سازنده یا غیرسازنده؟

چند روز پس از اعلام نظر امریکا درباره آخرین تحولات ثبت شده در مذاکرات برجام، روز گذشته زمان آن رسید تا ایران نیز ارزیابی نهایی خود از این پاسخ را در اختیار نماینده اتحادیه اروپا گذاشته و آنها این موضوع را با کاخ سفید در میان بگذارند. هرچند هنوز اختلافات جزئی باقی مانده اما اظهارنظرهای مختلف در روزهای گذشته نشان از آن دارد که امکان دستیابی به یک توافق تازه وجود خواهد داشت، البته این در حالی است که برخی گمانه‌زنی‌ها در واشنتگتن چندان مثبت نبوده‌اند.

بامداد روز گذشته، سخنگوی وزارت امور خارجه از ارسال نظرات جمهوری اسلامی ایران در مورد پاسخ امریکا درباره متن پیش‌نویس توافق احتمالی رفع تحریم‌ها خبر داد. ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان ضمن بیان این مطلب افزود: پس از دریافت پاسخ امریکا، تیم کارشناسی جمهوری اسلامی ایران آن را به دقت مورد بررسی قرار داده و پاسخ‌های ایران، پس از ارزیابی در سطوح مختلف، تدوین و پنجشنبه شب به هماهنگ‌کننده تحویل داده شد. کنعانی اظهار داشت: متن ارسالی دارای رویکردی سازنده با هدف نهایی کردن مذاکرات است. پس از اعلام این خبر از سوی ایران، مقامات اروپایی نیز خبر از آن دادند که پاسخ را دریافت کرده و کار بر روی آن را آغاز کرده‌اند. همچنین اروپا اعلام کرد که پاسخ ایران را برای دولت امریکا نیز ارسال کرده است. این در حالی است که در روزهای گذشته، مقامات اروپایی در سطوح مختلف ابراز امیدواری کرده بودند که رسیدن به توافق در روزهای آینده امکان پذیر شود. 

