محدودیت گوگل؛ توفیق یا تنبیه؟
وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات هفته گذشته در توجیه فعال‌سازی اجباری Safe Search گوگل به دو نکته اشاره کرد که «نگرانی خانواده‌ها از دسترسی کودکان به محتوای غیراخلاقی» و همچنین «مرسوم بودن این روند در خیلی از کشورها» را شامل می‌شد. این درحالی است که بررسی کشورهای دنیا نشان می‌دهد که غیر از ایران، فقط سه کشور عربستان سعودی، امارات متحده عربی و کویت این امکان گوگل را به‌صورت اجباری برای همه شهروندانشان فعال کرده‌اند. البته آنها برای اجباری کردن حالت Safe Search به DNS hijacking یا اصطلاحاً دستکاری و ربودن دامنه متوسل نشده‌اند. فعال شدن اجباری این امکان در این سه کشور به ارتباط این دولت‌ها با شرکت گوگل برمی‌گردد. در شبه‌جزیره کریمه، کوبا و سوریه خود شرکت گوگل سرویس‌های مختلفش را به شکل محدود ارایه می‌کند و بخش‌هایی از موتور جست‌وجوی گوگل با محدودیت از سوی خود گوگل همراه است. سرویس جست‌وجوی گوگل در چین و کره شمالی نیز به‌طور کلی دردسترس نیست و شرایط این دو کشور را نمی‌توان با شرایط ایران مقایسه کرد. به نظر می‌رسد منظور وزیر ارتباطات از خیلی از کشورها سه کشور عربستان، امارات و کویت باشد. در بین بقیه کشورهای دنیا اگر هم محدودیتی در استفاده از سرویس گوگل باشد، چنین محدودیتی از سوی دولت‌ها صورت نگرفته است. بررسی وضعیت فعال بودن اجباری Safe Search در ۱۹۵ کشور دنیا نشان می‌دهد که گوگل در چین فیلتر شده و مردم چین از موتور جست‌وجوی بومی بایدو استفاده می‌کنند. در کریمه، کوبا، سوریه و ایران، گوگل سرویس‌های مختلف خود را به شکل محدود ارایه می‌کند و بخش‌های از موتور جست‌وجوی گوگل نیز در این کشور با محدودیت از سمت خود گوگل همراه است. این محدودیت‌ها نیز از تحریم‌های ایالات متحده امریکا بر این کشورها سرچشمه می‌گیرند. در کره شمالی نیز اینترنت به‌شکل بسیار محدود و برای افراد خاص ارایه می‌شود از طرفی خود گوگل نیز سرویس‌های خود را برای این کشور تحریم کرده است. فعال‌سازی اجباری Safe Search برای کاربران ایرانی محدود به گوگل نمی‌شود و موتورهای جست‌وجوی DuckDuckGo و Bing هم به همین وضعیت دچار شده‌اند. به‌تازگی خبر از رفع فیلتر موتور جست‌وجوی روسی یاندکس در ایران پخش شده اما در یاندکس هم حالت Family Search (که همان کاربرد
Safe search را دارد) به‌صورت اجباری فعال است و با غیرفعال کردن آن هم تغییری در نتایج جست‌وجو اتفاق نمی‌افتد. حفاظت از کودکان در فضای مجازی، استدلالی است که موافقان محدودیت‌های اینترنت مثل محدود کردن موتورهای جست‌وجو در ایران بر آن تکیه می‌کنند. اما تجربه‌های جهانی نشان داده که آگاه کردن خانواده‌ها و فراهم کردن ابزارهایی که آنها خودشان بتوانند با توجه به نیازهای فرزندانشان حضورشان را در فضای مجازی کنترل کنند تأثیر بیشتری دارد. بسیاری از کشورها و همچنین شرکت‌هایی که فعالیتشان به فضای آنلاین مرتبط است، امکاناتی برای حفاظت از کودکان در فضای آنلاین ارایه می‌دهند و با دادن آگاهی و ابزار کنترل به خانواده‌ها کمک می‌کنند تا هم محتوای مورد استفاده کودکانشان را کنترل کنند و هم از داده‌های آنها در فضای مجازی حفاظت کنند.
