خشک شدن نگین آبی ایران بحران ملی است
گلی ماندگار|
بیشتر از یک سال پیش در برنامه‌ای که ستاد احیای دریاچه ارومیه بر پا کرده بود، اتوبوس خبرنگاران تصادف کرد و دو خبرنگار جوان جان خود را از دست دادند. برنامه‌ای که حالا بعد از گذشت زمان معلوم شد تنها تبلیغی برای هیچ بوده است. نفس‌های دریاچه ارومیه نگین آبی ایران به شماره افتاده، 95 درصد آب این دریاچه خشک شده است و حالا شوره زاری از نمک به جا مانده از آن با هر نسیمی به هوا می‌خیزد و آسمان شهرهای مجاور را غبارآلود می‌کند. چه کسانی در به وقوع پیوستن این اتفاق تلخ مقصرند. این همه سال هیاهو برای هیچ و وعده احیای دوباره دریاچه ارومیه به تلی از نمک تبدیل شده است. بسیاری از فعالان محیط زیست از سال‌ها پیش در این باره هشدار داده بودند. بی‌توجهی به خشک شدن این دریاچه می‌تواند اکوسیستم کل کشور را در معرض خطر قرار دهد. اتفاقی که حالا رخ داده و دیگر حرف زدن در مورد آن نمی‌تواند چندان هم مشکل گشا باشد. حتی قربانی شدن دو خبرنگار در راه احیای این دریاچه جانی دوباره به آن ببخشد. حالا همه مسوولان عزم خود را جزم کرده‌اند تا تقصیر را به گردن دیگری بیندازند. از بین رفتن دریاچه‌ها و تالاب‌ها طی سال‌های گذشته پیام آور مصیبتی است که بر سر طبیعت این سرزمین آمده است. مصیبتی که دیگر با اما و اگر نمی‌توان آن را از سر گذراند. حال سوال این است ستاد احیای دریاچه ارومیه در این سال‌ها چه کار مثبتی انجام داده است. بودجه‌ای که ستاد احیا دریافت کرده در کجا و چگونه خرج شده که حالا دریاچه ارومیه در آستانه خشک شدن قرار گرفته و دیگر جانی برایش باقی نمانده؟
آمارهایی که الان باید به آن شک کرد
مینو خانوردی، کارشناس محیط زیست درباره وضعیت دریاچه ارومیه و خشک شدن عنقریب آن به «تعادل» می‌گوید: آمارهایی که از سوی ستاد احیا تا آبان ماه 1400 اعلام شده بود روند افزایش تراز آب این دریاچه را نشان می‌داد، اما از آن تاریخ به بعد نه آمار تازه‌ای از این ستاد منتشر شد و نه کسی پیگیر آن بود تا اینکه خبرهای نگران‌کننده‌ای در این زمینه به گوش رسید، وضعیت دریاچه ارومیه در حال حاضر بسیار بحرانی خشک شدن این دریاچه بر روی اکوسیستم کل منطقه تاثیر می‌گذارد و این یک زنگ خطر واقعی است. در واقع الان زمانی است که باید به آمارهایی که قبلا اعلام شده هم شک کرد. او می‌افزاید: با توجه به سکونت بیش از 3 میلیون نفر در پیرامون دریاچه ارومیه، وجود باغات، زمین‌های کشاورزی و گونه‌های متنوع جانوری و گیاهی، در صورت خشکی کامل این دریاچه سکونت و سلامت محیط زیست در این ناحیه با مشکلات جدی مواجه می‌شود و از بین رفتن منابع غذایی و حیاتی باعث بروز تنش‌های قومی و اجتماعی در منطقه خواهد شد. حتی ممکن است مجبور به تخلیه برخی از شهرهایی که در فاصله نزدیک با این دریاچه قرار دارند بشویم. این اتفاق یک بحران ملی را به دنبال خواهد داشت. این هشداری است که سال‌ها فعالان محیط زیست در رابطه با دریاچه ارومیه به مسوولان داده بودند و هیچ کس به آن اهمیتی نداد. این کارشناس محیط زیست در بخش دیگری از سخنانش به تعادل می‌گوید: به هر حال خطر خشک شدن کامل این دریاچه بسیار جدی است و باید هر چه زودتر تدبیری برای آن اندیشیده شود، خشک شدن دریاچه ارومیه یعنی از بین رفتن زندگی تعداد زیادی از افراد و از بین رفتن نقطه مهمی از اکوسیستم ایران. حال باید دید ستاد احیا در تمام این سال‌ها چه کاری برای این دریاچه انجام داده یا انجام نداده و چرا دریاچه ارومیه به یک‌باره به چنین وضعیت اسفناکی در طی 9 ماه گذشته رسیده است.
