رونق بازار خودرو به واسطه بورس
عوامل متعددی از جمله بازگشت تحریم‌ها، اختلاف قابل‌ملاحظه بین قیمت کارخانه‌ای و قیمت بازاری خودرو و همچنین حضور دلالان و رانت‌خواران باعث شد که فروش و عرضه خودرو در بورس کالا برای نخستین بار در سال ۱۳۹۶ مطرح شود. همراه ما باشید در این مطلب می‌خواهیم درباره چیستی عرضه خودرو در بورس کالا و مزایا و معایب آن صحبت کنیم.
به دنبال بازگشت تحریم‌ها علیه ایران، صنایع متعدد داخلی از جمله صنعت خودروسازی با کمبودهای متعددی مواجه شد که در نتیجه آنها، تولید و عرضه خودرو به بازار به‌شدت افت پیدا کرد. در این میان ممنوعیت واردات خودرو نیز به عنوان یک عامل تقویت‌کننده باعث شد خودرو نه به عنوان یک محصول مصرفی، بلکه به عنوان یک کالای سرمایه‌ای مورد توجه خریداران قرار گیرد. تیراژ پایین خودروسازان و از سوی دیگر شمار روزافزون مشتریان باعث شد تعادل میان عرضه و تقاضا در بازار خودرو از بین برود و بستر مناسبی برای فعالیت واسطه گران و دلالان فرصت‌طلب به وجود آید و از همه مهم‌تر، قیمت خودروها به‌طور نجومی افزایش پیدا کند.
عرضه خودرو در بورس کالا به عنوان یک راه‌حل بالقوه جهت جلوگیری از فعالیت دلالان و تعیین قیمت خودرو در بستری شفاف و متناسب با عرضه و تقاضا، در اردیبهشت سال ۱۴۰۱ آغاز شد.
در بورس کالا، خودرو بدون نیاز به قرعه‌کشی در دسترس خریداران قرار می‌گیرد. مشتریان در یک حراج عادلانه شرکت کرده و محصول مورد نظر را با یک قیمت نهایی خریداری می‌کنند. به بیان دیگر، بورس کالا بستری را برای تعیین شفاف و منصفانه قیمت خودرو فراهم می‌آورد، به‌طوری که هم خودروساز و هم مصرف‌کننده از معامله خود سود می‌برند و قیمت‌های نجومی بازار تا حد زیادی تحت کنترل درمی‌آیند.
کشف قیمت در بورس کالا چگونه است؟
بهای خودرو در بورس کالا از طریق حراج باز و با توجه به مکانیزم عرضه و تقاضا مشخص می‌شود. در ابتدای کار، یک قیمت پایه برای هر خودرو تعریف می‌شود. اگر شمار متقاضیان کمتر از ظرفیت عرضه باشد، خودرو با همان قیمت پایه به فروش می‌رسد. در غیر این صورت، رقابت از قیمت پایه آغاز می‌شود و مالکیت خودرو به خریداری تعلق می‌یابد که بیشترین قیمت را پیشنهاد داده باشد.
بدین ترتیب، مشتری با صلاحدید خود در رقابت شرکت کرده و خودروی مورد نظر را با قیمت پیشنهادی و معقولانه از نظر خود، خریداری می‌کند. این ساز و کار بسیار مطلوب و رضایت‌بخش به نظر می‌رسد.
معایب عرضه خودرو در بورس
خودروسازان و قطعه‌سازان در آرزوی حذف قیمت دستوری از روی محصولات خود هستند و بورس کالا بهترین بستر برای رسیدن به این آرزو است. شعار کشف واقعی قیمت در چارچوب بورس کالا، در نهایت طمع خودروسازان و در نتیجه افزایش قیمت کارخانه‌ای خودروها را به همراه خواهد داشت. در صورت عدم مدیریت صحیح این بستر رقابتی، قیمت کارخانه‌ای خودروها ممکن است به قیمت نجومی و هولناک بازار نزدیک شود. بر خلاف خودروساز، خریدار به سود بسیار ناچیزی دست یابد و بورس کالا اثربخشی خود را از دست بدهد.
