«ستاره»؛ پیونددهنده بازار پول، سرمایه و نظام حقوقی کشور

فاز اول طرح توثیق الکترونیک هوشمند دارایی‌ها ظهر امروز چهارشنبه، پنجم امرداد ماه، با حضور دادستان کل کشور، وزیر امور اقتصادی و دارایی، معاون راهبردی قوه قضاییه و روسای بانک‌های عامل (ملی، رسالت، مهر ایران) و به میزبانی سازمان بورس و اوراق بهادار و شرکت سپرده‌گذاری مرکزی آغاز به کار کرد. مجید عشقی در ابتدای آیین رونمایی از سامانه «ستاره»، اظهار کرد: یکی از برنامه‌های مهم سازمان بورس این است تا جایی که ممکن است با بهره‌گیری از بستر الکترونیک، خدمات در بازار سرمایه را در اختیار سرمایه‌گذاران به ویژه سرمایه‌گذاران خرد قرار دهد. رییس سازمان بورس با اشاره به گام‌هایی که در این راستا توسط سازمان بورس با همکاری شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و مدیریت فناوری برداشته شده، تصریح کرد: پرداخت سود نقدی از طریق سجام به صورت متمرکز که بار سنگینی را از دوش سهامداران خرد برداشته است، از جمله این موارد است. با این اقدام، سود نقدی سهامداران به صورت الکترونیک و متمرکز به حساب انها واریز می‌شود. عشقی، توثیق الکترونیک و هوشمند انواع دارایی‌های مالی را اقدام دیگر برشمرد که از سال گذشته آغاز شد و عنوان کرد: از امروز به صورت رسمی افراد می‌توانند از این سامانه استفاده کنند که این سامانه در سیستم بانکی نیز از امروز عملیاتی می‌شود. او با اشاره به اهمیت سامانه توثیق الکترونیک هوشمند «ستاره» خاطرنشان کرد: سهامداران به ویژه سهامداران خرد می‌توانند با بهره‌گیری از این سامانه، نیاز به نقدینگی فوری خود را بدون اینکه مجبور به فروش سهام یا دارایی خود شوند، مرتفع کنند. به بیانی دیگر، از طریق این سامانه امکان دریافت وام کوتاه‌مدت میسر شده و پس از اتمام بازپرداخت وام، این وثیقه به صورت الکترونیک آزاد خواهد شد. عشقی ادامه داد: اگرچه امکان وثیقه‌گذاری نیز پیش‌تر فراهم بوده، اما این امکان در ارقام و اعداد بالا و توسط اشخاص حقوقی و با روال سنتی و دستی بوده و اکنون امکان وثیقه‌گذاری سهام و دارایی‌ها به صورت الکترونیک و در مقادیر پایین نیز فراهم شده است. رییس سازمان بورس کارکرد دیگر این سامانه را در دستگاه قضایی برشمرد و ادامه داد: اکنون امکان بهره‌گیری این سامانه در دستگاه قضایی فراهم شده تا توثیق هوشمند در عرض چند دقیقه امکان پذیر شود، اقدامی که پیشتر چند روز زمان می‌برد. او تاکید کرد: در فازهای بعد امکان توثیق گواهی سپرده سکه، اوراق بدهی و یونیت‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری یا همان ‌ای‌تی‌اف‌ها نیز فراهم خواهد شد.

