افزایش دامنه نوسان وضعیت بازار را تغییر می‌دهد؟
فروردین‌ماه امسال بود که بالاخره سازمان بورس به افزایش یک درصدی دامنه نوسان به صورت متقارن تن داد. بر اساس اعلام مدیران این سازمان قرار بود دامنه نوسان معاملات به صورت فصلی افزایش یابد اما با این حال فعلا تنها یک مرحله افزایش انجام شده و به رغم آنکه به پایان فصل تابستان نزدیک می‌شویم، هنوز از اجرای مرحله دوم خبری نیست. مجید عشقی رییس سازمان بورس روز گذشته گفته است که تصمیم‌گیران در انتظار گزارش‌های تخصصی شرکت‌های بورس و فرابورس هستند تا پس از بررسی آنها، نتیجه و تصمیم نهایی اتخاذ و اعلام شود. بر اساس گفته‌های او اما این احتمال نیز وجود دارد که در این فصل، دامنه با افزایش روبرو نباشد! این در حالی است که پیش از این وعده داده شده بود دامنه نوسان به تدریج تا پایان امسال به مثبت و منفی ۱۰ درصد نزدیک شود. با این حال به نظر می‌رسد سازمان بورس با این هدفگذاری فاصله زیادی دارد. در این میان اما کارشناسان بازار سرمایه نتیجه افزایش دامنه در مرحله نخست را مثبت ارزیابی می‌کنند؛ به ویژه آنکه از حجم صف‌های خرید و فروش در ابتدای امسال به نحو ملموسی کاسته شده و نقدشوندگی سهام تا حدی بالا رفته است.
بر اساس گزارش جهان صنعت رییس سازمان بورس و اوراق بهادار گفته است برنامه افزایش تدریجی دامنه نوسان سر جای خود قرار دارد، اما تغییر حتمی آن در فصل تابستان به پیشنهاد شرکت بورس تهران و فرابورس ایران وابسته است. مجید عشقی در خصوص آخرین جزییات تغییر دامنه نوسان بازار سهام اظهار کرده است که در حال حاضر جلسات کارشناسی در مورد تغییر دوباره دامنه نوسان برگزار شده و شرکت بورس و فرابورس باید پیشنهادهای خود را در خصوص میزان افزایش دامنه نوسان و نیز دیگر جزییات آن به سازمان بورس ارایه دهند. او در پاسخ به این سوال که قرار بود دامنه نوسان بورس به صورت فصلی و یک درصدی افزایش یابد، اما تاکنون هیچ تصمیمی در خصوص تغییر دامنه نوسان برای فصل تابستان اتخاذ نشده است، به ایرنا گفته است: طی چند روز گذشته یکی از شرکت‌ها گزارش خود را به سازمان بورس ارایه داده است و سازمان بورس در صورت ارایه گزارش شرکت دیگر است تا بلافاصله تصمیم خود در مورد تغییر دامنه نوسان را اتخاذ کند. عشقی با این حال تاکید کرده ممکن است شرکت بورس تهران یا فرابورس اعلام کنند که تغییر دامنه نوسان مثبت ارزیابی نمی‌شود که بر اساس نتایج کارشناسی، تصمیم نهایی را اتخاذ می‌کنیم. گفتنی است محسن خدابخش نایب‌رییس هیات‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار اواسط اسفندماه سال گذشته اعلام کرده بود: «معتقد به افزایش دامنه نوسان هستیم که این اتفاق باید به‌صورت تدریجی رخ دهد. بر اساس تصمیمات اولیه اتخاذ شده قرار بر این است که دامنه نوسان تا ۱۰ درصد تغییر کند و به‌احتمال زیاد درصد در نظر گفته شده از سال ١۴٠١ اجرایی خواهد شد.» بر همین اساس طبق صحبت‌های مطرح شده از سوی نایب‌رییس هیات‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار و نیز مصوبه هیات‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار، از روز دوشنبه (۲۹ فروردین ۱۴۰۱) دامنه نوسان قیمت سهام برای فصل بهار ۱۴۰۱ در کلیه نمادهای معاملاتی سهام در بازار اول تابلوی اصلی و فرعی بورس اوراق بهادار تهران با افزایش یک‌درصدی از مثبت و منفی ۵ درصد به مثبت و منفی ۶درصد افزایش یافت. با این حال با آغاز فصل تابستان ۱۴۰۱ افزایش دوباره دامنه نوسان طبق وعده‌های داده شده مبنی بر تغییر فصلی آن در هاله‌ای از ابهام قرار گرفت و اکنون هم با گذشت حدود دو ماه از آغاز فصل تابستان تاکنون افزایش یک درصدی دامنه نوسان اعمال نشده است.