از طرف دیگر، بورس کالا تنها یک بستر متفاوت برای خرید و فروش خودرو است و تغییر چندانی در سیاست‌گذاری‌های کلان ایجاد نخواهد کرد. ساخت خودرو در کشور به واردات قطعات و در نتیجه انجام معاملات دلاری وابسته است و در واقع بهای دلار، قیمت واقعی خودرو را مشخص می‌کند. به بیان بهتر، بورس کالا شاید با حذف دلالان موجب کاهش قیمت جزئی خودرو شود، ولی در نهایت این ارزش دلار است که تأثیر مستقیم روی قیمت خودرو دارد. به عنوان یک ایراد بزرگ، اگر عرضه خودرو در بورس کالا به هر دلیلی متوقف شود، بدون شک پس از مدت کوتاهی شاهد جهش قابل‌توجه قیمت خودرو در بازار آزاد خواهیم بود. چنین رخداد شوکه‌کننده‌ای قبلا در بازار سکه و طلا تجربه شده است.
دلیل تفاوت قیمت خودرو در بازار و کارخانه چیست؟
به‌طور کلی دلیل تفاوت چشمگیر قیمت خودرو در بازار غیررسمی و کارخانه، که ریشه اصلی عدم تعادل در بازار خودرو ایران است به «کاهش عرضه» و «افزایش تقاضا» باز می‌گردد. از طرفی تولیدکنندگان خودرو به دلیل محدودیت‌های متعدد، عرضه خودرو را کاهش داده‌اند و تمایلی برای افزایش عرضه در قیمت‌های فعلی ندارند و از طرف دیگر تقاضای موجود در بازار برای خرید خودرو روندی صعودی داشته است. کاهش عرضه از طرفی از مسائل فنی متأثر از تحریم‌ها، افزایش نرخ ارز و کمبود نقدینگی ناشی می‌شود و از طرف دیگر به فساد در شیوه فروش خودروسازان و به‌طور خاص پیش فروش بیشتر از میزان تولید در برخی ماه‌ها مرتبط است. از طرف دیگر در سمت تقاضا نیز دلایل متعددی همچون «افزایش تقاضای مصرفی با هدف گران نخریدن در آینده» و «حضور گسترده دلالان و سوداگران» موجب شده است میزان تقاضای خودرو به مراتب بیشتر از میزان طبیعی آن باشد و روند تقاضا افزایش یابد.
تشدید مشکلات با افزایش فاصله قیمتی
نکته مهم در این زمینه اینکه وجود اختلاف قیمت خودروها بین بازار و کارخانه به نوعی مشکلات «کمبود عرضه» و «افزایش تقاضا» را تشدید می‌کند. این اختلاف قیمت از طرفی به افزایش انگیزه فساد در فرآیندهای فروش خودرو منجر می‌شود که محدودیت عرضه را درپی دارد و از طرف دیگر موجب می‌شود دلالان فرصت را برای کسب سودهای کلان فراهم ببینند و بیش از پیش به بازار خودرو هجوم آورند.
عرضه منظم و کامل لازمه تعیین قیمت عادلانه در بورس کالا
با توجه به توضیحات فوق رفع مشکلات بازار خودرو به‌طور خلاصه در «مدیریت تقاضا» و «منظم ساختن عرضه» نهفته است. یکی از مهم‌ترین راهکارهای تحقق این مهم نیز انحصاری کردن عرضه خودروهای صفر در بورس کالاست که به تازگی فرآیند آن آغاز شده است. تعیین قیمت خودرو در بازار و با سازوکار تقاطع‌گیری بین عرضه و تقاضا، همواره مورد توصیه بوده است و بورس کالا این شرایط را فراهم می‌کند. اما شرط اساسی در کشف قیمت عادلانه خودرو در بورس کالا، عرضه منظم و کامل خودروها در این بستر است. در واقع چنانچه عرضه منظم و با برنامه خودرو از سوی خودروسازان برای پیش‌بینی پذیر کردن بازار خودرو و در نتیجه خروجی تقاضاهای سوداگرانه ضروری است. علاوه بر این لازم است به مرور خودرسازان ملزم شوند که تمامی محصولات یا دست کم بیش از ۹۰ درصد محصولات خود را از مسیر بورس کالا به فروش برسانند؛ چرا که در غیر این صورت بورس کالا نمی‌تواند به عنوان مرجع اصلی تعیین قیمت از طریق تقاطع‌گیری بین عرضه و تقاضا مطرح شود و بازار غیر رسمی نیز همچنان وجود خواهد داشت.
5 مزیت عرضه خودرو در بورس
عرضه خودرو در بورس کالا پس از چند سال صحبت و وعده بالاخره امسال اجرایی شد و براساس آمارها تا به امروز سهامداران استقبال خوبی از عرضه‌های بورس کالا داشته‌اند.