    «ستاره»؛ نوآوری نهادی در فضای اقتصاد کشور

همچنین در این مراسم، وزیر امور اقتصاد و دارایی رونمایی از سامانه توثیق الکترونیک را آغاز یک حرکت بزرگ در اقتصاد کشور برشمرد و ادامه داد: سامانه ستاره یک نوآوری نهادی است و امید می‌رود با استمرار این حرکت، ثمرات آن نصیب مردم ایران شود. احسان خاندوزی تصریح کرد: این نوآوری نهادی پیونددهنده ظرفیت‌هایی است که در اقتصاد کشور وجود داشته اما بنا به دلایلی تاکنون از آنها استفاده نشده است. امروز از طریق بستر سامانه ستاره امید می‌رود اتفاق مبارکی رخ دهد و مردمی که از دارایی‌هایی برخوردار هستند بتوانند از آنها به عنوان وثیقه استفاده کنند. از طریق این سامانه افراد می‌توانند به صورت برخط و بدون تشریفات حضوری و مسیرهای پرپیچ و خم اداری و کاغذبازی‌های رایج در شبکه اداری کشور، از امکان وثیقه‌گذاری دارایی‌های خود بهره‌مند شوند. وزیر اقتصاد با تاکید بر اینکه امکان توثیق سهام فقط شامل دارندگان سهام عدالت نمی‌شود، گفت: دارندگان اوراق مشارکت، اوراق خزانه، گواهی سپرده طلا و هر اوراق بهادار دیگری نیز می‌توانند از این امکان استفاده کنند تا هم در سیستم قضایی کشور و هم در شبکه بانکی کشور به عنوان وثیقه استفاده شود. خاندوزی ادامه داد: امروز فقط بانک ملی و دو بانک قرض‌الحسنه به صورت برخط به این سامانه متصل هستند، اما در ماه‌های آینده تمام شبکه بانکی کشور با دامنه وسیع‌تری می‌توانند این نقش را ایفا کنند و وزارت اقتصاد نیز به صورت ویژه به توسعه این سامانه اهتمام خواهد کرد.

    اهتمام دستگاه قضایی از بهره‌گیری از فناوری‌های هوشمند

در بخش دیگری از آیین رونمایی از فاز نخست سامانه وثیقه‌گذاری الکترونیک (ستاره)، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد جعفر منتظری اظهار کرد: از سازمان بورس و اوراق بهادار درخواست می‌کنیم تا این سامانه را به قوه قضاییه متصل کند تا رصد و دسترسی به اطلاعات متقاضیان توثیق سرمایه و سهام فراهم شود و قوه قضاییه در راستای توسعه این سامانه از هیچ همکاری‌ای کوتاهی نخواهد کرد. دادستان کل کشور ادامه داد: سهامداران حقیقی یا حقوقی که قصد وثیقه‌گذاری نزد شخص دیگری را داشته باشد، می‌توانند طی مراحلی و تحت نظارت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، سهام خود را به عنوان وجه‌الضمان نزد شخص دیگری که می‌تواند حقیقی یا حقوقی باشد، توثیق کند. او تصریح کرد: این موضوع درباره دریافت وام از بانک‌های عامل (ملی، رسالت، مهر ایران) هم امکان‌پذیر است و سهامداران با توجه به مراحل تعریف شده در این بانک‌ها هم می‌توانند با توثیق از دریافت تسهیلات بهره ببرند. منتظری خاطرنشان کرد: در مساله توقیق سهام نیاز به وجود سند نیست و می‌توان از خودرو و طلا می‌توان استفاده کرد، هر آنچه که مالکیت داشته باشد و قاضی بتواند حق طرف را تامین کند قابل استفاده خواهند بود. با راه‌اندازی توثیق الکترونیک در بازار سرمایه شاهد ایجاد یک تحول تاریخی در ارایه خدمات نوین برای جامعه چند میلیونی سهامداران در کشور خواهیم بود.

