دلیل ضعف دانش سایبری در ایران
تقریباً هر هفته یک حمله بزرگ سایبری در ایران، خبری بود که در اولین همایش «دولت الکترونیک، هوشمندی در سایه امنیت» داده شد. حمله‌هایی که حرکت قطارها را مختل کردند، سامانه شهرداری را از دسترس خارج کردند، در پتروشیمی‌ها آتش‌سوزی به راه انداختند و پایگاه‌های سوخت را از کار انداختند. حملات سایبری پیچیده و بیشتر شده‌اند اما همچنان امنیت سایبری در ایران ضعیف است؛ مساله‌ای که یا تکذیب شده یا نادیده گرفته می‌شود. رییس شورای شهر تهران پس از حمله به سامانه‌های شهرداری تهران ضعف امنیت شبکه را تکذیب کرده و گفته بود: «این علم و تکنولوژی است، هم ما جلو می‌رویم و هم دشمنانمان جلو می‌آیند.» حمله به سامانه‌های شهرداری تهران ظهر ۱۲ خرداد ۱۴۰۱ رخ داد و علاوه بر اینکه سامانه‌ها از دسترس خارج شدند، این نگرانی هم ایجاد شده بود که اطلاعات شهروندان به سرقت رفته باشد. بعضی از سامانه‌های شهرداری تا یک ماه پس از این حمله همچنان از دسترس خارج بودند. مسوولان عمدتاً حمله به سامانه‌های دولتی را به دشمنان نسبت داده‌اند و کمتر پیش آمده که ضعف امنیتی را هم تأیید کنند. موضوعی که به گفته کارشناسان امنیت سایبری باعث می‌شود مشکلات ناشناخته بمانند. امسال یک حمله مهم دیگر هم رخ داد. حمله سایبری به «سیستم‌های فناوری اطلاعات فولاد کشور» را مرکز ملی فضای مجازی تأیید کرد. ساعت ۶ و نیم صبح ششم تیرماه ۱۴۰۱ تولید در بخش‌هایی از فولاد هرمزگان و خوزستان با مشکل مواجه شد. هکرهای گنجشک درنده که این حمله را انجام دادند، پیش‌تر هم به سیستم سوخت‌رسانی و راه‌آهن حمله کرده بودند. از نظر محمدجعفر نعناکار، وکیل حوزه داده اینکه هر ماه یکی از سامانه‌های مهم کشور هک می‌شوند به تولی‌گری ضعیف شورای عالی فضای مجازی برمی‌گردد: «نشان می‌دهد ما نتوانسته‌ایم امنیت داخلی کشورمان را به صورت مطلوب تأمین کنیم. به این دلیل که ما پروتکل‌های داخلی را رعایت نمی‌کنیم و از لحاظ پدافندی نتوانسته‌ایم سامانه‌ها و مراکز داده و خطوط ارتباطی کشور را امن کنیم.»
