طرح «بام» (بهگشت و آبادانی محلات)

علی حیدری

موضوع محلات کم‌برخوردار شهری ازجمله مسائل مزمن و سنواتی است که همانند بسیاری از کشورهای دنیا در ایران نیز از دیرباز وجود داشته و دارد که تحت عناوین مختلف نظیر محلات محروم، فقیر، فقیرنشین، حاشیه‌نشین، آسیب‌خیز، پرخطر، بافت فرسوده و سکونتگاه غیررسمی مطرح شده و می‌شود.

برای رفع این معضل رویکردهای مختلفی در جهان و ایران اتخاذ شده است که به ترتیب عبارتند از نادیده گرفتن، تخلیه اجباری و حذف، خودیاری، مسکن عمومی و اجتماعی، تامین زیرساخت‌ها و انجام عملیات کالبدی و عمرانی، بهسازی و دست آخر توانمندسازی اجتماع‌محور که آخرین رویکرد رایج در کشورهای دارای تجارب علمی و عملی موفق می‌باشد.

در رویکرد توانمندساز و اجتماع‌محور، جلب مشارکت ذی‌نفعان در کلیه مراحل تصمیم‌سازی، تصمیم‌گیری و اجرا و نظارت صورت می‌پذیرد و خدمات محوری و ذی‌نفع محوری (شهروندمحوری) جایگزین دستگاه‌محوری یا سازمان‌محوری می‌شود و در این میان تامین سرپناه موقت و مسکن یکی از راه‌حل‌های اساسی و بنیادی برای توانمندسازی نیازمندان و خروج آنها از تله فقر و آسیب اجتماعی می‌باشد. پرواضح است که تامین سرپناه موقت جزو نیازهای اساسی و اولیه و از مصادیق رفع فقر شدید یا مطلق می‌باشد و تامین مسکن (به صورت ملکی یا رهنی و استیجاری یا در قالب مسکن حمایتی، اجتماعی، عمومی و اشتراکی) از مصادیق رفع فقر نسبی یا چند بعدی است. البته پرواضح است که باتوجه به سهم هزینه تامین مسکن در هزینه‌های خانوار، تامین این نیاز می‌تواند تاثیرات بسزایی در توانمندسازی افراد و خانواده‌های نیازمند داشته باشد.

در محلات کم‌برخوردار شهری از بعد سرپناه و مسکن یکی از حالات زیر وجود دارد: 

حالت اول: افراد و خانواده‌های مالک و ساکن ساختمان‌های مناسب ملکی هستند ولی دارای شرایط زندگی فردی، خانوادگی نامناسب (فقر، بیکاری، آسیب اجتماعی، بیماری لاعلاج و صعب‎العلاج، سالمندی، از کار افتادگی و...) می‌باشند که برای این افراد و خانوارها بایستی نسبت به ایجاد شغل و توانمند‌سازی اقدام نمود.

حالت دوم: افراد و خانوارهای مالک و ساکن ساختمان‌های فرسوده، تاریخی و فاقد زیرساخت‌های لازم هستند یا املاک آنها فاقد آنها فاقد اسناد مالکیت رسمی و انشعابات قانونی می‌باشد که بایستی نسبت به احیاء و بازسازی بافت‎های فرسوده، مقاوم‌سازی، تعمیرات نوسازی و بازسازی، اعطای تسهیلات، حل و عقد مسائل مبتلابه (زمینه‌سازی صدور اسناد و مالکیت و...)، حل و فصل مشکلات مبتلابه (صدور مجوزات لازم برای بازسازی و نو‌سازی) اقدام نمود. 

 حالت سوم: افراد و خانوارهایی که مجبور به اجاره‌نشینی به همراه مالک یا بدون مالک یا در املاک مناسب و نامناسب، اجاره‌نشینی در بافت‌های فرسوده، تاریخی و ناامن و فاقد امکانات مناسب، اجاره‌نشینی اشتراکی در خانه‌های پرجمعیت با امکانات رفاهی اشتراکی اندک (موسوم به خانه‌های قمر خانمی) و اجاره‌نشینی در مکان‌های مناسب می‌باشند که بایستی برای این افراد یا نسبت به تامین مسکن به صورت اجاره به شرط تملیک یا اعطای تسهیلات اقدام نمود یا نسبت به احداث مسکن حمایتی، مسکن اجتماعی یا مسکن اشتراکی اقدام نمود. حالت چهارم: افراد و خانوارهایی که مجبور به اقامت در مکان‎های نامناسب (آلونک، املاک رهاشده، چادرنشینی، کانکس‎نشینی، سازه‎های نامناسب، حلبی‌آباد و ...) هستند یا دچار بی‌خانمانی (افراد خیابانی، ولگردی) می باشند که بایستی تا قبل از توانمندسازی آنها نسبت به تامین سرپناه موقت (گرمخانه، خانه‌های امن، مراگز نگهداری و مراقبت) برای آنها اقدام نمود. بدیهی است پس از خروج این افراد از تله فقر و آسیب اجتماعی و توانبخشی و توانمندسازی می‌توان نسبت به تامین مسکن آنان به یکی از روش‌های فوق اقدام نمود. 