    مزیت‌های توثیق الکترونیک

محمد باغستانی اظهار کرد: برای اولین‌بار در کشور سرویس هوشمند توثیق الکترونیک توسط شرکت سپرده‌گذاری مرکزی با همراهی وزارت اقتصاد، سازمان بورس و اوراق بهادار و شرکت مدیریت فناوری بورس تهران، تعریف و پیاده‌سازی شده است. وی با اعلام اینکه با بهرمندی از نیروهای متخصص در سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه و همراهی وزارت اقتصاد، قوه‌ قضاییه، سازمان بورس و اوراق بهادار و بانک مرکزی توانستیم این خدمت نوین را در جهت سهولت کار هموطنان عزیز ارایه نماییم گفت: در طی یک سال توسعه این پروژه با تلاش متخصصین فناوری اطلاعات، بستر لازم جهت ارتباط سیستم‌های سپرده‌گذاری با ارکان مختلف به صورت کاملا مکانیزه برقرار شد که سازمان‌ها و ارگان‌های مختلف می‌توانند با دریافت این سرویس و توسعه محصولات خود به صورت آنلاین، اقدام به ثبت آنی درخواست توثیق سهام متقاضیان و ارایه خدمت به صورت لحظه‌ای کنند. مدیرعامل سمات تصریح کرد: سرویس توثیق هوشمند در اولین فاز انتشار، با همکاری بانک مرکزی در اختیار بانک‌های «ملی، مهر و رسالت» قرار گرفت که به موجب تفاهمنامه فی ما بین، بانک‌های عامل می‌توانند با انجام فرایند توثیق سهام متقاضیان به صورت آنلاین، خدمات اعتبارسنجی و وام دهی به مشتریان خود را تسهیل و تسریع بخشند.

     فرآیند آنلاین توثیق

باغستانی با بیان اینکه با پیاده‌سازی این سرویس با تلاش و همراهی متخصصین قوه قضاییه، امکان استعلام و انجام فرایند توثیق سهام متقاضیان برقرار شده گفت: بر اساس تفاهم صورت گرفته فی ما بین قوه قضاییه و شرکت سپرده‌گذاری مرکزی متقاضیان می‌توانند درخواست ارایه وثیقه از محل سرمایه موجود در بورس را به صورت آنلاین اعلام کنند و بدون انجام فرایند فروش سهام، دارایی سهمی خود را بر اساس ارزش روز به عنوان ضمانت نزد قوه قضاییه قرار دهند که همه این فرایند به صورت آنی و در بستری امن بین شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و قوه قضاییه انجام می‌شود. وی در ادامه اظهار داشت: در سال‌های گذشته توثیق سهام به صورت سنتی، کاغذی و بسیار زمان بر بود که این موارد از دلایل مهم برای عدم استقبال سهامداران از این مزیت بود و به همین دلیل شرکت سپرده‌گذاری مرکزی از سال گذشته توثیق مکانیزه سهام عدالت را با همکاری چند بانک آغاز کرد و تا امروز حدود 300 هزار نفر از سهامداران موفق شده‌اند از این مزیت استفاده کنند و همچنین در مجموع 6 هزار نفر به صورت مکانیزه رفع توثیق را انجام داده‌اند. مدیرعامل سمات در خصوص مزیت‌های توثیق الکترونیک نیز گفت: باید به این نکته مهم هم اشاره کرد که توثیق الکترونیک سهام برای دریافت وام از سیستم بانکی به یک عدالت سراسری برای مردم در سراسر کشور منجر می‌شود به‌طوری که بر خلاف گذشته که دریافت وام از این طریق شامل صرف زمان و هزینه زیادی برای مردم بود، با الکترونیکی شدن این فرایند همه مردم می‌توانند از سراسر ایران به صورت آنلاین و همگانی از این سرویس با استفاده از بسترهای الکترونیک براحتی استفاده کنند. لازم به ذکر است مردم برای دریافت سرویس توثیق الکترونیک سهام برای دریافت وام از سیستم بانکی می‌بایست در سامانه سجام ثبت نام و احراز هویت کنند تا در کنار ده‌ها خدمت آنلاین که از طریق درگاه ذینفعان بازار سرمایه دریافت می‌کنند بتوانند از سرویس توثیق الکترونیک سهام برای دریافت وام از سیستم بانکی برخوردار شوند. با رونمایی از این طرح در گام اول، مردم می‌توانند از سهام خود در بازار سرمایه به عنوان وثیقه برای دریافت تسهیلات و ضمانتنامه بانکی استفاده کنند. همچنین در گام‌های بعدی پذیرش سایر دارایی‌ها نظیر سکه، اندوخته بیمه‌عمر، گواهی کسر از حقوق و ... برای انجام اموری که نیاز به وثیقه‌گذاری وجود دارد، به این سامانه افزوده خواهد شد. ملی، رسالت و مهر ایران؛ بانک‌هایی هستند که در سامانه توثیق سهام حضور دارند و متقاضیان حقیقی و حقوقی می‌توانند برای دریافت تسهیلات از این طریق اقدام کنند. براین اساس، تنها شرط این است که فرد در سامانه سجام ثبت نام و احراز هویت شده باشد. در واقع فرایندی که شرکت سپرده‌گذاری مرکزی درنظر گرفته این است که سهامدار به اپلیکیشن‌های بانکی یا شعب بانکی مراجعه و درخواست توثیق سهام خود را ارایه ‌دهد. پس از این فرد از طریق سامانه سجام احراز هویت می‌شود. متقاضیان پس از طی این فرایند، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی دارایی قابل وثیقه متقاضی را به بانک اعلام می‌کند و بانک هم در اپلیکیشن به سهامدار نشان می‌دهد. پس از آن سهامدار می‌تواند نمادهایی که قصد توثیق آنها را دارد انتخاب و تایید کند.  در واقع شرکت سپرده‌گذاری درخواستی که از سمت بانک آمده را به سهامدار نمایش می‌دهد و پس از احراز هویت دوباره درخواست متقاضی ثبت شده و فرایند توثیق بعد از اعمال معاملات صورت می‌گیرد. اگر این فرایند موفقیت آمیز باشد؛ بانک تسهیلات را پرداخت خواهد کرد. در مراسم رونمایی از سامانه ستاره علاوه بر وزیر اقتصاد و دارایی، دادستان کل کشور، معاون راهبردی قوه قضاییه و روسای بانک‌های عامل و جمعی از فعالان بازار سرمایه نیز حضور داشتند.