ستاد احیای دریاچه ارومیه هیچ دستاوردی نداشته
رییس فراکسیون محیط زیست مجلس گفت: ستاد احیای دریاچه ارومیه پس از صرف ۵۷۰۰ میلیارد تومان اعتبار هیچ دستاورد مهمی برای نجات این دریاچه نداشته است. سمیه رفیعی رییس فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی با اشاره به تصویب طرح تحقیق و تفحص از ستاد احیای دریاچه ارومیه در مجلس اظهار کرد: ستاد احیای دریاچه ارومیه پس از صرف 5700 میلیارد تومان اعتبار هیچ دستاورد مهمی برای نجات این دریاچه نداشته است. او با بیان اینکه «روند نزولی سطح تراز دریاچه ارومیه از سال 1374 شروع شد و طی 20 سال 8 متر سطح تراز آب آن کاهش یافت»، افزود: ستاد احیای دریاچه ارومیه در سال 94 در پی خشک شدن وسیع بخش‌های جنوبی دریاچه ارومیه تشکیل شد که در آن زمان سطح تراز آب این دریاچه به 1270.04 رسیده بود. رییس فراکسیون محیط زیست مجلس گفت: از زمان تشکیل این ستاد اعتبارات هزینه شده 57306 میلیارد ریال بوده است که این میزان اعتبار به ارزش سال 1400 با محاسبه نرخ تسعیر دلار و نرخ تورم، معادل بیش از 150 هزار میلیارد ریال بوده است. او با تاکید بر اینکه حجم بسیار زیادی کارهای مطالعاتی برای دریاچه ارومیه انجام شده است، خاطرنشان کرد: بر اساس همین مطالعات و برابر اعلام رییس ستاد احیای دریاچه ارومیه، 18 درصد علت خشک شدن تالاب، تغییر اقلیم و 82 درصد به دلیل مدیریت غلط منابع آبی حوزه آبریز بوده است.
خشکی کامل جنوب دریاچه
رفیعی با بیان اینکه «طی سال‌های گذشته فقط در سال‌های پر بارش شاهد افزایش نسبی سطح تراز آب دریاچه ارومیه بوده‌ایم»، تاکید کرد: قرار بود سطح تراز آب دریاچه ارومیه تا سال 1406 به 1274.1 برسد این در حالی است که در حال حاضر آخرین سطح تراز دریاچه ارومیه به تاریخ 19 تیر ماه 1270.57 است یعنی تنها 53 سانتی‌متر از حداقل تراز آبان 94 بالاتر است. او افزود: بر اساس پیش‌بینی کارشناسان تا اواخر مهر تبخیر در دریاچه ارومیه ادامه دارد و سطح تراز آب به رقم روز اول شروع پروژه احیای دریاچه ارومیه خواهد رسید و جنوب دریاچه کاملا خشک خواهد شد. نماینده مردم تهران در مجلس همچنین با اشاره به نارضایتی مردم بومی، کشاورزان و فعالان محیط زیست از عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه با طرح این پرسش که این همه اعتبار هزینه شده طی سال‌های گذشته چه خروجی داشته است؟ خاطرنشان کرد: باید بررسی شود که بعد از این همه سال عملیات پرهزینه طرح احیای دریاچه ارومیه چقدر و چند درصد از سهم 82 درصدی مدیریت غلط حوزه آبریز اصلاح شده و بهبود یافته است.
