تلفن همراه بومی، رویای دست‌نیافتنی

ماجرای تولید تلفن همراه، تبلت و تجهیزات جانبی برای سال‌ها یکی از دغدغه‌های دولت‌ها بوده است. دولت فعلی هم در میانه تحریم‌های شدیدی که تجهیزات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری تولیدات فناوری را هم شامل می‌شود، خواهان تولید فناوری‌های بومی است.

طی سال‌های گذشته، گوشی‌هایی که به اشکال مختلف در داخل تولید شده بودند، در بازار موجود بود اما موضوع تولید گوشی ایرانی چندی پیش باز هم مطرح شد و از نیمه‌های سال ۱۳۹۸ بود که موضوع تولید گوشی‌های جدید ایرانی، باز هم به یکی از مباحث حوزه فناوری اطلاعات راه پیدا کرد؛ آن هم تولید یک گوشی که ایرادهای مدل‌های قبلی را برطرف کرده باشد و بتواند با نسخه‌های خارجی رقابت کند. سیدمهدی نیازی معاون وزارت صنعت، معدن و تجارت به‌ تازگی در نشستی تخصصی با انجمن‌های تولید تلفن همراه، تبلت و تجهیزات جانبی، حرکت به سمت تولید محصولات دانش‌بنیان را ضروری خوانده است. معاون هماهنگی و محیط کسب‌و‌کار وزارت صمت در هفته دولت گفته ما در صنایعی مثل فولاد و نساجی صاحب‌سبک هستیم و در صنایع پیشرفته که بر فناوری‌های نوین تکیه دارند هم باید دچار تحول شویم. او تأکید کرده صنایعی مثل تولید تلفن همراه و تبلت نیاز به برنامه تحولی و سرعت بیشتری نسبت به دیگر صنایع دارند و نباید با آنها عادی رفتار شود. دولت جدید از سال گذشته با خبر احیای طرح حمایت از تولید گوشی تلفن همراه بومی نشان داده بود که به‌دنبال تولید گوشی موبایل بومی است. دولت ۵ بهمن ۱۴۰۰ اعلام کرد قرار است منابع مالی این طرح از محل افزایش تعرفه گوشی‌های گران‌تر از ۶۰۰ دلار تأمین شود. این طرح به مجلس هم ارایه شد.

   گوشی‌های بومی تولید شرکت‌های خارجی

تولید در زمینه فناوری‌های نوین آرزوی دولت‌های مختلف بوده اما منظور آنها از تولید در این زمینه احتمالاً با تصور کاربران متفاوت است. یک نمونه آن تولید تلفن همراه است که پرحاشیه شد. حاشیه‌هایی از آن جنس که ماهواره خیام با آن مواجه بود. وزارت ارتباطات دولت قبل در این زمینه از مشارکت اپراتورها گفته و اعلام کرده بود شش شرکت داخلی به عنوان تولیدکننده موبایل در حال فعالیت و راه‌اندازی خط تولید هستند. اردیبهشت ۹۹ در حالی از همکاری ایرانسل و وزارت ارتباطات برای تولید موبایل بومی وعده داده شد که با توجه به افزایش قیمت دلار و قیمت تمام‌شده موبایل، زمینه مناسبی برای رفتن به سمت تولید این محصولات وجود داشت. شهریور همان سال سازمان گسترش اعلام کرد مطالعات تولید گوشی‌های تلفن همراه به صورت قطعات جدا شده با همکاری فعالان داخلی با شرکای آسیایی شروع شده است. منظور از تولید گوشی هوشمند، تولید به صورت قطعات منفصله اعم از SKD و CKD و به‌هم‌رسانی فعالان داخلی با شرکای آسیایی بود. منظور از SKD نیمه قطعه‌قطعه شده است که در کشور مقصد سرهم می‌شود. در روش CKD محصول از کشور مبدأ به‌ صورت کاملاً قطعه‌قطعه‌شده وارد کشور مقصد شده و در آنجا سرهم می‌شود. به‌دنبال این ماجرا وزیر وقت ارتباطات اعلام کرد که عبارت تولید داخلی به معنای تولید تمام قطعات در داخل کشور نیست. جهرمی با اعلام خبر فعال شدن شرکت‌ها برای تولید گوشی تلفن همراه به صاایران اشاره کرد که محصولات خود را برای عرضه دراختیار ایرانسل قرار داده بود. در همان روزها مادیران هم در حال تلاش برای تولید گوشی‌های موبایل LG در ایران بود. مادیران یکی از شش شرکتی بود که ستار هاشمی معاون وزیر ارتباطات به عنوان تولیدکنندگان موبایل ایرانی اسامی‌شان را اعلام کرده بود. تولیدی که البته بدون همکاری شرکای خارجی شدنی نبود. این شرکا برای مثال در تأمین تجهیزات، راه‌اندازی خط تولید و تجهیزات الکترونیک همکاری می‌کردند. نام جی‌ال‌ایکس، جی‌پلاس، مجموعه ارگ جدید بم، صاایران، مجموعه انارستان و مجموعه ارد به عنوان شرکت‌های تولیدکننده آمده بود. مجموعه ارگ جدید بم آن زمان تولیدکننده عمده مودم ایرانی و انارستان تولیدکننده تبلت بودند. با این برنامه‌ها قرار بود از سال ۱۴۰۰، سالانه دو میلیون دستگاه گوشی داخل کشور تولید شود.

