تصویر اقتصادی پسابرجامی
مرتضی افقه
هیچ شکی در اینکه ارتباط اقتصاد ایران با موضوع برجام، مذاکرات و مسائل مرتبط با آن یک ارتباط پویا و فعال است، وجود ندارد. این ارتباط هم فقط به اقتصاد ایران مختص نیست و موضوعی عمومی در بسیاری از کشورها است. اساسا هر اقتصادی با تکانه‌های بیرونی و حوزه سیاست خارجی مرتبط است و از آن تاثیر می‌پذیرد، انکار این ارتباط هم نشان‌دهنده فقدان آگاهی و تخصص است که متاسفانه کم هم نیست.
اتفاقا ارتباط ایران با برجام بسیار پویاست، به اندازه‌ای ارتباط مذاکرات برجامی و احتمال لغو تحریم‌ها بر متغیرهای اقتصادی قوی است که بلافاصله با انتشار هر خبری در خصوص رد یا قبول برجام در بازارها نمایان می‌شوند.
کافی است ارتباط اخبار مذاکرات با شاخص‌های اقتصادی، نرخ ارز، طلا، مسکن و... بررسی شود تا متوجه این ارتباط شویم این اثرگذاری نیز فقط به اخبار ناخوشایند و منفی ارتباط ندارد، حتی اخبار خوش نیز باعث تقویت و تثبیت بیشتر بازارهای کشور می‌شود. اینکه دولت اعلام می‌کند، کاری کرده که برجام با زندگی روزمره و معیشتی مردم مرتبط نباشد، فقط یک ادعا است؛ اساسا دست دولت نیست که این ارتباط را برقرار یا قطع کند.
دولت تصور کرده است، حوزه سیاست خارجی نیز مانند سیاست داخلی و حوزه اقتصاد داخلی است که برای آن بخشنامه، دستور و باید تعیین کند. اقتصاد یک اکوسیستم پویاست و بازارها متغیرهای بیرونی را درک کرده و نسبت به آن واکنش نشان می‌دهند.
این روزها که نشانه‌های بهبود در مذاکرات و احتمال لغو تحریم‌ها هویدا شده، بازارها واکنش نشان داده و قیمت ارز اندکی کاهش پیدا کرده است. در صورتی که اخبار منفی در خصوص مذاکرات بیرون بیاید، نرخ ارز بالا می‌رود و نوسان بازارها را فرا می‌گیرد. تا زمانی که تکلیف برجام و تحریم‌ها مشخص نشود، سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی دست نگه داشته و اقدام به سرمایه‌گذاری نمی‌کنند.
فعالان اقتصادی در این وضعیت پرنوسان بلاتکلیف هستند و نمی‌توانند برنامه‌ریزی جامعی برای آینده داشته باشند. جالب است که مردم و تولید‌کنندگان می‌دانند که قیمت کالاها و هزینه‌های تولید آنها به مذاکرات وصل است، اما مسوولان کشور، اصرار دارند که ارتباطی میان این گزاره و متغیر وجود ندارد.
با این توضیحات برخی می‌خواهند بدانند که چه احتمالاتی در بازارها رخ خواهد داد؟ فارغ از هر احتمالی با توجه به شناختی که دارم می‌دانم که بدون رفع تحریم‌ها نمی‌توان شاخص‌ها را بهبود بخشید.
ممکن است بتوان برای مدتی با این روند ادامه داد اما تحقق رشد اقتصادی و ایجاد حداقل‌ها برای مردم در بلندمدت با تحریم‌ها ممکن نیست.
حدس می‌زنم مذاکرات پیش رو به نتیجه برسد و ایران به بازار نفت بازگردد، تحریم‌ها لغو شوند و توسعه مناسبات ارتباطی و... تجاری با جهان آغاز شود. البته شرایط داخلی امریکا از یک طرف و جنگ روسیه با اوکراین این احساس را میان مدیران ایجاد کرده که می‌توانند امتیازات بیشتری بگیرند. اگر تحریم‌ها لغو شود، باید منتظر گشایش‌هایی باشیم.
به هر حال بعد از دوره‌ای کمبود، درآمدهای ارزی احصا می‌شوند و برخی گشایش‌های مقطعی حاصل می‌شود. اما تداوم این گشایش بستگی به تدابیر اقتصادی و راهبردی مدیران دارد. من به این تدابیر زیاد امیدوار نیستم اما امیدوارم که نظرم اشتباه باشد و مدیران اقتصادی بتوانند امور را تدبیر کنند.
اگر برجام به نتیجه برسد می‌توان گفت که وضع بدتر از این نمی‌شود، اما اگر به سرانجام نرسد، احتمال وقوع هر حادثه اقتصادی ممکن خواهد بود. این تکانه‌های اقتصادی بدون تردید باعث بروز نوسان در بازارهای کشور می‌شود و تبعات منفی در اقتصاد و معیشت ایجاد می‌کند.