نتیجه آنکه برای رفع نیاز مسکن نیازمندان، مددجویان و توانخواهان ساکن در محلات کم‌برخوردار بایستی ابتدا پرونده الکترونیک رفاه و تامین اجتماعی افراد و خانوارها براساس اطلاعات ثبتی مبنا و مشتمل بر کد ملی، کد پستی و کد شغلی را شکل داد و سپس نسبت به نیازسنجی، اولویت‌بندی و آزمون وسع اقدام و مراتب را از طریق بررسی‌های میدانی و عملیاتی مورد صحه‌گذاری و تصدیق قرار داد متعاقب این امر یکی از حالات زیر به عنوان جامعه هدف اقدامات لازم در حوزه تامین سرپناه موقت و مسکن در هر محله کم برخوردار یا بافت فرسوده قابل طرح و امکان‌سنجی می‌باشد: 

1- مالکین املاک و مستغلات مسکونی، تجاری و سرقفلی و... محله (که باید برای این افراد نسبت به تبدیل به احسن ملک در چارچوب مشارکت و سرمایه‌گذاری اقدام نمود.) 

2- ساکنین املاک قولنامه‌ای، فاقد سند مالکیت و... (که باید برای این افراد نسبت به تبدیل به احسن ملک در چارچوب مشارکت و سرمایه‌گذاری اقدام نمود.) 

3- مستاجرین توانمند (شاغل و...) ساکن در واحدهای مسکونی محله که دارای تامین منابع مالی اولیه یا پرداخت اقساط دارند (که باید برای این قبیل افراد نسبت به تامین مسکن ملکی در قالب عقود مختلف ازجمله اجاره به شرط تمکین اقدام نمود.) 

4- مستاجرین نیازمند قابل توانمندسازی ساکن در واحدهای مسکونی (که باید برای این قبیل افراد نسبت به تامین مسکن ملکی در قالب عقود مختلف ازجمله اجاره به شرط تمکین اقدام نمود.) 

5- افراد نیازمند فاقد سرپناه یا دارای سرپناه نامناسب و سکونتگاه‌های غیررسمی (که بایستی برای این قبیل افراد نسبت به تامین مسکن اجتماعی، مسکن حمایتی و مسکن اشتراکی به صورت امانی اقدام نمود.) 

ایده کلی طرح «بام» بر این موضوع استوار است که برای رفع مشکل مسکن در محلات کم برخوردار بایستی حاکمیت، دولت و شهرداری نسبت به اهرم‌سازی یکی از امکانات، ظرفیت‌ها و امتیازات خود اقدام نمایند. در یکی از قضاوت‌های حضرت علی (ع) به نقل از روایات آمده است که پیرمردی فوت می‌کند که 17 شتر داشته است و وصیت کرده که نصف شترها به پسر بزرگش، ثلث شترها به پسر وسطی و یک نهم شترها به پسر کوچک برسد و 17 شتر قابل تقسیم به اعداد مزبور (2، 3، 9) نیست. نزد حضرت علی(ع) می‌روند و از ایشان تقاضای راه‌حل می‌کنند. ایشان می‌فرمایند اجازه می‌دهید یک شتر از شترهای خودم را به شترهای شما اضافه کنم و آنها تایید می‌کنند و می‌شود 18 شتر و در نتیجه نصف شترها یعنی 9 تا به پسر بزرگ می‌رسد، ثلث شترها یعنی 6 تا به پسر وسطی و یک نهم شترها یعنی 2 تا به پسر کوچکی و جمع 9، 6 و 2 می‌شود 17 و دست آخر حضرت علی(ع) شتر خود را برمی‌گرداند.

ایده کلی طرح «بام» بر همین یک شتر اضافی استوار است که در ابتدای شروع طرح بایستی حاکمیت، دولت و شهرداری به محله یا شهر اضافه کنند و در انتهای اجرای طرح معادل آن و چه بسا بیشتر از آن را تحویل بگیرند. در حالی که محله و شهر نوسازی و بازسازی شده و اهالی صاحب مسکن شده‌اند.