مدتی پیش خودروی شاهین نیز در بورس عرضه شد اما استقبال چندانی از آن نشد. برخی از کارشناسان بی‌اعتمادی، بی نقدینگی و تفاوت قیمتی کم با بازار آزاد را علت عدم استقبال می‌دانستند. حال قرار است پایان این هفته خودروهای جدید در بورس کالا عرضه شود که انتظار استقبال سهامداران از این عرضه می‌رود.
علت این انتظار به تفاوت قیمتی خودروها با بازار آزاد بر می‌گردد. تمامی خودورهای عرضه شده در بورس کالا تفاوت قیمتی نسبتا خوبی با بازار آزاد دارند و به نوعی با قیمت درب کارخانه به مردم عرضه می‌شوند. برخی از عقیده دارند که قیمت بورس کالا همان قیمت قرعه‌کشی‌هاست با این تفاوت که در بورس با شفافیت می‌توان خودرو خرید اما در قرعه کشی روند مشخص نیست ممکن است پس از ده‌ها بار ثبت‌نام شما در این قرعه‌کشی برنده شوید.
در نتیجه می‌توان گفت که خرید خودرو از بورس کالا با شفافیت و قیمت واقعی رخ می‌دهد و خریدار می‌تواند با قیمتی معقول و به صرفه و در زمان درست صاحب خودرو شود.
اغلب کارشناسان و فعالان اقتصادی عقیده دارند که عرضه خودرو در بورس کالا پنج مزیت دارد. نخست از بین رفتن تقاضای سرمایه‌ای، جلوگیری از قیمت‌سازی، بسته شدن درب پشتی کارخانه‌ها، فراهم شدن امکان افزایش تولید خودرو و کاهش قیمت تمام شده آن، فراهم شدن امکان توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی از بین رفتن تقاضای سرمایه‌ای یعنی اختلاف قیمتی زیادی بین خودرو در بازار آزاد و درب کارخانه وجود دارد. دلالان با خرید از کارخانه و فروش در بازار آزاد سود بسیار زیادی می‌کنند که با عرضه خودرو در بورس کالا رانت این حوزه کاهش و دلالان از چرخه معامله خودرو حذف می‌شوند. در نهایت خودرو با قیمت واقعی و به‌طور مستقیم به دست مصرف کننده می‌رسد. اغلب بازارها خصوصا خودرو در حالت رکود به سر می‌برد و گاهی بازار خودرو به‌طور کامل راکد می‌شود. دلالان به واسطه حضور کم خریداران و فروشندگان قیمت‌های کاذب و بالایی اعلام می‌کنند و به نوعی قیمت‌سازی می‌کنند که این موضوع روند معاملات بازار خودرو را بر هم می‌زند. اما با عرضه در بورس کالا خودرو به واسطه کشف قیمت و با تعادل به فروش می‌رسد.
بسته شدن درب پشتی کارخانه‌ها نیز به عملکرد دلالان باز می‌گردد. برخی از این افراد با حضور در درب کارخانه و نفوذ به آن خودرو با قیمت واقعی می‌خرند و پس از آن با چند برابر قیمت در بازار آزاد به معامله این می‌پردازند.
فراهم شدن امکان افزایش تولید خودرو و کاهش قیمت تمام شده آن نیز به بورس کالا باز می‌گردد. صورت مالی تمامی شرکت‌های خودرویی زیان‌ده است و این شرکت‌ها می‌توانند با فروش و عرضه محصولات خود در بورس از مزایا آن نیز برای افزایش تولید و پرداخت بدهی‌های خود استفاده کنند. بخش بسیار بزرگی از ناوگان حمل و نقل عمومی کشور فرسوده است و قابلیت استفاده ندارد. جایگزینی یا تعمیر ناوگان عمومی به هزینه میلیاردی نیاز دارد و با فروش خودرو در بورس کالا طی یک تا سه سال می‌توان هزینه تعمیر و جایگزینی این ناوگان را تامین کرد. البته این تامین با استفاده از فروش خودرو به دولت و اقتصاد کشور نیز کمک شایانی می‌کند.
کدام خودروها در بورس عرضه می‌شود؟
بر مبنای اطلاعیه عرضه بورس کالای ایران، ۱۷۵ دستگاه عرضه تک کابین بهمن موتور با قیمت پایه ۲۹۱ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان و ۱۲۱ دستگاه کارای دو کابین با قیمت پایه ۳۰۱ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان (هر دو با تاریخ تحویل ۳۰ آبان ۱۴۰۱) در روز شنبه ۲ مهر انجام می‌شود. پیش‌تر قرار بود، عرضه کارای تک‌کابین و دو کابین به همراه دیگنیتی در روز چهارشنبه ۳۰ شهریور انجام شود.