شبکه ملی اطلاعات هم جلوی حمله سایبری را نمی‌گیرد
حمله‌های سایبری در سال ۱۴۰۰ با حمله به سامانه‌های شرکت راه‌آهن و وب‌سایت رسمی وزارت راه و شهرسازی شروع شد. هکرها صفحات نمایش زمان حرکت را دستکاری کرده بودند و برای همین حرکت قطارها دچار مشکل شد و وب‌سایت رسمی وزارت راه و شهرسازی هم با پیغامی از هکرها از دسترس خارج شد. مسوولان حوزه امنیت از حمله به دستگاه‌های دولتی دیگر هم خبر داده بودند. افتا (امنیت فضای تولید و تبادل اطلاعات) حدود یک هفته بعد از این اتفاق به سهل‌انگاری‌هایی که باعث هک شدن این دو سامانه شده بود اشاره کرد و گفته بود نفوذ به این سامانه‌ها و اقدامات مربوط به حملات سایبری از حداقل یک ماه قبل انجام شده: «مهاجمان در هر دو حمله سایبری از هفته دوم تیر، با تغییر یا حذف تنظیمات لودشدن سیستم‌ها و رمزهای عبور کاربران، سیستم قربانی مدنظرشان را قفل و حالت بازیابی برخی سیستم‌ها را غیرفعال کرده بودند.» مهاجمان در همین حمله به ساختار بعضی داده‌ها هم آسیب رساندند. به گفته افتا رعایت‌نشدن مسائل امنیتی هنگام دورکاری، سیستم‌های ناقص، سهل‌انگاری کارکنان فاوا در حفظ رمزهای عبور تجهیزات، تعویق به‌روزرسانی آنتی‌ویروس‌ها، نبود سرمایه کافی برای افزایش امنیت سایبری و پیکربندی نامناسب بعضی از دلایل این آسیب بودند. افتا قبلاً درباره آسیب‌پذیری‌های خطرناک موجود در سیستم‌‌عامل ویندوز هشدار داده بود که دستگاه‌های دولتی به آن کم‌توجهی کرده بودند.» اما احتمالاً مهم‌ترین حمله سال گذشته، حمله به سامانه هوشمند سوخت بود که پایگاه‌های سوخت را حدود یک هفته از کار انداخت. ۱۱ آبان کسانی که برای خرید بنزین با کارت سوخت به جایگاه‌های سوخت مراجعه کردند متوجه مشکلی در این دستگاه‌ها شدند. مسوولان امر اعلام کردند که این دستگاه‌ها هنگام به‌روزرسانی دچار مشکل شده‌اند. تا عصر که شورای عالی فضای مجازی در اطلاعیه‌ای حمله سایبری به سیستم سوخت‌رسانی کشور را تأیید کند، وزارت نفت آن را یک مشکل فنی می‌دانست که در دست بررسی است. آن روز مردم فقط با نرخ آزاد می‌توانستند سوخت‌گیری کنند. وزارت نفت یک روز بعد اعلام کرد مشکل سوخت‌گیری حل شده اما برخی از پمپ‌های بنزین تا چند روز بعد قادر به عرضه بنزین یارانه‌ای نبودند. ابوالحسن فیروزآبادی دبیر شورای عالی فضای مجازی با تأیید این حمله به حملات شدید دو سال اخیر اشاره کرد و گفت حتی راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات هم نمی‌تواند جلوی حملات سایبری را بگیرد چون این شبکه جدا از اینترنت نیست و یک شبکه جهانی مرتبط و متصل به دنیا است. این گفته برخلاف گفته رییس پدافند غیرعامل در سال ۱۳۹۸ بود. رییس سازمان پدافند غیرعامل کشور پس از حمله به ۱۸۰ میلیون IP و اختلال در اینترنت گفته بود شبکه ملی اطلاعات از الزامات پایداری شبکه است و اگر شبکه داخلی داشته باشیم به‌راحتی می‌توانیم دربرابر حمله‌ها دفاع کنیم یا آنها را به جای دیگری هدایت کنیم. او کل شبکه ملی اطلاعات را یک اقدام پدافند غیرعامل می‌دانست.به گزارش افتا بیش از ۴۴ میلیون حمله توسط شبکه ملی تله بدافزار در هفت ماه نخست ۱۴۰۰ شناسایی شد. همان ماه گزارشی از معاونت امنیت فضای تولید و تبادل اطلاعات سازمان فناوری اطلاعات منتشر شد که نشان می‌داد ۴۴ میلیون و ۲۲۸ هزار و ۴۲۳ حمله توسط شبکه ملی تله بدافزار (حسگرهایی که در شبکه کار گذاشته می‌شوند تا بدافزارها و حملات را شناسایی کنند) در هفت ماه نخست ۱۴۰۰ شناسایی شده است. حمله سایبری به صدا و سیما را هم بسیاری به خاطر دارند. هفتم بهمن ۱۴۰۰ برنامه‌های برخی شبکه‌های صدا و سیما قطع شد و تصاویر و صدای دیگری به نمایش درآمد. این در حالی بود که پیمان جبلی رییس سازمان صدا و سیما گفته بود وضعیت سیستم‌های امنیتی این سازمان خوب است و ده‌ها هزار حمله سایبری در روز علیه این سازمان انجام می‌شود. یک ماه بعد سامانه‌های وزارت ارشاد هم به همین شیوه هک و از دسترس خارج شد. پیش از این حمله‌ها در مرداد ۱۴۰۰ وزیر ارتباطات پیشین از ارتقای جایگاه ایران در حوزه امنیت سایبری گفته بود. به گفته او اخباری هم که گه‌گاه از حمله سایبری ایران به گوش می‌رسد به این دلیل است که زیرساخت‌های اساسی حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات توسعه پیدا کرده‌اند. البته او به این هم اشاره کرد که دشمنانی هم در این زمینه داریم.