به‌عبارت دیگر در غالب طرح‌هایی که تاکنون برای احیاء و بازآفرینی محلات کم‌برخوردار طراحی و اجرا شده است صرف‌نظر از عدم توجه به توانمندسازی اجتماع‌محور اهالی نیازمند، مددجو و توانخواه محله و اعمال نگاه تک‌ساحتی (غالباً عمرانی و کالبدی) به توسعه محلات هیچگاه حاکمیت، دولت و شهرداری از ظرفیت و امکانات خود برای اهرمی‌سازی اقدام ننموده است مثلاً در محلات موصوف قطعات زمین و املاک فرسوده و بلااستفاده دولتی زیادی وجود دارد که حکومتی‌ها، دولتی‌ها و شهرداری‌ها آنها را ذخیره می‌سازند تا پس از اینکه مردم بافت‌های فرسوده محله را احیاء کردند و قیمت ملک بالا رفت، از محل فروش آنها سود ببرند و قس‌علیهذا.

ولیکن در طرح «بام» مجموعه حاکمیت، دولت و شهرداری از این امکانات برای راه‌اندازی قطعه اول دومینوی بازآفرینی، نوسازی و بازسازی املاک محله استفاده می‌کنند و پیشران و پیشگام می‌شوند. با این تفاوت که در طرح «بام» نیز مجموعه حاکمیت، دولت و شهرداری سود خواهند برد ولیکن در انتهای طرح و زمانی که دومینوی بازسازی و نوسازی محله به پایان می‌رسد و کل محله احیاء گردید، این سود نصیب حاکمیت و دولت می‌شود و شتر اهدایی خود را بر می‌دارند.

سناریوهای مختلف برای نقطه عزیمت طرح و اهرم‌سازی جهت شروع و تداوم «طرح» که در انتهای طرح بازگردانده می‌شود: 

1- اختصاص مبلغی به‌صورت تنخواه‌گردان یا تسهیلات ارزان‌قیمت برای اهرمی‌سازی

2- اعطای امتیازات شهری نظیر تراکم، کاربری و... در مناطق بالای شهر به مجری طرح

3- اختصاص زمین از سوی دستگاه‌های حاکمیتی، دولتی و عمومی غیردولتی

4- اعطای امتیازات شهری نظیر تراکم، کاربری و... در سطح محله به مجری طرح 

5- اختصاص بخش‌های سودده پروژه نظیر بلوک تجاری به مجری «طرح» (سرمایه‌گذار/ نیکوکار/ پیمانکار) 

6- اختصاص بخشی از املاک و مستغلات مازاد بر نیاز اهالی محله در انتهای طرح با قیمت کارشناسی در مرحله شروع طرح، به مجری «طرح» (سرمایه‌گذار/ نیکوکار/ پیمانکار) 

7- اختصاص بخشی از املاک و مستغلات مازاد بر نیاز اهالی محله در انتهای طرح با قیمت کارشناسی در مرحله شروع طرح، به مجری «طرح» (سرمایه‌گذار/ نیکوکار/ پیمانکار) 

مراحل کلی طرح «بام» به‌شرح زیر می‌باشد: 

1- انتخاب یک محله برای اجرای آزمایشی

2- تشکیل کارگروه شهرسازی و معماری با اختیارات تام در سطح محله و برای مدت اجرای طرح آزمایشی

3- اختصاص مبلغی به عنوان تنخواه‌گردان یاتسهیلات ارزان‌قیمت که به صورت اهرمی و چند بار مصرف در فرایند اجرای طرح از آن استفاده خواهد شد.

4- تهیه نقشه وضع موجود محله

5- ترسیم وضع مطلوب محله (نقشه تفصیلی) 

6- طراحی برنامه‌گذار از وضع موجود به وضع مطلوب (برنامه زمانبندی، تعریف پروژه‌ها، عرصه‌بندی، جانمایی بلوک‌های مسکونی، تجاری، اداری و...) 