    توثیق سهام چیست؟

اگر سهامداری (حقیقی یا حقوقی) قصد وثیقه‌گذاری نزد شخص دیگری را داشته باشد، می‌تواند طی مراحلی و تحت نظارت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، سهام خود را به عنوان وجه الضمان نزد شخص دیگری (حقیقی یا حقوقی) توثیق کند.  توثیق اوراق بهادار، فرآیند درخواست مسدود کردن اوراق بهادار تحت مالکیت یک شخص وثیقه‎گذار به نفع فرد وثیقه‌گیر نزد شرکت سپرده‌گذاری مرکزی است. طی مدت توثیق، فرد مالک دارایی حق فروش دارایی تعیین شده را نداشته و هرگونه درخواست درخصوص رفع توثیق، درخواست اقدام به فروش دارایی توثیق شده و... باید به همراه مدارک و مستندات کافی که از سوی سپرده‎گذاری تعیین شده است، به صورت مکتوب به آن نهاد ناظر اعلام شود عایدات حاصل از دارایی طی دوره توثیق (تقسیم سود نقدی، سهام جایزه و حق تقدم و...) به صورت توافق بین وثیقه‌گیر و وثیقه‌گذار تعیین می‌شود که حین درخواست توثیق، مسیر این عایدات باید تعیین شود. 

    ثبت‌نام در سامانه سجام شرط دریافت تسهیلات

لازم به ذکر است که احراز هویت سهامداران، به صورت الکترونیکی انجام خواهد شد و نیازی به مراجعه حضوری نیست و همه اشخاصی که قصد استفاده از تسهیلات بانکی را دارند، باید در سامانه سجام ثبت‌نام کنند. تنها شرط برای دریافت وام این است که فرد در سامانه سجام ثبت‌نام و احراز هویت کند. درواقع سهامدار به اپلیکیشن‌های بانکی یا شعب بانکی مراجعه کرده و درخواست توثیق سهام خود را ارایه می‌دهد. پس از این، فرد از طریق سامانه سجام احراز هویت می‌شود.