دامنه نوسان قیمت سهام چیست
دامنه نوسان بورس چیست و آیا فقط مختص بازار بورس ایران است؟ قیمت هر سهم در بازار بورس ایران در طول هر روز کاری می‌تواند مقدار مشخصی از قیمت روز قبل جابه‌جا شود. به این معنی که امکان افزایش یا کاهش قیمت یک سهم در یک روز بیشتر از این محدوده نوسان وجود نداشته و در صورت ارایه پیشنهادات قیمتی کمتر یا بیشتر از محدوده مجاز در نظر گرفته شده، عملاً امکان معامله برای کاربر وجود نخواهد داشت. دامنه نوسان قیمت سهام تنها مختص بورس ایران نبوده و همه کشورهای بزرگ نیز از این مهم استفاده می‌کنند. با توجه به مزیت‌هایی که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت، این ابزار در بزرگ‌ترین بازارهای بورس جهانی نیز کاربرد دارد. البته مقدار این محدوده در هر بازار متفاوت است. برخی از کشورها ۱۰ درصد از قیمت نهایی روز گذشته، در برخی کشورها ۲۰ درصد و در ایران به صورت معمول ۵ درصد تعیین شده و کاربرد دارد.
تعیین قیمت‌ها در بازار بر اساس فرآیند عرضه و تقاضا صورت می‌گیرد. بنابر‌این، یک سهامدار عمده که بخش زیادی از سهام شرکت را در دست دارد، می‌تواند در زمان دلخواه، با ایجاد فشار فروش یا جمع کردن سهم، قیمت آن را دستکاری کرده و از این تغییرات به نفع خود استفاده کند. در صورتی که به هر دلیلی بازار دچار هیجانات شده و قیمت سهم به سقف یا کف دامنه نوسان نزدیک شود، نهادهای نظارتی دستور به توقف نماد می‌دهند تا سهامداران فرصت لازم را جهت تفکر در خصوص ارزش واقعی سهم پیدا کنند و بازار از حالت هیجانی خارج شود. وجود دامنه نوسان در بورس، نوسانات قیمتی را محدود کرده و از ایجاد هیجانات و تغییرات ناگهانی قیمت سهم در طول روز معاملاتی جلوگیری می‌کند. یکی از معایب دامنه نوسانات، تأخیر در کشف قیمت است. فرض کنید یک خبر مثبت توسط شرکت منتشر شده که ارزندگی سهام آن را بالا می‌برد؛ اما وجود دامنه نوسان در طول روز معاملاتی موجب محدودیت در نوسان قیمت شده و مانع از کشف واقعی قیمت در همان روز می‌شود. در واقع، کشف قیمت واقعی به روزهای آتی موکول خواهد شد. وجود دامنه نوسان باعث انتقال هیجانات بازار به روزهای معاملاتی آینده خواهدشد. در صورتی که محدودیتی برای نوسان قیمت وجود نداشته باشد، هیجانات برای خرید یا فروش سهام، در همان روز معاملاتی به اتمام رسیده و معامله‌گران به اهداف خود می‌رسند. اما وجود محدودیت دامنه نوسان، موجب می‌شود که این هیجانات طی روزهای بعد ادامه داشته باشد. مهم‌ترین عیب وجود دامنه نوسان، تشکیل صف‌های خرید یا فروش است. به دلیل محدودیت نوسانات، با نزدیک شدن قیمت به سقف یا کف دامنه مجاز، صف خرید یا فروش تشکیل می‌شود که موجب هیجان کاذب شده و مانع از خرید و فروش سهام توسط معامله‌گران در بازار می‌شود.