7- اضافه کردن سهم حصه دولت، حاکمیت، بخش عمومی غیردولتی (شهرداری) و ... برای احداث اولین عرصه

8- انتخاب عرصه اول برای احداث مجتمع آپارتمانی بلندمرتبه برای اسکان مالکین، مستاجرین و نیازمندان عرصه دوم با استفاده از ظرفیت‌های حاکمیتی، دولتی و عمومی

9- انتخاب عرصه دوم برای احداث مجتمع آپارتمانی بلندمرتبه (بلوک 2) و تکرار مرحله 6 و 7 تا بازسازی و نوسازی کل بافت محله

10- احداث مجتمع‌های اداری، آموزشی، ورزشی، مذهبی، فرهنگی و هنری

11- احداث مجتمع‌های تجاری

12- بازگشت حصه اختصاصی دولت، حاکمیت، بخش عمومی غیردولتی (شهرداری) در انتهای طرح و از محل املاک مستغلات مازاد بر نیاز اهالی محله

متن پیش‌نویس طرح «بام» (بهگشت و آبادانی محلات) برای اجرای آزمایشی در قالب طرح تحول و توانمندسازی اجتماع‌محور محلات 2020 گانه کشور: 

1- به‌منظور بازآفرینی، احیاء و توسعه کالبدی و عمرانی محلات هدف طرح تحول و توانمندسازی اجتماع محور محلات 2020گانه کشور با رویکرد تبدیل به احسن املاک (برای مالکین)، تامین مسکن ملکی (برای مستاجرین و افراد قابل توانمندسازی که می‎توانند در تامین منابع لازم برای ساخت بنا مشارکت نمایند) و تامین مسکن اجتماعی و مسکن عمومی (برای افراد فاقد مسکن غیرقابل توانمندسازی) با انجام مداخلات و اعطای تسهیلات، تخفیفات و امتیازات لازم و بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و امکانات بالقوه و بالفعل دستگاه‌های اجرایی حاکمیتی، عمومی، دولتی و عمومی غیردولتی موجود در محله و از طریق تمرکززدایی و تفویض اختیارات لازم در سطح محله و جلب مشارکت نیکوکاران و بخش خصوصی، مرحله آزمایشی طرح «بام» (بهگشت و آبادانی محلات) که در این متن برای رعایت ایجاد و اختصار «طرح» نامیده می‌شود با رعایت ترتیبات زیر اجرا می‌گردد: 

2- ارکان «طرح» عبارتند از: 

2-1- کارگروه شهرسازی و معماری محله 

2-2- مجری «طرح» (سرمایه‌گذار/ نیکوکار/ پیمانکار) 

2-3- مشاور و ناظر «طرح»

2-4- خانه محله (به عنوان نهاد تسهیلگر و پیشران) 

3- کارگروه شهرسازی و معماری محله: 

کارگروهی است که به ریاست جانشین وزیر کشور در طرح تحول محلات کشور تشکیل می‎شود و مرکب است از نمایندگان ثابت و تام الاختیار اعضای شورای عالی شهرسازی و معماری ایران و نمایندگان ثابت و تام‎الاختیار استاندار (فرماندار)، نمایندگان ثابت و تام‌الاختیار شهرداری تهران/ منطقه/ ناحیه، نمایندگان ثابت و تام‎الاختیار سازمان اوقاف و امور خیریه. 

تبصره 1: عندالاقتضا و حسب تشخیص رییس کارگروه، نمایندگان ثابت و تام‌الاختیار بنیادها، نهادها و دستگاه‌های اجرایی ذی‌مدخل حسب مورد با دعوت قبلی و با حق رای در کارگروه حضور خواهند یافت.

تبصره 2: کارگروه شهرسازی و معماری محله واجد کلیه اختیارات شورای عالی شهر‌سازی و معماری ایران، کمیسیون ماده 5، کمیسیون ماده 7، کمیسیون ماده 77 و کمیسیون ماده 100 شهر داری در سطح محله هدف «طرح» و در طول مدت اجرای «طرح» می‌باشد. 

تبصره 3: مبلغ متناسبی به صورت تنخواه گردان یا تسهیلات ارزان قیمت که به صورت اهرمی و چند بار مصرف متناسب با حجم کار و مقیاس پروژه (مربوط به بلوک ساختمانی اول «طرح»)، در اختیار کارگروه قرار می‌گیرد تا حسب تشخیص و در قالب قرارداد با مجری «طرح» هزینه شود و در مراحل بعدی و انتهای طرح بازگردانده خواهد شد. 

4- مجری «طرح» (سرمایه‌گذار/ نیکوکار/ پیمانکار): 

شخص حقوقی است که بر اساس قرارداد و در چارچوب «طرح» و طبق مصوبات کارگروه نسبت به احداث بناهای مسکونی، تجاری، اداری، آموزشی، عمومی و... در قالب مشارکت و سرمایه‌گذاری یا با نیت خیرخواهانه یا به عنوان پیمانکار اقدام می‎نماید.

