عرضه اولیه چیست؟

آموزش| عرضه اولیه سهام شرکت‌ها یکی از گزینه‌های بسیار جذاب برای سرمایه‌گذاران، به ویژه افراد تازه ‌وارد در بورس به شمار می‌رود. چون سهام‌هایی که در این عرضه به فروش می‌رسند در بیشتر مواقع سودآور هستند و به همین دلیل، طرفداران زیادی دارند. در این قسمت از خانه سرمایه، خرید عرضه اولیه را مورد بررسی قرار می‌دهیم.. تجربه نشان داده که بیش از ۹۰% از عرضه‌های اولیه‌ای که در بورس انجام می‌‌شوند سودآور هستند. توجه داشته باشید که عرضه اولیه یک شرکت در بورس به این معنی نیست که آن شرکت، تازه کار خودش را شروع کرده است. بلکه به این معنی است که به تازگی اجازه خرید و فروش سهام آن در بورس صادر شده است. حتی گاهی شرکت‌های دولتی با سال‌ها سابقه کار در این عرضه شرکت کنند. شرایط خرید و فروش سهام در عرضه‌های اولیه کمی با سهام‌های عادی متفاوت است. تا همین چند وقت پیش، عرضه‌های اولیه‌ای که در بورس انجام می‌شدند به روش حراج با اولویت زمان صورت می‌گرفتند. به این ترتیب که سهم‌ها طی فرآیندی که سرمایه‌گذاران حقیقی در آن نقشی نداشتند، ابتدا کشف قیمت می‌شد؛ یعنی قیمتی که سرمایه‌گذاران برای اولین بار می‌توانستند آن سهام را خریداری کنند، مشخص می‌گشت. سپس با توجه به تعداد سهام شرکت و تعداد سهامی که قرار بود عرضه شود، سهمیه هر فرد برای خرید سهام عرضه اولیه مشخص و ساعت سفارش‌گذاری تعیین می‌گردید. مثلا بورس اعلام می‌کرد که عرضه سهام شرکت «a» در ساعت ۱۲:۳۰ آغاز می‌شود و هر سرمایه‌گذار می‌تواند ۱۰۰۰ سهم را در قیمت ۱۰۰ تومان سفارش بگذارد. پس در این روش، قیمت خرید، ساعت خرید و حداکثر حجم خرید از قبل کاملا مشخص می‌شد و شما باید در ساعت مشخص شده سفارش خود را در سیستم ثبت می‌کردید. اگر هم تعداد سهم‌های تقاضا شده از تعداد سهم‌های عرضه شده بیشتر می‌شد، اولویت با افرادی بود که سفارش خود را زودتر ثبت کرده بودند. اما مدتی است که روش خرید عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ تغییر پیدا کرده است. بر اساس یک باور قدیمی در میان فعالان بازار، خرید عرضه اولیه سودآور است. تجربه نیز بر این باور مُهر تایید می‌زند. چون تاکنون بیش از ۹۰% عرضه‌های اولیه بورس حداقل بین ۲۰-۳۰% سود را برای خریداران آن به ارمغان آورده‌اند. حتی در برخی موارد این سود به بیش از ۱۰۰% نیز رسیده است. این موضوع باعث شده که تقاضا برای سهم‌هایی که برای اولین بار عرضه می‌شوند افزایش پیدا کند. این افزایش تقاضا در کنار محدودیت‌های خریدی که در زمان عرضه اولیه وجود دارند، باعث می‌شود که تقاضا برای سهم عرضه شده نسبت به تعداد سهامی که در بازار عرضه می‌شود، بیشتر باشد. در نتیجه، اگر سهام ارایه شده در زمان اولین عرضه را خریداری کنید به دلیل مواردی که گفته شد، به احتمال زیاد چند روزی شاهد صف خرید در سهمتان خواهید بود. البته همانطور که گفته شد این اتفاق در بیشتر مواقع رخ می‌دهد و همیشگی نیست. پس نمی‌توان از قبل با اطمینان