ایران یکی از ۱۰کشور آلوده به باج‌افزار
تا پیش از سال ۱۴۰۰ هم حملات سایبری مهمی نهادها و سازمان‌های دولتی را هدف قرار داده بودند. اولین حمله وسیع و پیچیده سایبری به کشور مربوط به پرونده استاکس‌نت است. این حمله در سال ۱۳۹۰ توجه رسانه‌ها را به مرحله جدیدی از جنگ سایبری جلب کرد چراکه تجهیزات غنی‌سازی هسته‌ای ایران را هدف قرار داده بود. این حمله که ابعاد جهانی داشت نگاه به امنیت به‌خصوص در حوزه صنعتی را تغییر داد و حملات سایبری را به قبل و بعد خودش تقسیم کرد. از دسترس خارج شدن وب‌سایت مرکز آمار و سازمان ثبت اسناد کشور در خرداد ۱۳۹۵ هم از حملات مهم آن سال بود. همچنین در همین سال رسانه‌ها از به سرقت رفتن اطلاعات حدود ۲۰ میلیون مشترک ایرانسل خبر دادند. در مورد آتش‌سوزی‌های گسترده در صنایع پتروشیمی در این سال هم در نهایت اعلام شد ویروس‌ها مجتمع‌های پتروشیمی را آلوده کرده بودند. این آتش‌سوزی‌ها باعث زخمی و کشته شدن چند نفر و خسارت به صنایع پتروشیمی شد. پس از این حملات و در سال ۱۳۹۶ اعلام شد ایران در میان ۱۰ کشور اولی قرار دارد که سامانه‌های کنترل صنعتی آنها به باج‌افزارهای رمزگذاری آلوده شده‌اند. اما اگر هم این خبر اقدامی را در زمینه بالا بردن امنیت برانگیخت، از تعداد و شدت حملات کاسته نشد. سال ۱۳۹۷ با یک حمله سایبری به کشور شروع شد، وقتی وزیر وقت ارتباطات ۱۸ فروردین در توییتی نوشت بعضی از مراکز داده کشور با حمله سایبری مواجه شده‌اند و تعدادی از مسیریاب‌های کوچک به تنظیمات کارخانه‌ای خود تغییر یافته‌اند. پس از آن رییس مرکز تشخیص سایبری گفت این اختلال اگرچه قطعی و کندی اینترنت را در پی داشته اما هیچ دسترسی غیرمجاز یا نشر اطلاعاتی رخ نداده است. حمله به زیرساخت شبکه ارتباطی کشور هم آبان ۱۳۹۷ اتفاق افتاد و بیشتر شبکه ارتباطات تلفن همراه را هدف قرار داد. آذری جهرمی پس از این حمله از حمله استاکس‌نت یاد کرد: «رژیمی که سابقه آن در به‌کارگیری سلاح سایبری در پرونده‌هایی چون استاکس‌نت مشخص است، این‌بار تلاش داشت به زیرساخت‌های ارتباطی ایران صدمه وارد کند.» حملات سایبری در آذرماه سال ۹۸ ادامه پیدا کردند. آذر ۹۸ وزیر ارتباطات از حمله‌ای بسیار سازمان‌یافته و علیه زیرساخت‌های دولت الکترونیک خبر داد و در ادامه اعلام کرد سپر امنیتی کشور آن را شناسایی و دفع کرده است. اختلال شدید اینترنت در روز شنبه ۱۹ بهمن ۱۳۹۸ هم یک حمله هکری بود. به گفته معاون وزیر ارتباطات، هکرهای اجاره‌ای