تحقیق و تفحص از ستاد احیای دریاچه ارومیه
حالا که مجلس طرح تحقیق و تفحص از ستاد دریاچه ارومیه را با رای اکثریت نمایندگان به تصویب رسانده دیگر رمقی برای این دریاچه باقی نمانده است. نمی‌توان گفت که این کار سودی هم برای احیای دوباره دریاچه ارومیه دارد یا نه. به هر حال رییس فراکسیون محیط زیست مجلس در این باره گفت: قطعا مجلس با هرگونه اهمال در این خصوص برخورد می‌کند و تاکید می‌کنم که حاشیه امنی برای ترک فعل مسوولان وجود ندارد. اینگونه نیست که پول بیت المال جیب برخی‌ها را پر کند و در قبال آن هیچ پاسخگویی وجود نداشته باشد.
آمارهایی که به‌روزرسانی نشد
آخرین آماری که از سوی ستاد احیای دریاچه ارومیه اعلام شد مربوط به آبان ماه 1400 است، بعد از آن دیگر هیچ خبری از این ستاد و فعالیت‌هایی که در جهت احیای دریاچه انجام می‌دهد در هیچ بولتن خبری منتشر نشد. سوال اینجاست که از آبان ماه 1400 تاکنون که بیش از 9 ماه گذشته است، چرا هیچ کدام از مقامات مسوول در این رابطه پیگیر وضعیت دریاچه نشده اند؟ چرا باید ستاد احیا با بودجه میلیاردی که در اختیار داشته نتوانسته باشد وضعیت این دریاچه را بهبود ببخشد در حالی که یک سال و نیم پیش برای نشان دادن کارهایی که انجام ندادند عده‌ای خبرنگار را به آنجا کشانده و جان آنها را به خطر انداختند و در آخر هم باعث مرگ دو خبرنگار جوان شدند. پاسخ به این سوالات بر عهده مسوولان و دولتمردانی است که همیشه سعی کرده‌اند از ارایه آمارهای واقعی به مردم و فعالان حوزه‌های مختلف امتناع کنند.
آغاز روند نزولی تراز آب دریاچه ارومیه
روند نزولی تراز آب دریاچه ارومیه که از سال 1378 آغاز شده بود، از سال 93 و با اجرای طرح‌های این ستاد ملی معکوس شد و آرام‌آرام سیر صعودی درپیش گرفت. طبق برنامه‌های ستاد قرار بود تراز آب دریاچه از 1270 متر بالاتر از تراز آب‌های آزاد، پایین‌تر نیاید و این مهم تا آبان سال گذشته هم محقق شده بود، اما ... 13 سانتی‌متر کاهش فقط طی 2 هفته اما از روز 14 آبان سال 1400 که این عدد به 1270.56 رسید، دیگر اطلاعات جدول داده‌های ستاد هم به‌روز نشد و حالا آن‌طور که حجت جباری، سرپرست مرکز مدیریت هماهنگی و ارزیابی احیای دریاچه ارومیه، به مهر گفته است، «در دو هفته 21 خرداد تا 4 تیر 1401 سطح تراز ۱۳ سانتی‌متر کاهش داشته و پیش‌بینی می‌شود تابستان امسال سطح تراز دریاچه ارومیه به کمتر از20/1270هم برسد». هشدار خشک شدن جنوب دریاچه در تابستان امسال به گفته جباری، رسیدن به عدد 1270.20 نشان‌دهنده بازگشت این تالاب به روزهای بحرانی سال‌های ۹۴-۹۳ است.