خبرگزاری رویترز نوشت: امانوئل ماکرون، رییس‌جمهور فرانسه امروز درباره نهایی شدن توافق در مذاکرات وین ابراز امیدواری کرده و گفت: امیدوارم برجام (توافق هسته‌ای) در روزهای آتی نهایی شود. ابراز امیدواری ماکرون در این باره در پی این مطرح می‌شود که در مدت اخیر، امریکا و تهران در حال بررسی پاسخ یکدیگر به متن پیشنهادی اتحادیه اروپا به عنوان پیش‌نویس توافق نهایی در مذاکرات وین بوده‌اند. در همین راستا، جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا درباره مذاکرات وین گفت: نظرات ایران و امریکا را درباره متن پیشنهادی توافق هسته‌ای دریافت کرده‌ام. نظرات تهران و واشنگتن درباره متن منطقی است. او افزود: زمینه مشترک برای سندی وجود دارد که ملاحظات همه طرفین را دربر بگیرد. بورل در ادامه نسبت به حصول توافق «طی روزهای آتی» ابراز امیدواری کرد. ایران ماه گذشته جمع‌بندی نهایی خود درباره متن پیش‌نویس توافق احیای برجام را به هماهنگ‌کننده مذاکرات هسته‌ای تحویل داد تا امریکا پس از بررسی، پاسخ خود را به آن بدهد. مقامات ایران بر این نظرند که پاسخ شان به ایده‌های جوزپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و آن چه امروز به عنوان متن پیش‌نویس توافق مشخص شده است، راه‌گشا است. پس از دریافت جمع‌بندی ایران از سوی اتحادیه اروپا، مقامات اروپایی و نیز فرانسوی واکنش مثبت و رو به جلویی درباره پاسخ نهایی ایران داشتند و بعضا عنوان کردند که پیشنهادات ایران «منطقی»، «سازنده» و «دلگرم‌کننده» است. بر اساس آنچه رسانه‌های غربی به نقل از مقامات اروپایی و غربی اعلام کردند، جمع‌بندی ایران بیشتر روی مسائل باقی مانده مرتبط با تحریم‌ها و تضمین‌ها بر سر تعاملات اقتصادی متمرکز است و درباره سوالات باقی مانده میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تهران پیشنهاد جدیدی مطرح نکرده است. به این معنا که آنچه در پیش نویس تفاهم شده است را قبول دارد. به دنبال مطرح شدن این تحلیل‌ها به نظر می‌رسید که امکان رسیدن به یک توافق تازه بیش از هر زمان دیگری وجود دارد و حتی این امیدواری در میان مقامات امریکایی نیز به چشم می‌خورد. جان کربی هماهنگ‌کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی امریکا گفت که واشنگتن نسبت به دست یافتن به توافقی در مذاکرات وین بر سر احیای برجام (توافق هسته‌ای) «امیدوار» است. به گفته کاخ سفید، دلیل این خوش‌بینی امریکا، حذف کردن برخی پیش‌شرط‌ها برای بازگشت به توافق از سوی ایران است. کربی بیان کرد: ما هنوز امیدواریم که بتوانیم به بازاجرای برجام دست بیابیم. ما بر این باوریم که الان نسبت به هفته‌ها و ماه‌های اخیر [به این هدف] نزدیک‌تر هستیم. او در پاسخ به سوالی درباره اظهارات حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در دیدار با همتای روسی‌اش در مسکو درباره تضمین‌خواهی از امریکا برای بازگشت به توافق گفت، واشنگتن به چارچوب برجام متعهد است. این مقام کاخ سفید اظهار کرد: من نمی‌دانم او از چه تضمینی حرف می‌زند. ما از همان ابتدا با حسن نیت مذاکره کرده‌ایم. او تصریح کرد، امریکا در رویکردش در زمینه تلاش برای پر کردن شکافت‌های موجود در مذاکرات، به‌طور محتاطانه هم خوش‌بین و هم واقع‌بین است. با این وجود پس از آنکه امریکا پاسخ ایران را دریافت کرد، در اولین پیام از غیرسازنده بودن پیشنهادهای ایران خبر داده بود. بر اساس گزارش العالم، «وِدانت پاتل» معاون سخنگوی وزارت خارجه امریکا ساعاتی بعد از ارسال پاسخ ایران به «انریکه مورا» معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، با تلاش برای انداختن توپ در زمین ایران، مدعی شد که پاسخ تهران سازنده نبود. به نوشته وبگاه شبکه «بلومبرگ»، پاتل با صدور بیانیه‌ای رسمی ادعا کرد: «ما در حال مطالعه و بررسی [نظرات ایران] هستیم و از طریق اتحادیه اروپا نیز پاسخ خواهیم داد، اما متأسفانه این [پاسخ ایران] سازنده نبود». در ماه‌های گذشته، با توجه به نهایی شدن بسیاری از ابعاد مذاکرات، اتحادیه اروپا اعلام کرد که دیگر موضوعی برای بررسی فنی باقی نمانده و ایران و امریکا باید در سطح سیاسی تصمیمات خود را بگیرند. در پیام‌های رد و بدل شده در هفته‌های اخیر به نظر می‌رسد که دو طرف از برخی خواسته‌های خود به نفع رسیدن به توافق عقب‌نشینی کرده‌اند اما همچنان برخی اختلافات باقی مانده است. با این وجود آن طور که مقامات ایران می‌گویند، حالا توپ احیای برجام در زمین کاخ سفید است و جو بایدن باید تصمیم بگیرد که آیا کار را نهایی خواهد کرد یا خیر. محمد مرندی، مشاور تیم مذاکره‌کننده ایران در مذاکرات وین روز جمعه در توییتی نوشت: ایران مطابق با وعده خود پاسخ داد. حال زمان آن رسیده که تیم بایدن تصمیمی جدی بگیرند. برای امریکا «سازنده» به معنای پذیرش شرایط امریکا است. (سازنده) برای ایران به معنای رسیدن به توافقی متعادل و ضمانت‌دار است. اگر امریکا تصمیم درست را بگیرد، توافق می‌تواند به سرعت به نتیجه برسد. سید رسول موسوی - دستیار وزیر خارجه - نیز در صفحه توییتر خود در ارتباط با این تحلیل‌ها و اظهارنظر‌ها نوشت: «چرا وقتی هنوز امریکا جواب ایران را نداده حکم از دست رفتن فرصت صادرات نفت به اروپا صادر می‌شود؟ چرا وقتی سخنگوی NSA امریکا (آژانس امنیت ملی امریکا) می‌گوید رییس‌جمهور فقط در چارچوب امنیت ملی امریکا پاسخ می‌دهد. ایران در پاسخش امنیت ملی خود را نادیده بگیرد؟ چرا وقتی اروپا به بهانه تحریم داروی کودکان ما را نمی‌دهد نگران زمستانش باشیم؟» البته فشار بر بایدن تنها از طرف ایران نیست و او باید نمایندگان کنگره و سنا را نیز قانع کند. پنجاه قانون‌گذار امریکایی روز پنج‌شنبه در نامه‌ای به جو بایدن، رییس‌جمهور امریکا از وی خواستند تا متن کامل توافق هسته‌ای جهت احیای برجام را با کنگره به اشتراک‌ بگذارد. به گزارش العربیه، ‌در این نامه که به امضای ۳۴ دموکرات و ۱۶ جمهوری‌خواه رسیده، ادعا شده است: ایران و سپاه پاسداران - که با یک تریلیون دلاری که طی یک دهه از طریق رفع تحریم‌ها دریافت خواهند کرد، تقویت می‌شوند - تهدید عظیمی علیه امریکایی‌ها در داخل و خارج از وطن و همچنین علیه متحدان‌مان محسوب می‌شوند. در این نامه نوشته شده است: ما عمیقا درخصوص چندین بند که ممکن است در متن نهایی توافق با ایران گنجانده شود، نگران هستیم. این قانون‌گذاران در ادامه از بایدن خواستند که تا پیش از به اشتراک‌گذاری متن کامل توافق و هرگونه توافق جانبی با کنگره، به هیچ‌گونه توافقی با ایران بازنگردد. در این نامه همچنین از رییس‌جمهور امریکا خواسته شد تا اجازه ندهد که روسیه اورانیوم غنی‌سازی شده ایران را دریافت کند و هیچ‌گونه همکاری هسته‌ای با ایران داشته باشند.

با این وجود باید دید که سرانجام دولت جو بایدن تصمیم نهایی را در این زمینه خواهد گرفت یا کار باز هم به آینده نامعلوم موکول می‌شود. در این میان خبرگزاری ایسنا نوشته: در فرآیند تهیه پاسخ اخیر جمهوری اسلامی ایران، تسریع و تسهیل جمع‌بندی مذاکرات مد نظر قرار داشته است و در آن به صراحت اعلام شده است ایران آمادگی دارد تا در هفته پیش رو برای اعلام توافق نهایی نشست وزرا برگزار شود با این برداشت که معدود نظرات مطرح شده از سوی ایران تامین شود.