نفت و بودجه جاری

علی‌اکبر نیکواقبال

بزرگی اقتصاد دولتی در ایران، برای دورانی طولانی برای ما مشکل‌ساز شده است. در شرایطی که بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه توانسته‌اند راهی برای کوچک کردن دولت و استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی پیدا کنند، در ایران همچنان حرف و اول آخر را در اقتصاد دولت‌ها می‌زنند و این موضوع محدودیت‌های زیادی به وجود آورده است.

امروز برای توسعه اقتصادی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها بیشترین اهمیت را دارد. در واقع کشورهایی توانسته‌اند راهی برای برون‌رفت از مشکلات و محدودیت‌ها پیدا کنند که در حوزه زیرساخت‌ها به پیشرفت‌های قابل توجه دست پیدا کرده‌اند و همین امر کار را برای برنامه‌ریزی‌های جدید و تازه راحت کرده است.

ما در ایران به نعمت نفت دسترسی داشته‌ایم و از این رو بیش از آنکه بخواهیم از درآمدهای واقعی اقتصاد برای سرمایه‌گذاری استفاده کنیم، هرگاه که نیاز بوده دولت به پول نفت چنگ زده و از آن استفاده کرده است. به این ترتیب در بسیاری از موارد، در بخش‌هایی پول خرج کرده‌ایم که نه تنها مولد نبوده‌اند که اساسا برای اقتصاد نفعی نیز نداشته‌اند.

متاسفانه دولت‌ها هر بار که به درآمدهای نفتی دسترسی پیدا می‌کنند، بهترین گزینه را در وارد کردن این منابع به بودجه می‌بینند و هر بار که نفت قطع می‌شود، بدون هیچ برنامه‌ای می‌مانند. این در حالی است که وقتی در دو سال گذشته، دسترسی به درآمدهای نفتی کاهش یافت، راه‌های دیگری به کمک آمدند که باز هم در بلندمدت فراموش می‌شوند.ما دیدیم که در ماه‌های اخیر و در جریان بحث پیرامون بودجه، دو قوه مجریه و مقننه تاکید زیادی بر اصلاحات ساختاری داشتند اما این اصلاحات صرفا در حد شعار باقی ماند. دعوای اصلی بر سر این موضوع بود که وقتی پول نفت بیاید قرار است چطور از منابع آن استفاده کنیم و هیچ نگاهی به نگرانی‌های کارشناسان و لزوم عبور از اتکا به نفت دیده نشد. این در حالی است که اگر ایران بتواند از مشکلات فعلی عبور کند و اتکا به منابع درآمدی پایدار را گسترش دهد، پول نفت می‌تواند صرف زیرساخت‌ها شود. توسعه زیرساخت‌ها به معنی مقدمه توسعه اقتصادی کشور است. ما هرچه بتوانیم بستر سرمایه‌گذاری جدید ایجاد کنیم، قطعا در آینده از آن بهره خواهیم برد. دعوا بر سر منابع صندوق توسعه ملی نیز ریشه در نبود این نگاه دارد و تا زمانی که ما صرفا به دنبال پولی باشیم که تنها خرج روزانه و جاری کشور را پوشش دهد، قطعا حرکت به سمت این اهداف ممکن نخواهد بود.