گسترده‌ترین حمله تجربه‌شده در تاریخ ایران تا آن زمان را علیه زیرساخت‌های کشور اجرا کرده بودند. این حمله بیش از ۱۸۰ میلیون آدرس IP را هدف قرار داده بود. یک هفته بعد اعلام شد این حمله کاملاً متوقف شده است. همچنین اگرچه در ابتدا اعلام نشد حمله سایبری وسیع مهرماه ۱۳۹۹ به کدام دستگاه‌های دولتی بود اما شنیده‌ها و بازتاب‌های مردم مشخص کرد در این زمان به سازمان بنادر و وزارت راه حمله سایبری شده است. سامانه گمرک پس از این حمله دو روز از کار افتاد و بسیاری را برای بارگیری و تخلیه بار سرگردان کرد. معاون امنیت سازمان فناوری اطلاعات هم این حمله باج‌افزاری گسترده را تأیید کرده بود.
دانش امنیت سایبری در ایران ضعیف است
در تمام این سال‌ها که حملات گسترده سایبری در کشور رخ داده، دانش تکنولوژی در دنیا در حال توسعه بود اما دانش بومی ما افزایش پیدا نکرد و برخی کارشناسان امنیت شبکه می‌گویند دلیل آن محدودیت‌های اینترنت است. سعید سوزنگر پیش از این به زومیت گفته بود که ما اکنون از دانش به‌روز و گسترده در حوزه تکنولوژی محرومیم و در حوزه امنیت شبکه کار را برای خودمان سخت‌تر می‌کنیم. او از وضعیتی مثال می‌زند که به بهانه فیلترشکن برای پروتکل‌هایی که می‌توانند جلوی ۹۰ درصد از رخدادها را بگیرند، اختلال ایجاد می‌کنیم و باعث می‌شویم ۹۵ درصد از تهدیدهایی که در دنیا وجود دارد، برای ما ایجاد شود. محدودیت و فیلترینگ موضوعی است که کارشناسان به آن اشاره می‌کند. ایران پنج سال است که رتبه اول آلودگی بدافزاری گوشی‌های اندروید را دارد و علت اصلی آن اپلیکیشن‌هایی است که افراد به عنوان VPN نصب می‌کنند. اختلالات و فیلترینگ کاربرها را به این سمت سوق می‌دهند: «در ایران نمی‌توانید به صورت قانونی سرویس‌دهنده وی پی ان باشید درنتیجه کاربران هر چیزی که به دستشان رسید نصب کنند و این رفتار خطرناک بین آنها رواج پیدا کرده است. خود این موضوع باعث می‌شود امنیت به‌شدت آسیب ببیند.» به گفته او همه کاربرها نمی‌توانند سرویس VPN درست را پیدا کنند یا به آن دسترسی داشته باشند، اسکمرها هم بدافزارهای خودشان را در این قالب به مردم ارایه می‌کنند. تمام حملات این سال‌ها هنوز نتوانسته‌اند رویه مسوولان را با موضوع امنیت سایبری تغییر دهند. آنها همچنان ضعف شبکه را انکار می‌کنند، مردم را با فیلترینگ به آلودگی دستگاه‌هایشان سوق می‌دهند و با پنهان کردن اخبار و اطلاعات حمله‌ها، دست متخصصان را برای جلوگیری از حمله‌های بعدی می‌بندند.