5- مشاور و ناظر «طرح»: 

بازوی فنی و تخصصی کارگروه است که انجام مطالعات، محاسبات و برآوردهای مربوط به طراحی و نظارت بر مراحل مختلف عمرانی «طرح» را برعهده دارد.

6- خانه محله: 

نهادی است مردمی که در قالب طرح تحول و توانمندسازی اجتماع‌محور محلات 2020گانه کشور با محوریت یکی از نهادها یا دستگاه‌های اجرایی و مشارکت سایر نهادها و دستگاه‌های اجرایی ذی‌مدخل و ذی‌ربط در سطح محلات هدف آن طبق شیوه‌نامه‌های مربوطه ایجاد می‌شود و به عنوان تسهیلگر و پیشران «طرح» عمل می‌نماید و با توجه به اینکه واجد شناخت و اشراف نسبت به محله و اهالی آن و افراد نیازمند مستقر در محله می‌باشد، در زمینه اجتماعی‌سازی و جلب مشارکت اهالی در اجرای «طرح» فعالیت می‌کند. 

7- یکی از محلات هدف طرح تحول و توانمندسازی اجتماع محور محلات 2020 کشور به پیشنهاد جانشین وزیر کشور در طرح مزبور و تایید وزیر کشور به عنوان محله منتخب برای اجرای آزمایشی «طرح» انتخاب می‌شود.

8- مشاور و ناظر «طرح» نسبت به تهیه نقشه و برداشت کلی از محله و ثبت وضعیت موجود محله از نظر سطح کل زیربنا، کاربری‌های موجود و مصوب، مشاعات و معابر، فضاهای آزاد، متروکه و بلاصاحب و به ویژه قطعات بزرگ مقیاس زمین و املاک (عرصه) موجود در محله که دارای کاربری عمومی بوده یا متعلق به نهادها و دستگاه‌های اجرایی می‌باشد، اقدام می‌کند که مراتب پس از تهیه به تصویب کارگروه می‌رسد.

9- مشاور و ناظر «طرح» نسبت به تهیه طرح تفصیلی محله (طرح جامع محله/ طرح هادی محله) مبتنی بر نیازهای مسکونی مالکان، مستاجران و نیازمندان و اماکن عمومی تجاری، اداری، آموزشی، ورزشی، فرهنگی و هنری مورد نیاز محله اقدام می‌نماید و مراتب پس از تهیه به تصویب کارگروه می‌رسد.

10- مشاور و ناظر «طرح» نسبت به تهیه و تدوین برنامه‌گذار «طرح» از وضعیت موجود محله به وضعیت مطلوب ترسیمی در طرح تفصیلی محله اقدام و مراتب به تصویب کارگروه می‌رسد.

11- کارگروه براساس اختیارات تفویضی و به عنوان نماینده دولت نسبت به انتخاب مجری «طرح» (سرمایه‌گذار/ نیکوکار/ پیمانکار) دارای توان مالی، فنی و تخصصی لازم برای اجرای «طرح» و انعقاد قرارداد اجرای «طرح» اقدام می‌نماید.

12- یک عرصه از محله که دارای بیشترین فضای آزاد یا در اختیار دولت و دستگاه‌های اجرایی و نهادهای عمومی نظیر شهرداری یا دارای فضای رها شده و متروکه و بافت فرسوده غیرقابل سکونت یا فضای پیش‌بینی شده برای احداث اماکن عمومی، خدماتی (برای احداث بیمارستان، فضای سبز، مراکز آموزشی) و صنعتی (برای احداث کارخانجات و...) و مناسب برای احداث یک مجتمع آپارتمانی بلندمرتبه باشد، انتخاب و طراحی و ساخت پروژه توسط مجری طرح در قالب انبوه‌سازی (پیمانکار/ سرمایه‌گذار/ نیکوکار) آغاز می‌شود.

13- در طول زمان احداث مجتمع آپارتمانی (عرصه اول) یک عرصه دیگر از محله که دارای منازل مسکونی ملکی و استیجاری و مراکز تجاری خرده‌فروشی ملکی و استیجاری و سرقفلی است انتخاب و نسبت به انعقاد قرارداد برای تبدیل به احسن و مشارکت در سرمایه‌گذاری برای مالکان و صاحبان سرقفلی و قرارداد اجاره به شرط تملیک برای مستاجران و تعیین افراد واجد شرایط سکونت در مسکن اجتماعی و مسکن عمومی برای نیازمندان اقدام می‌شود. 

