلام اعتبارحساب صادرکننده چک و در نتیجه کاهش آمار چک برگشتی
- قابلیت نقدکردن چک در تمام بانک‌های کشور بدون توجه به بانک صادرکننده چک
- تعیین سقف مبلغ چک توسط سامانه صیاد و جلوگیری از صدور چک با مبالغی بیش از توان مالی صادرکننده
- حذف صدورچک در وجه حامل و جلوگیری از خطراتی مانند به سرقت رفتن چک
- حذف چک سفید امضا و خطراتی که برای صادرکننده چک دارد.
امکانات ثبت صیاد؛
تمام مراحل ثبت چک صیاد، دریافت و انتقال آن باید در سامانه صیاد بانک مرکزی ثبت شود.
عملا دریافت چک از صادرکننده بدون ثبت در سامانه صیاد اعتبار نداشته وچک دریافتی مشمول قانون جدید چک نمی‌باشد. (صرفا می‌توان به صورت سند عادی در مراجع قضایی آن را پیگیری کرد.)
در استعلام چک صیاد با واردکردن شناسه ۱۶رقمی می‌توان به خوش‌حسابی صادرکننده چک پی برد و در صورتی که فرد دارای چک برگشتی باشد از قبول چک خودداری کرد.
استعلام چک صیاد از روش‌های زیر امکان‌پذیر است:
- استعلام چک صیاد از طریق ارسال شناسه ۱۶ رقمی به سرشماره ۷۰۱۷۰۱ قالب ارسال پیامک: (کد ۱۶ رقمی صیادی*۱*۱) غیر رایگان
- استعلام چک صیاد از سامانه بانک مرکزی به نشانی www.cbi.ir
- استعلام چک صیاد از طریق اینترنت بانک و برنامه‌های موبایلی مانند ساد۲۴
مساله‌ای مهم در قانون جدید، بانک مرکزی افراد را اعتبارسنجی می‌کند. یعنی با این شرایط افراد نمی‌توانند بیشتر از مبلغ اعتبارشان چک صادر کنند.
مضافا با قانون جدید چک، تمام حساب‌های بانکی افراد به دسته‌چک‌شان متصل است و اگر حساب اصلی متصل به چک خالی بود، بانک‌ها اجازه دارند که از تمام حساب‌های صاحب چک در همان بانک برداشت کنند.
شما با استعلام صیاد فقط می‌توانید از خوش‌حسابی صادرکننده چک مطلع شوید و به وسیله استعلام ساد از سرقتی/مفقودی نبودن چک دریافتی اطمینان حاصل کنید .