بااین‌حال تجربه کاربران در زمینه گوشی‌های تولید داخل موفقیت‌آمیز نبود. سال ۱۳۹۹ وقتی خبر از تولید گوشی‌های بومی با برند صاایران آمد، کاربران با پیدا کردن شباهت‌های عجیب آن با گوشی‌های یک شرکت چینی به نام ULEFONE باعث واکنش وزارت ارتباطات شدند. خبر تولید گوشی بومی به عنوان یکی از دستاوردهای بومی این وزارتخانه در تجهیزات شبکه ملی اطلاعات آمده بود و البته همانجا هم وزیر پیشین اعلام کرده بود که بومی‌سازی به معنای تولید تماماً داخلی نیست. همچنین مسوولان اعلام کرده بودند در حال حاضر امکان ساخت صفر تا صد یک گوشی موبایل در کشور وجود ندارد. اما خبر معاون نوآوری و فناوری وزارتخانه درباره این گوشی‌ها فراتر از این بود. ۱۲ مهر ۱۳۹۹ ستار هاشمی اعلام کرد گوشی‌های صاایران به صورت کامل و پک شده یا CBU از چین خریداری شده تا تقاضای بازار سنجیده و برنامه‌ریزی برای ساخت گوشی در داخل انجام شود. به گفته او «در ادبیات تولید، حتی CBU نیز به عنوان تولید تلقی می‌شود. تولیدکنندگان کارشان را با CBU آغاز می‌کنند، بعد به‌سمت SKD می‌روند و در مرحله آخر به CKD می‌رسند.» به‌گفته هاشمی، درکل تا آن زمان ۷۰۰ میلیارد تومان تسهیلات از سوی وزارت ارتباطات برای تولید گوشی داخلی تخصیص داده شده بود که خروجی آن، حدود ۷۰ هزار گوشی بود. دی ماه ۱۳۹۹ نخستین گوشی صاایران (شرکتی متعلق به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح) در فروشگاه ایرانسل عرضه شد. گوشی هوشمند ویرا V5 با برند صاایران در دوره فروش آزمایشی فقط در تهران و به قیمت ۲ میلیون و ۹۵۰ هزار تومان در اسفند ۱۳۹۹ به فروش رسید. محصولی که همانطورکه از یک گوشی اقتصادی انتظار می‌رفت در تمامی ویژگی‌ها ضعف داشت و برای نیازهای ابتدایی کاربر عرضه شده بود. مدتی بعد گفته شد اولین سری گوشی‌های صاایران که برای توزیع به ایرانسل واگذار شده بودند به دلیل قطع شدن زنجیره تأمین قطعات و تجهیزات مورد نیاز داخل دچار مشکل شده‌اند. همچنین گوشی‌های جی‌ال‌ایکس هم که با عنوان‌های شاهین ۲ و شاهین ۳ به بازار آمدند، برخلاف شعارهای تبلیغاتی‌شان کیفیت بالایی نداشتند. 

شاهین ۳ با قیمتی حدود هفت میلیون تومان از نظر ظاهری شباهت بسیاری به یک مدل از گوشی‌های شرکتی تایوانی داشت و از نظر سخت‌افزار و رابط کاربری حرف چندانی برای گفتن نداشت و شاید فقط قیمت آنها می‌توانست برای کاربران جذاب باشد. دولت نشان داده به‌دنبال بومی‌سازی فناوری است و تولید گوشی هوشمند هم می‌تواند یکی از اهداف آن باشد. بااین‌حال و با توجه به تجربه ایران در تولید گوشی تلفن همراه در داخل، معلوم نیست تحولی که وزارت صمت در این نشست تخصصی به آن اشاره کرده، چه زمانی محقق خواهد شد و با توجه به سرعت پیشرفت فناوری و عرضه مدل‌های متناسب با نیاز‌های جدید کاربران، گوشی‌های تولید داخل چه جایگاهی قرار است در بازار داخلی داشته باشند.