14- به کارگروه اختیار داده می‌شود تا در چارچوب برنامه گذار «طرح» و جهت ایجاد زمینه‌های اجرایی لازم برای تحقق «طرح» عندالاقتضا و حسب مورد نسبت به مراتب زیر اتخاذ تصمیم کند و تصمیمات کارگروه برای کلیه نهادها و دستگاه‌های اجرایی مستقر در محله، لازم‌الاجرا می‌باشد: 

14-1 تغییر طرح جامع شهری/ طرح تفصیلی/ طرح هادی در محدوده محله از نظر میزان تراکم، تعداد طبقات و ارتفاع بناهای مسکونی، تجاری، تغییر کاربری املاک محدوده «طرح». 

14-2 تملک املاک بزرگ مقیاس موجود در محله که متعلق به نهادها و دستگاه‌های اجرایی می‌باشد به منظور تامین عرصه اول برای اجرای «طرح» (بلوک اول مسکونی). 

14-3 خرید، تهاتر و اعطای معوض بابت زمین‌های بزرگ مقیاس متعلق به اشخاص، کارخانجات و بنگاه‌های تولیدی به منظور تامین عرصه اول برای اجرای «طرح» (بلوک اول مسکونی). 

14-4 انعقاد قرارداد مشارکت در سرمایه‌گذاری با مالکان منازل و با واحدهای تجاری و خدماتی مستقر در محله و آزاد‌سازی املاک موجود به‌ منظور تامین عرصه اول برای اجرای «طرح» (بلوک اول مسکونی) و نیز عرصه‌های مسکونی و تجاری بعدی طبق طرح تفصیلی.

14-5 استفاده از فضاهای سبز، فضاهای آموزشی، فضاهای عمومی و مشاعات محله (معابر و...) به ‌منظور تامین عرصه اول برای اجرای طرح (بلوک اول مسکونی) مشروط بر اینکه معادل فضای مزبور در انتهای «طرح» به محله و شهر بازگردانده شود. 

15- کارگروه براساس اختیارات تفویضی به عنوان نماینده دولت و بموجب قرارداد منعقده با مجری «طرح» حسب مورد نسبت به اعطای تسهیلات و امتیازات ذیل به مجری «طرح» اقدام می‌نماید: 

15-1 برخورداری از بنای احداثی بر مبنای سهم 60% و 40% یا 50 % و 50% 

15-2 برخورداری از امتیازات شهری نظیر افزایش تراکم بنا، افزایش تعداد طبقات و ارتفاع بنا، معافیت از پرداخت هزینه جواز ساخت و پروانه احداث بنا، معافیت از پرداخت حق الامتیازات و انشعابات مورد نیاز معادل سهم مورد توافق.

15-3 برخورداری از املاک تجاری قابل احداث در طرح. 

15-4 اعطای مالکیت زمین‌های آزاد شده پس از احداث بناهای مسکونی و متفرعات مورد نیاز مالکان، مستاجران و نیازمندان هدف «طرح» به قیمت کارشناسی مورد توافق قبل از اجرای طرح یا به ‌صورت رایگان در ازای اجرای پروژه. 

15-5 اعطای تسهیلات قرض‌الحسنه یا ارزان قیمت بانکی جهت تامین هزینه‌های اولیه اجرای «طرح».

15-6 تامین مصالح مورد نیاز «طرح» با استفاده از امکانات و ظرفیت‌های دولتی. 

15-7 ایجاد امکان تامین مالی زنجیره‌ای و خرید اعتباری.

16- چنانچه برای اهرمی‌سازی ظرفیت‌های ملکی (زمین و ساختمان) موجود در محله جهت احداث پروژه مسکونی در عرصه اول «طرح» نیاز به استفاده از املاک و مستغلات متعلق به نهادها و دستگاه‌های اجرایی باشد، به ترتیب زیر اقدام خواهد شد: 

16-1 املاک متعلق به شهرداری با تصویب کارگروه در اختیار طرح قرار می‌گیرد و شهرداری معادل آن را در انتهای مراحل اجرایی طرح، از زمین‌ها و املاک مازاد تصاحب خواهد نمود که به مستاجران در قالب اجاره به شرط تملیک واگذار یا به ‌طور امانی در اختیار نیازمندان در قالب مسکن اجتماعی و مسکن حمایتی قرار خواهد گرفت. 

16-2 املاک و مستغلات در حال بهره‌برداری یا بلااستفاده یا زمین‌های متعلق به دستگاه‌های اجرایی نظیر وزارتخانه‌های راه و شهرسازی، آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ورزش و جوانان در اختیار «طرح» قرار می‌گیرد و معوض و معادل آن در محلات همجوار یا پس از پایان طرح در قالب مجتمع‌های اداری و خدماتی احداثی در اختیار آنها قرار خواهد گرفت. 