گفت که قیمت آن سهم حتما در روزهای آینده رشد می‌کند. همانطور که با هم گفتیم، یکی از علت‌های رشد قیمت سهم بعد از اولین عرضه، وجود دو محدودیت است؛ محدودیت در تعداد سهام قابل خریداری و محدودیت در تعداد سهام عرضه شده. گذشته از این‌ها معمولا در این جور مواقع، سهام شرکت کمی ارزان‌تر از ارزش ذاتی که توسط تحلیل‌گران برآورد شده، عرضه می‌شود تا برای سرمایه‌گذاران جذابیت بیشتری داشته باشد. این کار باعث افزایش تقاضا برای آن سهم می‌شود. این جذابیت قیمتی در کنار عواملی که توضیح داده شد، باعث می‌شود تا قیمت سهام شرکت‌ها بعد از عرضه اولیه رشد کند. بعد از مدتی با افزایش قیمت سهم و هم چنین عرضه سهامداران عمده و سرمایه‌گذارانی که در ابتدا سهم را خریداری کرده‌اند کم‌کم تقاضا برای سهم کاهش پیدا می‌کند. در این هنگام می‌گویند که سهم، متعادل شده است. پس از این ماجرا، سرمایه‌گذاران با آن سهم نیز مثل سایر سهم‌های بازار برخورد می‌کنند. از این به بعد رشد و افت قیمت سهم به عملکرد آن شرکت بستگی پیدا می‌کند. حتی اگر آن سهم به شکل هیجانی رشد کرده باشد، باز هم این احتمال وجود دارد که افت زیادی را تجربه کند. بازار سهام مانند هر فعالیت اقتصادی دیگر، دوره‌های متفاوتی از رکود، رشد، رونق و در نهایت نزول را تجربه می‌کند. این سیکل در طول زمان به صورت متوالی اتفاق می‌افتد. اگر سهام یک شرکت در زمان رکود یا نزول بازار عرضه شود معمولا به دلیل خروج سرمایه، حجم تقاضا برای اولین عرضه افت پیدا می‌کند. در چنین شرایطی به دلیل جو منفی حاکم بر بازار، تعداد روزهای مثبت در سهام عرضه اولیه پایین‌تر از دوران رونق خواهد بود. ولی در دوران رونق و صعود شدید بازار، قضیه برعکس است. از آنجایی که حجم نقدینگی بزرگی در بازار در جریان است  معمولا تقاضای سنگینی برای سهام ایجاد می‌شود. در نهایت، این موضوع می‌تواند برای مدتی باعث تشکیل صف‌های خرید سنگین در آن سهم شود. یکی از مهم‌ترین نشانه‌های خروج از سهم تازه‌وارد به بازار، برچیدن صف‌های خرید است. از آنجا که در روز نخست عرضه، تعداد بالایی از سهامداران برای خرید اقدام می‌کنند، تعداد سهم محدودی نصیب هر کد معاملاتی می‌شود. بنابراین سهامداران در روزهای آتی به خرید سهم اقدام می‌کنند. این ماجرا باعث می‌شود که تشکیل صف خرید به صورت روزانه انجام شود. شاید سهامدار عمده شرکت با عرضه سهم بتواند صف خرید را کوتاه‌تر کند اما این صف دوباره تشکیل می‌شود. هنگامی که دیگر صف خریدی برای سهم باقی نماند و به تعادل برسد، می‌توان آن را نشانه‌ای برای فروش در نظر گرفت. به تازگی در بورس تهران از روش جدیدی به نام «بوک بیلدینگ» برای خرید عرضه اولیه رونمایی شده است. مهم‌ترین مزیت این روش، امکان ثبت سفارش به قیمت‌های متفاوت است. در روش بوک بیلدینگ، هر سفارش با توجه به حداکثر حجم مشخص شده و در قیمتی که خریدار تعیین می‌کند در سامانه معاملات ثبت خواهد شد. به این ترتیب، در تخصیص سهام، بی‌عدالتی ایجاد نمی‌شود.