وزیر ارتباطات همچنین در میان صحبت‌هایش از خانواده‌هایی گفت که نگرانی از محتوای دردسترس فرزندانشان را با دولت در میان گذاشته‌اند. او مشخص نکرده این خانواده‌ها چه کسانی بودند و چطور نگرانی‌شان را با او در میان گذاشته‌اند. تا به حال نتایجی از هیچ نظرسنجی‌ای از خانواده‌های ایرانی برای تأیید فعال شدن اجباری حالت جست‌وجوی امن گوگل منتشر نشده است. همچنین خبری از برگزاری جلسه با حضور وزیر ارتباطات که در آن نماینده‌هایی از خانواده‌های ایرانی دعوت شده و درباره این موضوع صحبت کرده باشند در دست نیست. آخرین باری که یک نفر از این وزارت‌خانه درباره اینترنت امن در یکی از شبکه‌های اجتماعی از والدین نظرسنجی کرد، نتیجه به نفع محدودیت فضای مجازی نبود و بیشتر مردم تمایلی به استفاده از اینترنت امن نداشتند. همچنین مشخص نیست اگر خانواده‌ها نگران مواجهه کودکانشان با محتواهای غیراخلاقی و خشونت‌آمیز هستند، چرا همه مردم ایران، بزرگ و کوچک تحت تأثیر این نگرانی قرار گرفته‌اند و مجبور به استفاده از محتوای محدودشده هستند.
کودکان بیشتر از بزرگسالان به ابزارهای فیلترشکن مجهز هستند
بسیاری از کارشناسان می‌گویند اتفاقاً کودکان به ابزارهای دور زدن فیلترینگ بیشتر از بزرگسالان مجهز هستند. سیامک زند رضوی، جامعه‌شناس و فعال حوزه کودک به زومیت می‌گوید: «کودک یعنی فرد زیر ۱۸ سال که به سرعت نسبت به استفاده از تکنولوژی مجهز می‌شود و این تجربه را بین هم‌سن‌وسالانش تکثیر می‌کند. بنابراین اینکه به بهانه محدود کردن کودکان بخواهیم همه را محدود کنیم نتیجه‌بخش نیست؛ چراکه در درجه اول داریم به بزرگسالان که کمتر به ظرفیت‌ها و میانبرها آشنایی دارند جفا می‌کنیم و همچنین باعث می‌شویم کودکان زیر ۱۸ سال مجبور شوند به‌دنبال راه‌های دیگری بگردند و به سرعت آنها را یاد بگیرند.» زند رضوی می‌گوید ابتدا باید از تصمیم‌گیران بپرسیم چرا به خانواده‌ها برای کنترل محتوای دردسترس کودکان اعتماد نمی‌کنند اما به کارشناسان شرکت گوگل اعتماد دارند: «اگر با آنها وارد گفت‌وگو شوید می‌گویند ما به کارشناسان شرکت گوگل و محتوایی که آنها برای کودکان مناسب می‌دانند اعتماد کردهایم و از حالت جست‌وجوی امن استفاده کردهایم. اینجا تناقضی وجود دارد. درحالی که مسوولان همیشه تصمیم‌گیری‌های دیگران را برای مردم ایران محکوم می‌کنند، چطور این‌بار کارشناسان گوگل را باصلاحیت می‌دانند و درمقابل این صلاحیت را در پدر و مادرها به رسمیت نمی‌شناسند؟»
کنترل فضای مجازی برای کودکان باید با کمک والدین انجام شود
به گفته او محدودیت‌هایی که برای حفاظت کودکان اعمال می‌شوند اگر با ایجاد فرصت گفت‌وگو همراه نباشد اثربخش نخواهند بود: «برای مثال در مورد محتواهای پورنوگرافی وقتی شما از طرفی گفت‌وگو کردن درباره سلامت جنسی بچه‌ها را در مدارس و تلویزیون تابو اعلام می‌کنید و از طرفی با افزایش محدودیت‌ها برای کاربران امکان دردسترس بودن فیلترشکن‌‌ها را بالا می‌برید، کودکان به این محتوا دسترسی پیدا می‌کنند و به مرور روابط جنسی را به همین عنوان فهم می‌کنند. چون چیز دیگری به آنها گفته نمی‌شود و همین موضوع خطر سوءاستفاده از کودکان را بالا می‌برد.» این فعال حوزه کودک می‌گوید در درجه اول باید در سیاست‌های حفاظت از کودکان در فضای آنلاین، احترام به کودک و احترام به خانواده او را اصل قرار داد و کنترل فضای مجازی برای کودکان، باید با کمک والدین و معلمان و گفت‌وگوی این دو با کودکان اتفاق بیفتد تا باعث شود کودکان آسیب کمتری ببینند.