تبصره 1: وزارتخانه‌های موصوف مکلفند در طول مدت اجرای «طرح» پرسنل شاغل در واحدهای اداری، آموزشی، درمانی و... موجود در عرصه‌های احداث پروژه‌های محله را به واحدهای متناظر در محلات همجوار یا سایر واحدهای تابعه منتقل و همچنین ترتیباتی اتخاذ خواهند نمود که اهالی محله بتوانند کماکان خدمات اداری، آموزشی، بهداشتی و... مورد نیاز خود را از طریق واحدهای مستقر در محلات همجوار دریافت کنند. 

تبصره 2: در صورت عدم نیاز دستگاه‌های اجرایی به املاک و مستغلات موضوع این بند پس از اجرای کامل «طرح» یا عدم امکان اعطای معوض معادل در سطح محله، نسبت به اعطای معوض معادل در سایر مناطق و محلات شهر (در قالب واگذاری ملک یا تراکم و...) اقدام یا اعتبار معادل آن از محل بودجه عمومی در اختیار آنان قرار خواهد گرفت و از سوی سازمان برنامه و بودجه کارسازی خواهد شد. 

تبصره 3: در هر حال سرانه فضای آموزشی، بهداشتی و درمانی، مذهبی، فرهنگی، هنری، انتظامی، فضای سبز و... در محله هدف «طرح» پس از اجرای «طرح» بایستی مطابق شاخص‌ها و استانداردهای مصوب مربوطه بوده و در هر حال نبایستی از سرانه وضع موجود محله قبل از شروع طرح کمتر باشد. 

16-3 درخصوص املاک متعلق به بنیادها و نهادهای حاکمیتی، نظامی و انتظامی موجود در محله نیز با استیذان از مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) به همان ترتیب مندرج در بند 2-16 اقدام خواهد شد. 

16-4 درخصوص املاک و مستغلات موقوفه و املاک و مستغلات متعلق به سازمان اوقاف و امور خیریه، املاک و مستغلات متروکه، بلاصاحب، فاقد سند مالکیت، بافت‌های فرسوده و رها شده، املاک قدیمی مخروبه که واجد قدمت و ارزش باستانی نیستند، پس از اخذ مجوز از ولی فقیه (مدظله العالی) به همان ترتیب مندرج در بند 2-16 اقدام خواهد شد. 

16-5 درخصوص اماکن مذهبی شامل مساجد، حسینیه‌ها و تکایا نیز پس از اخذ مجوز از ولی فقیه (مدظله العالی) برای تبدیل به احسن آنها اقدام و معادل فضای موجود آنها قبل از اجرای «طرح» نسبت به ساخت بنای جایگزین اقدام خواهد شد و در هر حال سرانه فضای مذهبی در محله، بعد از اجرای «طرح» کمتر از قبل نخواهد بود. 

17- با توجه به لزوم اعمال سرعت در اجرای «طرح» و ضرورت جلب مشارکت و همکاری مالکین املاک و مستغلات سرقفلی و... مستقر در عرصه‌های اجرای پروژه‌های مسکونی، تجاری و «طرح» چنانچه در هر عرصه مالکین بیش از 50 درصد زمین‌های موجود در آن عرصه نسبت به عقد قرارداد مشارکت اقدام کنند، مابقی مالکین نیز موظف به عقد قرارداد بوده یا مکلف به فروش ملک خود به شهرداری یا مجری طرح یا دریافت معوض معادل در سایر محلات شهر هستند. 

تبصره 1: چنانچه برخی از مالکان موجود در عرصه‌های اجرای «طرح» از فروش، مشارکت و تهاتر ملک یا سرقفلی خود پس از مهلت مقرر استنکاف بورزند و عدم همکاری آنان مانع اجرای «طرح» شود، نسبت به قطع خدمات شهری و انشعابات آنها اقدام خواهد شد و قوه قضاییه، دیوان عدالت اداری و نیروی انتظامی در این زمینه همکاری لازم را معمول خواهند داشت. 

تبصره 2: انعقاد قرارداد مشارکت در سرمایه‌گذاری، فروش و تهاتر (معوض معادل) املاک و مستغلات و سرقفلی مالکین املاک و مستغلات محله مربوط به «طرح»، مشابه قوانین و مقررات و ضوابط مورد عمل و جاری و عرف رایج محله و شهر خواهد بود. 