حل مشکلات صف با دامنه نوسان
محمد مهدی سماواتی، کارشناس اقتصادی گفت: تغییر دامنه نوسان تجربه خوبی برای بازار سرمایه بود و باعث شد تعداد روزهای صف بودن را متعادل شود. در کل تاثیر مثبتی در معاملات بورس داشت.
وی ادامه داد: البته خود بازار هم در مدت علاقه‌ای به صف خرید و فروش شدن نداشت. به نظر من این تجربه هنوز ناقص است و باید دید در بازارهای پرحجم همچنان این روند تعادل در صف باقی می‌ماند یا اینکه باید دوباره منتظر صف‌های طولانی باشیم.
سماواتی تشریح کرد: افزایش پله‌کانی دامنه نوسان می‌تواند تاثیر مثبتی بر روی روند معاملات بازار سرمایه بگذارد. اما شرط اصلی اینجاست که این افزایش دامنه نوسان به بقیه بازارهای شامل بازار دوم و… نیز وارد شود. درحال حاضر برای تست فقط در تابلوی اول بورس و فرابورس این افزایش رخ داده و اگر افزایش دامنه نوسان به تابلوی دوم بورس و فرابورس برسد احتمالا بازار واکنش منطقی نشان دهد. افزایش دامنه نوسان در بلندمدت به سرعت تعدیل و اصلاحات بازار سرمایه کمک می‌کند.
مشکل تنها دامنه نوسان نیست
بهمن فلاح، کارشناس بازار سرمایه گفت: افزایش دامنه به لحاظ ساختاری به نفع بازار سرمایه است. این افزایش نشان‌دهنده بلوغ و رفتار عقلایی سهامداران و بازار است. همچنین هر چه دامنه نوسان افزایش یابد رفتارهای هیجانی و صف‌های خرید و فروش بازار سرمایه نیز کاهش می‌یابد. دامنه نوسان هرچه کمتر باشد برابر است با تشکیل صف‌های خرید و فروش در نهایت رفتارهای هیجانی سهامداران بر اساس تابلو خوانی. افزایش دامنه یعنی افزایش عمق و تحلیل بازار سهام.
به گفته این تحلیلگر بازار سرمایه با افزایش دامنه نوسان رفتار عقلایی بازار شکل می‌گیرد و هیجان معاملات نیز کاهشی می‌شود. در حال حاضر دامنه نوسان افزایش پیدا کرده است و روند معاملات فرابورس نیز شاهد می‌دهد که بازار سرمایه از کمبود نقدینگی رنج می‌برد.
این کارشناس بازار سرمایه تشریح کرد: روند معاملات و اتفاقات تابلو نشان می‌دهد که بازار از کمبود نقدینگی رنج می‌برد. وگرنه اکنون بهترین زمان برای رشد دامنه نوسان و آمادگی سهامداران برای رفتارهای عقلایی در بازار است. من عقیده دارم که مقطع فعلی بهترین زمان افزایش دامنه است. چراکه بازار دور از هیجان و با رفتار عقلانی است. هر چند بازار فرسایشی شده اما اکنون بهترین زمان برای افزایش دامنه نوسان است.
فلاح با اشاره به معضلات بورس گفت: معضل اصلی بازار خروج نقدینگی است که به واسطه مداخله‌های اقتصادی در بازار سرمایه شکل گرفته است. اگر مداخله‌هایی در قالب نرخ نیمایی و سود بانکی از روی بازار برداشته شود، خروج نقدینگی به حداقل می‌رسد. از سوی دیگر با مداخلات مثبت ورود نقدینگی خواهیم داشت.