18- بمنظور زمینه‌سازی اجرای سریع «طرح» و تشویق و ترغیب اهالی محله به مشارکت در اجرای «طرح» طراحی و اجرای پروژه‌های بخش مسکونی «طرح» و به ویژه عرصه‌های اول و دوم «طرح» حتی‌الامکان تلاش خواهد شد که اجرای پروژه‌های مسکونی در قالب ساختمان‌های پیش‌ساخته یا با اسکلت پیچ و مهره‌ای و... به‌صورت استاندارد صورت پذیرد تا مراحل اولیه نوسازی و بازسازی محله با سرعت تحقق یابد .

19- طراحی و احداث بناهای مسکونی، تجاری و اداری محله در قالب یک الگوی مصوب و به صورت استاندارد و یک شکل خواهد بود و سطح بنای منازل مسکونی (آپارتمان‌های بلندمرتبه) برای مالکان طبق عرف رایج محله و شهر و برای مستاجران طبق استاندارد مسکن ملی (مسکن مهر) و برای نیازمندان در قالب مسکن اجتماعی و مسکن حمایتی خواهد بود. 

20- حتی‌الامکان تلاش خواهد شد تا با خرید راهبردی از مصالح، تاسیسات، لوازم و تجهیزات استاندارد و ابعاد درب و پنجره، آسانسور و... به ‌صورت استاندارد و انبوه استفاده شود تا ضمن رعایت صرفه در مقیاس و متناسب‌سازی هزینه‌ها در اجرای پروژه تسریع شود. 

تبصره: بدیهی است مالکان می‌توانند املاک متعلق به خود را در مرحله نازک‌کاری با دریافت معادل ریالی مربوط به تهیه کابینت و شیرآلات و... تحویل گرفته و داخل واحد مربوطه را به سلیقه خود تکمیل سازند. 

21- خانه محله با توجه به شناخت حاصل از اجرای مراحل مختلف طرح تحول و توانمندسازی اجتماع محور محلات 2020 گانه کشور و دارا بودن اطلاعات اهالی محله تا سطح ریز پلاک و تشکیل پرونده الکترونیک مشتمل بر کد ملی، کد پستی و کد شغلی و نیازسنجی و انجام ارزیابی وسع با کمک پایگاه اطلاعات رفاهی ایرانیان و تعیین اولویت نیازمندان قابل توانمندسازی و غیرقابل توانمندسازی به مسکن و سرپناه، در کلیه مراحل اجرایی «طرح» با کمک معتمدین و معمرین محله و مسوولان پهنه‌ها، شهرداران کوچه و بانویاران ضمن همکاری با کارگروه و مجری «طرح» و مشاور و ناظر «طرح» خواهد کرد و زمینه‌های مشارکت فعال و موثر اهالی محله در اجرای طرح را فراهم خواهد ساخت.

22- شهرداری تهران/ منطقه / محله هدف «طرح» قبل، حین و بعد از اجرای «طرح» نسبت به اصلاح و ایجاد مسیر‌های دسترسی، محوطه‌سازی و چیدمان شهری، ساماندهی معابر و مشاعات، ایجاد تاسیسات و اماکن عمومی شهری، ایجاد بوستان و مراکز فرهنگی ورزشی و تفریحی لازم اقدام و با دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط برای احداث مراکز اداری، آموزشی و بهداشتی و... مورد نیاز «طرح» همکاری لازم را معمول خواهد داشت. 

23- کلیه دستگاه‌های اجرایی مکلفند حسب مورد و در صورت نیاز (بر اساس سطح‌بندی و نرم‌ها و ضوابط مصوب مربوط را به واحد‌های تابعه) نسبت به احداث واحدهای اداری، آموزشی، ورزشی و... مورد نیاز محله اقدام و پروژه‌های مزبور را همزمان با پیشرفت بخش‌های مسکونی و تجاری «طرح» آماده و مهیای ارایه خدمت به اهالی محله سازند.  طرح «بام» (بهگشت و آبادانی محلات) به‌منظور اجرای آزمایشی در طرح تحول و توانمندسازی اجتماع‌محور محلات 2020 گانه کشور تهیه و تدوین گردیده است و روح کلی حاکم بر آن عبارتست از اینکه مجموعه حاکمیت، دولت و شهرداری بایستی قدم اول را در فرایند بازآفرینی محلات کم برخوردار شهری بردارند و از ظرفیت‌ها، امکانات، امتیازات و انحصارات خود به عنوان اهرم و نقطه عزیمت طرح‌های بازآفرینی شهری استفاده کنند.